اوکراین نقش قابل توجهی در تثبیت نظم نوین اروپا دارد. طبیعتاً وقتی روسیه مشاهده می کند که امنیت اش با گسترش ناتو به شرق در خطر می افتد، تصمیم می گیرد با این شدت وارد اوکراین شود، و کشوری را هدف قرار دهد که امنیتش با امنیت کل اروپا گره خورده است.
ساعدنیوز: این اولین باری نیست که ما در قرن بیست و یکم شاهد جنگ هستیم؛ جنگ عراق، یمن، افغانستان، سوریه، جنگ های نیابتی در منطقه و جنگ هایی که در آفریقا در جریان است. اما هیچ یک از جنگ های دو دهه اخیر، چنین پوشش خبری و رسانه ای و ابعاد بین المللی ای نداشته است. چرا جنگ اوکراین به این اندازه برجسته شده است و به چه دلایلی، این جنگ یک جنگ خطرناک برای کل جهان ارزیابی می شود؟
حسن بهشتی پور: واقعیت این است که اوکراین یک جایگاه ویژه هم در امنیت اروپا و هم در امنیت بین المللی دارد. این کشور با برخورداری از وسعتی حدود 604 هزار کیلومتر، و جمعیتی نزدیک به 43 میلیون نفر، از شمال و جنوب، شرق اروپا را به همدیگر متصل می کند و پل شرق به غرب محسوب می شود. این کشور هاب انرژی اروپا است و سه خط لوله مهم گازی از این کشور عبور می کند. از طرفی، این کشور با تولید غلات اعم از گندم، جو و ذرت نقش بسیار مهمی در تأمین امنیت غذایی حداقل 10 کشور جهان دارد. همین طور، اوکراین نقش قابل توجهی در تثبیت نظم نوین اروپا دارد. طبیعتاً وقتی روسیه مشاهده می کند که امنیت اش با گسترش ناتو به شرق در خطر می افتد، تصمیم می گیرد با این شدت وارد اوکراین شود، و کشوری را هدف قرار دهد که امنیتش با امنیت کل اروپا گره خورده است.
تجاوز نظامی روسیه به اوکراین در واقع پاسخ روسیه به چالش های امنیتی ای است که از سوی آمریکا و غرب با محوریت ناتو به این کشور تحمیل شده است و روسیه با حمله به اوکراین می خواهد ثابت کند که یک قدرت درجه اول است نه یک قدرت درجه دو. بنابراین، با مداخله نظامی می خواهد بگوید که من این توانایی را دارم که امنیت انرژی، امنیت غذایی و امنیت اجتماعی و سیاسی و نظامی اروپا را به چالش بکشم. موجی از مهاجرین از اوکراین به سمت غرب اروپا در حرکت اند و این یک چالش بزرگ برای اروپا خواهد بود. اوکراین 25 درصد غلات دنیا را تولید می کند. با در نظر گرفتنِ خشکسالی و کمبود آب، اهمیت این موضوع دوچندان می شود. از سویی، روسیه 25 درصد نفت مورد نیاز اروپا را تأمین می کند و 40 درصد گاز اروپا توسط روسیه تأمین می شود.
بنابراین، جنگ اوکراین از جهات بسیاری مهم تلقی می شود. روسیه می خواهد معادلات امنیتی را به هم بزند و جایگاه خودش را به عنوان یک قدرت درجه یک در دنیا تثبیت کند. و این کار را به بدترین شکل ممکن انجام می دهد؛ یعنی با تجاوز به همسایه خود! به اعتقاد من، این راه حل خوبی برای حل مشکل امنیتی روسیه نیست. وقتی تمام شواهد و قراین نشان می دهند که این تله ای است که توسط آمریکا و انگلیس پهن شده است. آمریکا و انگلیس این باتلاق را برای روسیه تدارک دیده اند و روسیه نیز اسیر این باتلاق شده است.
بنابراین، جنگ اوکراین با جنگ عراق یا افغانستان، تفاوت اساسی دارد. معادلات امنیتی اروپا به هم خورده است و می تواند شروع کننده نظم جدیدی در نظام بین الملل باشد. البته باید منتظر ماند و دید که این تحولات به چه سمت و سویی می رود و نظم آتی در نظام بین الملل به چه شکل خواهد بود؟ امروز شاهد حمایت علنی چین از روسیه هستیم؛ هند به صورت تلویحی اقدام نظامی روسیه را تأئید می کند؛ سفر عمران خان به مسکو از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ سوریه به صورت تمام قد از اقدام نظامی روسیه حمایت می کند. به طور کلی، شاهد صف بندی های جدیدی در عرصه بین المللی هستیم.
آمریکا و انگلیس در تلاش هستند تا با توسعه دسترسی به منابع جدید انرژی خصوصاً در مدیترانه و الجزایر و نیز سایر منابع موجود، وابستگی اروپا به روسیه را کم و کمتر کنند. هدف نهایی هم تجزیه روسیه بعد از تضعیف این کشور است.
ساعدنیوز: حضرتعالی از مداخله نظامی روسیه در اوکراین به باتلاق تعبیر کردید و فرمودید که این تله ای بوده است که آمریکا و انگلیس برای روسیه تدارک دیده اند. دلیل حضرتعالی برای طرح این ایده چیست؟
حسن بهشتی پور: من معتقدم که از سال 2004 به این سو، آمریکا و انگلیس سرمایه گذاری زیادی بر روی تخریب روابط میان اوکراین و روسیه کردند. دلیل این امر، تلاش این دو کشور برای برهم زدن معادلات انرژی در اروپا است. به هر صورت، اوکراین هاب انتقال انرژی به اروپا محسوب می شود. آمریکایی ها و انگلیسی ها از صادرات انرژی روسیه به اروپا و وابستگی کشورهای اروپایی به روسیه نگران بوده و هستند. با برهم زدن روابط اوکراین و روسیه در تلاش بوده اند تا زمینه را برای ورود شرکتهای بزرگ نفتی آمریکایی و انگلیسی مانند بریتیش پترولیوم، استاندارد اویل یا تگزاکو و فعال کردن منابع دیگر انرژی و کاهش وابستگی اروپا به روسیه در بحث انرژی فراهم کنند.
از این لحاظ، آمریکا و انگلیس با هر نوع رابطه میان روسیه و کشورهای اروپایی مخالف اند و در عوض، از گسترش ناتو به شرق استقبال می کنند و خواهان تیره شدن روابط کشورهای اروپای شرقی با روسیه هستند. مدت ها بود که در تلاش بودند تا اوکراین را به ناتو بکشند و حلقه محاصره روسیه را تنگ تر کنند. رابطه روسیه و اوکراین را به هم بزنند؛ و خودشان کنترل انرژی در اروپا به دست بگیرند. بنابراین، از سال 2014 و در پی الحاق کریمه به روسیه، زمینه برای تبلیغات گسترده بر علیه روسیه نیز فراهم شد. البته خط لوله نورداستریم 2 می توانست روسیه را از اوکراین بی نیاز بکند ولی با شروع تجاوز نظامی روسیه به اوکراین، همان طور که آقای شولتس نخست وزیر آلمان اعلام کرد، این قرارداد نیز معلق شد و این مایه خوشحالی آمریکا و انگلیس بود.
آمریکا و انگلیس در تلاش هستند تا با توسعه دسترسی به منابع جدید انرژی خصوصاً در مدیترانه و الجزایر و نیز سایر منابع موجود، وابستگی اروپا به روسیه را کم و کمتر کنند. هدف نهایی هم تجزیه روسیه بعد از تضعیف این کشور است. کشوری با 17 میلیون کیلومتر وسعت برای آمریکا و انگلیس و دیگر متحدانشان یک خطر است. با تحریک اوکراین به پیوستن به ناتو، روسیه در شرایطی قرار گرفت که به چنین اقدام نابخردانه ای زد و ریسک بزرگی را متحمل شد. البته تحریم هایی که بر علیه روسیه وضع شده است، اروپا را هم تحت تأثیر قرار خواهد داد. بنابراین، این دامی بود که آمریکا و انگلیس برای روسیه پهن کرده بودند و عملاً روسیه نیز اسیر این دام شده است و بهترین کار ممکن برای روسیه، توقف فوری جنگ و بازگشت به دیپلماسی است تا تأثیرات مخرب این اتفاق کمتر شود.
گوترش می توانست درخواست تشکیل سریع مجمع عمومی سازمان ملل متحد را بدهد. همان کاری که در مورد کره شمالی ما پیشتر شاهد آن بودیم. هرچند قطعنامه تصویب شده در این مجمع ضمانت اجرایی نداشت، ولیکن تعداد مخالفین اقدام نظامی روسیه حداقل روشن می شد و این باعث می شد که افکار عمومی بر دولت روسیه فشار بیاورد.
ساعدنیوز: مجامع بین المللی خصوصاً سازمان ملل متحد در خصوص جنگ اوکراین عملاً هیچ اقدام مؤثری انجام ندادند و کار به جایی رسید که دبیر کل سازمان ملل متحد با عجز و لابه از پوتین می خواهد که جنگ را "به نام انسانیت" متوقف کند! به نظر می رسد که جنگ اوکراین ساختار فشل سازمان ملل و دیگر نهادهای بین المللی را بیشتر عیان ساخته است. آیا نهایت کاری که سازمان ملل در این خصوص می توانست بکند همین چیزی بود که ما شاهدش بودیم و هیچ ابزار حقوقی یا قانونی برای متوقف کردن این جنگ در اختیار گوترش نبوده که به این شکل خواهان توقف جنگ در اوکراین شده است، یا امکان استفاده از این ابزارها برای سازمان ملل در این خصوص وجود ندارد؟
حسن بهشتی نیا: مشکل شورای امنیت سازمان ملل از سال ها پیش رو شده بود. حق وتوی پنج کشور هسته ای عضو دائم شورای امنیت این اجازه را به آنها می دهد که در نهایت هر کاری که دلشان می خواهد انجام دهند و در صورت ارائه پیشنویس هر قطعنامه ای بر علیه خودشان، آن را وتو کنند. بنابراین، هرچند قرار بود که این 5 کشور در خصوص حق وتوی خود مسئولانه عمل کنند ولیکن در نهایت شاهد این هستیم که این کشورها مسئولانه رفتار نکردند، خصوصاً آمریکا و روسیه به هیچ وجه مسئولانه عمل نکرده اند.
گوترش می توانست درخواست تشکیل سریع مجمع عمومی سازمان ملل متحد را بدهد. همان کاری که در مورد کره شمالی ما پیشتر شاهد آن بودیم. هرچند قطعنامه تصویب شده در این مجمع ضمانت اجرایی نداشت، ولیکن تعداد مخالفین اقدام نظامی روسیه حداقل روشن می شد و این باعث می شد که افکار عمومی بر دولت روسیه فشار بیاورد. حداقل ما حامیان دولت روسیه را به صورت رسمی در مجمع سازمان ملل می شناختیم. به نظر می رسد، دبیر کل یا نهادهای دیگر سازمان ملل انگیزه لازم برای این کار را نداشته اند.
نباید اجازه دهیم که این تجاوزگری به یک نرم بین المللی تبدیل شود و قواعد بین المللی را زیر پا نهد. این که روسیه به صرفِ احساس تهدید، اقدام به عملیاتی پیش دستانه بکند.
ساعدنیوز: بعد از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین ما شاهد یک موضع اثباتی نسبت به این قانون شکنی روسیه در عرصه بین المللی در داخل کشور هستیم و مواضع روسوفیلیک در رسانه های دولتی موج می زند خصوصاً نوع پوشش خبری این جنگ در صدا و سیما و رسانه های دیگر، به گونه ای است که رویدادها با پی رنگی قوی از حمایت و همدلی از روس ها پوشش داده می شود. این در حالی است که منتقدان این موضع اثباتی، بر این عقیده هستند که اگر قرار بر این بود که ما از یک حکومت آدم کش و یاغی و جنایتکار حمایت کنیم، بهتر این نبود که به جای روسیه، آمریکا را انتخاب می کردیم تا منافع بیشتری برای ما داشته باشد. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟
حسن بهشتی پور: اولاً من بر خلاف شما، فکر نمی کنم که افرادی که از مداخله نظامی روسیه در اوکراین حمایت می کنند، روسوفیل هستند. چون روسوفیلی یک بار معنایی خاصی دارد و اشاره به وابستگی به دولت روسیه است. به اعتقاد من، همدلی موجود در فضای رسانه ای کشور و نیز در میان برخی از نخبگان سیاسی، با روسیه، ریشه در تحلیل غلط مسائل نظام بین الملل است. اینها افرادی هستند که تحلیل درستی از رویدادهای نظام بین الملل ندارند. این ها نمی دانند که اگر ما امروز از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین حمایت کنیم، این روسیه ممکن است با همین رویکرد، روزی سودای تجاوز به ایران را هم در سر داشته باشد.
بنابراین، من معتقدم که روابط حسنه ما با روسیه، چین یا هر کشور دیگری، مانع رابطه گرم ما با اوکراین نیست. نباید از تجاوز نظامی به هیچ وجهی حمایت کنیم. این کار خلاف قواعد بین المللی است و می تواند تجاوز را به یک نرم در نظام بین الملل تبدیل کند و این بسیار خطرناک است. روسیه، اوکراین را به رسمیت شناخته است و اصلاً اوکراین به همراه بلاروس از زمان شوروی سابق دارای کرسی در سازمان ملل متحد است و حتی حق رأی داشته است.
ایران می تواند با اتخاذ سیاست بی طرفی، هم آمریکا و غرب و ناتو را به دلیل تحریک روسیه به اقدام نظامی بر علیه اوکراین محکوم کند و هم مخالفت خودش را با ماجراجویی روسیه بیان کند. بنابراین، من معتقدم حمایت و همدلی با روسیه به عنوان متجاوز به خاک یک کشور مستقل، به معنای ورود به یک بازی خطرناک است. چرا که ممکن است روزی ورق بازگردد و روسیه بخواهد برای پیشبرد خواسته های خودش ما را هدف تجاوز نظامی قرار دهد.
ما در سال 1324 شمسی تجربه تشکیل دو جمهوری خودمختار مهاباد و آذربایجان را توسط روس ها در داخل کشور داریم! البته امروز وضعیت بسیار متفاوت است و ایران قوی است و بلافاصله به هر نوع اقدام نظامی پاسخ محکمی می دهد ولی نباید از این موضوع غافل شویم که این ظرفیت تجاوز در روسیه وجود دارد. نباید اجازه دهیم که این تجاوزگری به یک نرم بین المللی تبدیل شود و قواعد بین المللی را زیر پا نهد. این که روسیه به صرفِ احساس تهدید، اقدام به عملیاتی پیش دستانه بکند.
روسیه می توانست با استفاده از ابتکار نرماندی که توسط فرانسه و آلمان مطرح شده است، مسیر دیپلماسی را بپیماید. یا با پیگیری توافق مینسک 2 که در سال 2014 برای ترمیم توافق مینسک 1 امضاء شد، اجازه نمی داد که دیپلماسی با بن بست مواجه شود. ایران می تواند تجاوز را محکوم و طرفین را به دیپلماسی دعوت کند. اگر کشوری به روسیه تجاوز کرده بود، این کشور حق اقدام تقابل را داشت ولی صرفاً بر اساسِ ادعای فاشیسم و یا قاچاق، نمی شود به یک کشور مستقل تجاوز کرد. آمریکا هم برای تجاوز به عراق بهانه های دروغین مبنی بر وجود تسلیحات کشتار جمعی را مطرح کرد که در آخر دروغ بودنش برای همه مشخص شد.
هنوز هم دیر نشده است و روسیه می تواند از مسیر ابتکار نرماندی، مسیر دیپلماسی را در پیش بگیرد. فرانسه و آلمان علاقه ای به ادامه رویارویی روسیه با غرب ندارند چرا که منافع این دو کشور بسیار به روابط حسنه با روسیه وابسته است. بنابراین ما هم باید روسیه را به توقف جنگ دعوت کنیم. این که پوتین، زلنسکی را به دست نشانده بودن متهم می کند، حرف درستی نیست، چرا که بعد از حوادث 2014، 2 بار در اوکراین انتخابات برگزار شده است و مردم اوکراین رأی داده اند. بنابراین، منافع منطقه و دنیا در پیگیری مسیر صلح و دیپلماسی درباره جنگ اوکراین است.
روسیه روی چین حساب ویژه ای باز کرده است. سفر پوتین به چین به بهانه المپیک زمستانی و دیدار با شی جین پینگ در واقع هماهنگی برای همین حمله بود. به نظرم روس ها در این سفر، چین را از حمله قریب الوقوع خودشان به اوکراین مطلع ساخته بودند.
ساعدنیوز: غرب تحریم های سنگینی را بر علیه روسیه وضع کرده است و حذف این کشور از چرخه سوئیفت ضربه ای اساسی به بانک های این کشور و نیز اقتصاد و صنعت روسیه وارد خواهد کرد. به نظر حضرتعالی روسیه به عنوان یک بازیگر یاغی در صحنه بین المللی تا چه اندازه می تواند منزوی شود و آیا این انزوا این کشور را به سمت یاغیگری مضاعف سوق می دهد یا تأثیری در اصلاح رفتار این کشور خواهد داشت؟
حسن بهشتی پور: توجه داشته باشید که تحریم روسیه با تحریم ایران، کره شمالی یا کوبا متفاوت است. 40 درصد گاز اروپا، 25 درصد نفت اروپا و 25 درصد غلات دنیا در این کشور تولید می شود. بنابراین هر نوع تحریمی بر علیه این کشور، کل دنیا را متأثر می سازد. این طور نیست که روسیه فقط فشار این تحریم ها را حس کند بلکه به غرب هم فشار وارد خواهد شد. به نظرم، تحریم های غرب بر علیه روسیه مرحله به مرحله و به صورتی تدریجی صورت خواهد گرفت تا شوک به بازارهای جهانی وارد نشود. همان کاری که پیش از برجام با ایران کردند به طوری که با کاهش صادرات نفت ایران ما در سال 1391 شاهد این بودیم که صادرات نفت ایران به روزی 800 هزار بشکه رسیده بود. در مورد روسیه هم کل سوئیفت را نبسته اند، 70 درصد بسته شده است و 30 درصد برای انجام معاملات انرژی این کشور باز گذاشته شده است تا به کشورهایی که انرژی خودشان را از روسیه تأمین می کنند فشار مضاعف نیاید.
ولی در ادامه با جایگزین کردن روسیه با منابع بدیل، این فشار بر روسیه مضاعف خواهد شد. روسیه روی چین حساب ویژه ای باز کرده است. سفر پوتین به چین به بهانه المپیک زمستانی و دیدار با شی جین پینگ در واقع هماهنگی برای همین حمله بود. به نظرم روس ها در این سفر، چین را از حمله قریب الوقوع خودشان به اوکراین مطلع ساخته بودند. تا محرومیت های حاصل از این اقدام را با همکاری چین برطرف سازند. ولیکن به اعتقاد من چین نمی تواند نیازهای بانکی و هایتک روسیه را برطرف سازد. باید منتظر بمانیم تا تحولات آتی را رصد کنیم.
به نظر می رسد حتی اگر در اوکراین دولتی دست نشانده بر روی کار بیاید، این اقتدار نمی تواند دائمی باشد چنانکه یاناکوویچ در سال 2010 بر سر کار آمد و در سال 2014 در انتخابات شکست خورد. بهترین راه برای روسیه، مذاکره با دولت زلنسکی است. روسیه نمی تواند دولت منتخب مردم اوکراین را نامشروع بخواند. در اینجا نقش فرانسه و آلمان که روابط اقتصادی خوبی با روسیه دارند کلیدی خواهد بود.
در سوگِ فرزانگی؛ تأملی فلسفی بر جنگ اوکراین
