به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از شرق، روز جمعه الهام علی اف به مناطقی که از ارمنستان باز پس گرفته شده سرکشی کرده و در صحبت هایی گفته که «ایران کشور دوست و برادر ماست و به درخواست ما مرز زمینی و هوایی خود را برای ارسال سلاح به ارمنستان بست، زیرا ایران نمی خواست مردم بیشتری از آذربایجان کشته شوند.
الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان در سخنانی با اشاره به موضع کشور های منطقه درخصوص جنگ اخیر قره باغ گفت: روسیه از وضع موجود ناراضی بود و من این را می دانم، زیرا ایران اجازه نداد از مرزهایش به ارمنستان سلاح ارسال شود.
رئیس جمهور آذربایجان همچنین با نشان دادن رود ارس، افزود: اینجا مرز آذربایجان-ایران است، مرز دوستی است. براساس تصاویر منتشرشده، علی اف در شهر های آزادشده پرچم جمهوری آذربایجان را بوسیده و به اهتزاز در آورد. شهرستان جبرئیل واقع در نزدیکی مرز ایران در سال ۱۹۹۳ میلادی به اشغال نیرو های ارمنستان درآمد و در جریان درگیری های اخیر در منطقه مورد مناقشه قره باغ از سوی ارتش جمهوری آذربایجان آزاد شد.
همچنان با ارمنستان مرز خواهیم داشت
سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری هفته گذشته اش، گزارش های اخیر درباره ازبین رفتن مرز ایران با ارمنستان در پی طرح صلح را رد کرد «برداشت ما این است که قرار است جاده ترانزیتی ساده ای ایجاد شود که کم و کیف آن و مسائل امنیتی مربوط به آن باید مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. نمایندگان ما در پایتخت های کشور های منطقه هوشیارانه و با دقت موضوع را پیگیری می کنند».
او اضافه کرد که ایران باید در گفتگو ها درخصوص ایجاد مسیر های جدید و کریدور های عبور و مرور حضور داشته باشد. جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه با امضای توافقی در روز ۱۰ نوامبر به شش هفته جنگ بر سر منطقه قره باغ که از اواخر تابستان آغاز شده بود، پایان دادند.
مفاد توافق
بر اساس توافق جدید، نیرو های ارمنی باید از سه منطقه که از سال ۱۹۹۴ در اشغالشان بوده است، خارج شوند و جمهوری آذربایجان نیز بخش هایی از قره باغ و نواحی اطرافش را که در این جنگ گرفته، نگه می دارد. جمهوری آذربایجان در جریان این جنگ توانست در جنوب قره باغ، «فضولی»، «جبرائیل» و «زنگیلان» در کنار رود ارس و در مرز با ایران را پس بگیرد.
به گزارش بی بی سی، همچنین بنابر توافق به دست آمده، نیرو های مرزی روسیه مستقر در ارمنستان، کریدور جدید حمل ونقل از خاک ارمنستان که جمهوری آذربایجان را به نخجوان وصل می کند، کنترل خواهند کرد. جمهوری خودمختار نخجوان بخشی از جمهوری آذربایجان است که در جنوب قفقاز و شمال رود ارس واقع شده و از شمال و شرق همسایه ارمنستان، از جنوب با ایران و از غرب مرز نسبتا محدودی با ترکیه دارد.
سخنگوی وزارت خارجه ایران گفته «نه مرزی عوض شده است و نه ایران تغییری را در این مسیر می پذیرد». او اضافه کرد «ما تنها نقشه ای که می شناسیم نقشه ای است که هیچ وقت تغییر نمی کند و مرز های ما دست نخواهد خورد و ما چنین اجازه ای را هم نمی دهیم». به گفته این مقام ایرانی، در طرح صلح «بناست یک کریدور ترانزیتی ساده» ایجاد شود. او گفت درباره کم و کیف این طرح گفتگو می شود و «این ها چیزی نیست که بدون حضور ایران در موردش صحبت شود».
تغییری ایجاد نشده
سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه شایعات درخصوص توافق آتش بس قره باغ را بی اساس خواند و گفت: هیچ تغییری در مسیر های ترانزیتی ایران به سمت ارمنستان یا آذربایجان ایجاد نخواهد شد.
بهرام امیراحمدیان از کارشناسان باسابقه حوزه قفقاز نیز در گفتگو با ایرنا، با بیان اینکه موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک ایران همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است، گفت: زیرساخت های کریدور های ارتباطی بین نخجوان و جمهوری آذربایجان از طریق خاک ارمنستان تخریب شده و ایران امن ترین مسیر ارتباطی در این مناطق است.
بهرام امیراحمدیان با اشاره به توافق آتش بس بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، ازدست رفتن نوار مرزی ایران و ارمنستان را غیرواقعی عنوان کرد و گفت: وقتی کریدوری در شرایط جنگی فراهم می کنند به مفهوم این است که رفت وآمد در آنجا شدیدا تحت کنترل خواهد بود. ایران با ارمنستان ۴۰ کیلومتر مرز رسمی در امتداد مسیر رودخانه ارس دارد و روی این رودخانه پلی به نام پل دوستی احداث شده است که ایران چند سال بعد از استقلال ارمنستان این پل را احداث کرد و زمینه ارتباط ارمنستان با جهان خارج و جنوب را فراهم کرد.
این کارشناس مسائل قفقاز و روسیه گفت: ۴۰ کیلومتر مرز رسمی ارمنستان بین نخجوان در غرب (برونگان جمهوری آذربایجان) و خاک اصلی آذربایجان در شرق واقع شده است. در دوره شوروی سابق نخجوان با عبور از خاک ارمنستان با جمهوری آذربایجان ارتباط برقرار می کرد و این دو بخش از طریق جاده هایی در امتداد دره رود ارس و دالان لاچین در قره باغ با هم ارتباط داشتند. با شروع جنگ قره باغ این کریدور بسته شد و ارمنستان اجازه نداد نخجوان و آذربایجان با هم ارتباط داشته باشند و از آن زمان این ارتباط از طریق خاک ایران برقرار شد. ایران اجازه داد که کامیون ها و اتوبوس های نخجوان وارد ایران شوند و با استفاده از ۱۲۰ کیلومتر راه آسفالته در ایران به جمهوری آذربایجان بروند. البته در دوره اشغال خاک آذربایجان علاوه بر ۴۰ کیلومتر مرز ارمنستان بیش از ۹۰ کیلومتر هم در منطقه قره باغ و به موازات رود ارس به اشغال ارمنستان درآمد؛ بنابراین محدودیت ۴۰ کیلومتری ارتباط نخجوان با خاک اصلی جمهوری آذربایجان به ۱۳۰ کیلومتر افزایش یافت.
این کارشناس مسائل قفقاز گفت: بعد از پیروزی های جمهوری آذربایجان در جبهه های جنگ اخیر، کمک های ایران به این منطقه فراموش شده است. نباید فراموش کرد که تمام مقامات رسمی و دیپلماتیک و مذهبی ایران از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت کردند. وقتی ایران اعلام کرد که قره باغ بخشی از خاک جمهوری آذربایجان است و باید آزاد شود، این نکته را در نظر نمی گیرند که یکی از عوامل پیروزی نیرو های جمهوری آذربایجان علیه ارمنستان همین اعلام موضع رسمی جمهوری اسلامی ایران و تأکید بر تمامیت ارضی آذربایجان بوده که در تمام اجلاس های عمومی سازمان ملل بر آن تأکید شده و ایران به آن رأی مثبت داده است. بعد از آتش بس بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان با ابتکار روسیه، با وجود اینکه جمهوری اسلامی ایران مرزی بسیار طولانی با جمهوری آذربایجان، ارمنستان و نخجوان دارد، در این ابتکار مشارکت داده نشده است. در این آتش بس مقرر شده منطقه قره باغ با یک کریدور پنج کیلومتری در غرب خود به نام «لاچین» امکان ارتباط با خاک ارمنستان را داشته باشد. در عوض مقرر شده در جنوب جمهوری خودمختار نخجوان با گذار از ۴۰ کیلومتر مرز ارمنستان در امتداد رود ارس کریدوری داده شود که نخجوان با جمهوری آذربایجان ارتباط پیدا کند. درحال حاضر ارتباط نخجوان با خاک آذربایجان از طریق ایران برقرار می شود و می خواهند این ارتباط از طریق خاک ارمنستان باشد.
او با بیان اینکه ازدست دادن نوار مرزی ایران با ارمنستان نوعی تبلیغات منفی علیه ایران است، گفت: ادعای کسانی که از طریق رسانه ها و شبکه های مجازی اعلام می کنند ایران نوار مرزی خود با ارمنستان را از دست داده است، درست نیست. کسانی که درباره نوار مرزی آگاهی دارند، می دانند که این ادعا تا چه اندازه بی معنی است و این افراد درباره کریدور های بین المللی و بشردوستانه اطلاعات درستی ندارند.
حقیقت دالان لاچین
نیکنام ببری، کارشناس جوانی دراین باره در ایرنا می نویسید: مفاد توافق آتش بس هم گویای روند صلح و ثبات در قره باغ است. طی توافق قرار است نیرو های ارمنی تا اول ماه دسامبر در سه مرحله از همه منطقه کوهستانی قره باغ خارج شوند. جمهوری آذربایجان که بر بخش های جنوبی قره باغ نظیر شوشا، منطقه فضولی، زنگیلان و جبرائیل در کنار رود ارس و در مرز با ایران تسلط یافته، تداوم حضور خواهد داشت و در سایر مناطق هم حاکمیت به تدریج و در بازه زمانی پنج ساله در اختیار جمهوری آذربایجان قرار خواهد گرفت. تا اینجای مسئله هیچ حرف و حدیثی وجود ندارد، اما در مفاد توافق آتش بس قره باغ در کنار موضوعات امنیتی و سیاسی، بخش های اقتصادی و تجاری هم مطرح است و دقیقا همین بخش از توافق این شائبه را در فضای مجازی مطرح کرد که در توافق آتش بس قره باغ ایران، مرزهایش را با ارمنستان از دست داده است.
حقیقت ماجرا از این قرار است که جمهوری آذربایجان حاضر شده دالان لاچین در قره باغ کماکان به روی ایروان به خانکندی باز باشد و بزرگراهی بزرگ هم برای این مسیر احداث شود. در برابر، این موضوع هم پیشنهاد شده که از داخل ارمنستان و اختصاصا شهر کاپان در جنوب ارمنستان یک خط ارتباطی میان باکو و نخجوان برقرار شود. این خط ارتباطی از شهر تازه آزادشده زنگیلان در جنوب قره باغ آغاز و از کاپان به نخجوان خواهد رسید. کل مسئله همین است و این موضوع کاملا در داخل ژئوپلیتیک قره باغ مطرح و اجرا خواهد شد. مرز ایران و ارمنستان مربوط به جغرافیای ایران و ارمنستان است و هیچ تغییری در نقشه مرزی ایران ایجاد نشده و نخواهد شد.
واقع امر این است که در صورت فعال شدن احتمالی جاده ترانزیتی میان باکو و نخجوان، اهمیت مرزی ایران در حوزه قفقاز جنوبی تحت تأثیر قرار می گیرد، اما تعبیر درست این است که مرزی تغییری نمی یابد
صادق ملکی، کارشناس باسابقه دیگری در حوزه ترکیه و قفقاز درباره بحران قره باغ در گفتگو با دیپلماسی ایرانی درباره این بحران می گوید که «بحران قره باغ، بحرانی منجمد بود که دیر یا زود به خاطر شکست تلاش های صلح و از آن مهم تر تغییر شرایط آذربایجان و ارمنستان به جنگ کشیده می شد. سرانجام این بحران پس از سه دهه منجر به جنگ شده و آذربایجان توانست در این جنگ به پیروزی قابل قبولی دست یابد. فارغ از تأثیرگذاری ظرفیت سرزمینی و جمعیتی آذربایجان در نبرد، شکوفایی و توسعه اقتصادی این کشور عامل اصلی این پیروزی بود. البته باید به تعاملات متوازن برقرارشده با آنکارا، مسکو و... و تأثیرات آن در این پیروزی نیز توجه داشت».
فاصله دارد تا حل شدن
اما ملکی به پایان یافتن واقعی این بحران خوش بین نیست و می گوید: «بحران قره باغ که ظاهرا با ورود روسیه پایان یافته است، هنوز فاصله ای زیاد برای حل شدن دارد. جنگ های ژئوپلیتیکی متأثر از عوامل داخلی و خارجی، اگر نتواند عامل رسیدن به نقطه تعادل باشند، آبستن جنگی دیگر خواهند بود. باوجوداین، در مسیر فراز و نشیب های بحران توجه به نقش کلیدی اقتصاد در بازی طرفین درگیری برای همه و در این میان ایران جای تعمق دارد. دقت کنیم درگیری رخ داده میان آذربایجان و ارمنستان ابعادی چندلایه و در عین حال پیچیده با بازیگران متعدد دارد که چگونگی مواضع و نقش آن ها خود از ابعاد مهم این پیچیدگی هاست. فروکاستن تمامی ابعاد این درگیری ها به موضوع اشغال قره باغ، دورشدن از سیاست های کلان تهران، آنکارا و مسکو است. با مدنظر قراردادن این نکات درصورتی که شرایط امروز نتواند عامل برقراری نوعی توازن میان همه بازیگران باشد، در آینده می تواند دوباره بستر بحرانی دیگر شود. به این نکته توجه کنید در آینده در صورت تثبیت روند صلح، شاید ارمنستان نیز بتواند به دستاورد های بیشتری از جنگ دست یابد».
ترکیه بازیگر پیروز میدان
ملکی درباره نقش آفرینی ترکیه در این بحران می گوید: مقامات باکو و آنکارا بار ها اعلام کرده اند که آذربایجان و ترکیه یک ملت در دو دولت هستند. آذربایجان در نگاه استراتژیکی ترکیه، مهم ترین متحد راهبردی این کشور تعریف شده است. جنگ قره باغ فرصت اثبات این راهبرد را فراهم کرد. با تضعیف تشیع به عنوان مهم ترین مؤلفه آذربایجان به علت سیاست های کمونیستی بلندمدت روس ها در گذشته، همخوانی رویکرد های سکولار باکو- آنکارا، ایران هراسی ناشی از رویکرد ها و... پیوند ها میان باکو و آنکارا هر روز قوی تر کرد. ملاحظات اقتصادی دو طرف و سیاست بنیادین ترکیه مبتنی بر کسب جایگاه اصلی انتقال انرژی منطقه قفقاز، آسیای میانه و روسیه و حمایت غرب از این جایگاه و از همه مهم تر نگاه پراگماتیسمی ترکیه به روابط منطقه ای و بین المللی که منافع محور بوده است سبب شد ترکیه، بازیگر پیروز این بحران باشد.
در آینده بیشتر با تبعات مثبت این تحول بر ترکیه و آثار منفی آن بر ایران آشنا خواهیم شد. توجه کنید در جنگ قره باغ در پیروزی باکو بر ایروان، بیش از عامل مذهبی، عامل قومی {ترکیسم} تأثیر داشته است. در به وجودآمدن این روند فارغ از سیاست های باکو و آنکارا، سیاست های کلان نیز مؤثر بوده است. دقت کنید خودکرده را پشیمانی نیست. برنده و بازنده بودن در یک بحران امری آنی نبوده و زنجیروار به سیاست های کلان ایران و خُردکشور ها ارتباط دارد.
