آداب و رسوم خاص مردم استان كهگيلويه و بويراحمد

استان کهگیلویه و بویراحمد از شمال با استان چهار محال و بختیاری، از جنوب با استان های فارس و بوشهر، از شرق با استان های اصفهان و فارس و از غرب با استان خوزستان همسایه است.

این استان اقلیمی کوهستانی و مرتفع دارد که کوه های زاگرس با رشته های موازی، سراسر شمال و شرق و کوه های خائیز، نیل، سیاه و سفید جنوب شرقی آن را در بر گرفته اند . دنا که از بلندترین قله های زاگرس جنوبی به شمار می رود در این استان قرار گرفته است. رودخانه های مارون، بِشار، زُهره، خِرسان و نازمکان از این استان عبور می کنند.

اهالی کهگیلویه و بویراحمد مراسم سال نو یا همان نوروز را بسیار مفصل به جا می آورند. چند شب مانده به تحویل سال هم در مراسمی با نام خیرات نیمه برات، نوعی حلوا از شیر و برنج و سیاه دانه درست و میان همسایگان توزیع می کنند.

در کنار آداب و سنن ویژه برای خواستگاری و عروسی، سوگواری ها و آیین های مذهبی نیز در این استان با آداب خاص برگزار می شوند. عروسی ها پر است از دستمال بازی و ترکه بازی که مراسم را به جشنواره های رنگ و شادی بدل می کنند. همچنین سوگواری ها سرشار از شیون و اندوه و آداب نمادینی است که حکایت از سوخته دلی صاحبان عزا دارد.

از میان آداب و رسوم متنوعی که در این استان به چشم می خورد می توان به چاله گرم کنون یا تهیه و خوردن خوش مزه ترین غذای محلی اشاره کرد که یک روز مانده به پایان سال انجام می شود و اهالی آن را به نشانه ی گرم کردن تنور زندگی و استقبال از خیر و برکت در سال جدید انجام می دهند.

سال نو ( نوروز باستاني ) :

سال نو بنابر اعتقادات قومي منطقه سرآغازي است براي از بين برد كينه و گرايش به صلح و آشتي . در قديم ريش سفيدان قوم با خانواده وابسته به ديدار سران و كدخدايان خود مي رفتند و هدايايي از جمله محصولات آن روز با خود مي بردند و امروزه هم معمولاً به ديدار همديگر مي روند و بعضاً هدايايي براي همديگر مي برند و مراسم پذيرايي و جشن دارند.

يك مورد كه از آداب قديم که تاكنون وجود داشته اين است كه در اين روز معمولاً مردم به سراغ كساني كه سوگوار هستند و كسي را از دست داده اند مي روند و سعي مي كنند كه لباس سياه آنها را تعويض كرده و جاي آن لباس سفيد يا رنگي به تن آنها بپوشانند و آنها را از حالت عزا در آورند كه اين كار را در اصطلاح محلي « پند شكني » مي گويند .

چاله گرم كنون:

سنتي است كه فقير و غني يك روز مانده به عيد نوروز به منظور گرم نگه داشتن اجاق خانه و بركت و پايداري سفره صاحب خانه ، غذايي گرم و لذيذ با بهترين نوع غذاي محلي مي پزند تا همه اهل خانه از آن بخورند كه اين را به اصطلاح « چاله گرم كنون » گويند .

پيمانهاي عشايري :

احترام گذاردن به پيمان ميان همه تيره هاي عشايري لازم اجرااست و شخصاً پيمان شكن در جامعه انگشت نما و خوار و بي اعتبار مي شود . بطور خاص در گذشته در موقع جنگ و اختلافات محلي و ايلي احترام گذاشتن به پيمان ضرورت داشت .

سوگواري مذهبي :

مردم استان به خاطر شيعه بودن ، تعصب خاصي نسبت به اعياد وسوگواريهاي امام حسين (ع) نشان مي دهند و معمولاً عزاداري با شروع ماه محرم آغاز و در شب هاي تاسوعا و عاشورا به اوج خود مي رسد .

تا اين سالهاي اخير عزاداران از اول شب تا صبح شب عاشورا به عزاداري و سينه زني مي پرداختند و اين عزاداري به صورت ساده با كمك افراد خير با صرف چاي ، پخت برنج محلي و نيز گندم برشته برگزار مي شد . ولي متأسفانه اين نوع عزاداري ساده جاي خود را به عزاداري با تشريفات و با رنگ و بوي مدرن داده است .

مراسم ازدواج:

یک مراسم عروسی معمولاً دارای مراحل مختلفی است. اولین مرحله خواستگاری یا گپ زنون می باشد. در این مرحله فامیل پسر با موافقت ازدواج پسر و دختر مورد نظر، از طرف پدر پسر فردی مأمور می شود تا موضوع را به طور سری به پدر دختر بگوید. معمولاً پدر دختر چند روزی را مهلت می خواهد و با فامیل خود مشورت می کند.

در روز تعیین شده پدر دختر در صورت رضایت فامیل به فرستاده پدر داماد جواب مثبت می دهد. مراسم رسمی پس از این مرحله صورت می گیرد.

آنگاه پدر پسر همراه چند نفر از ریش سفیدان فامیل خود با مقداری قند و گاهی اوقات سوغاتی های دیگری همچون گوسفند و بره به خانه دختر می روند و آشکارا خواستگاری می کنند برای مبارکی قندی را می شکنند و به رسم ” قند اشکن ” معروف است.

موسیقی در کهگیلویه وبویراحمد جایگاه خاصی در زندگی روزمره دارد. به هنگام شادی و غم وهمچنین در هنگام کوچ چرای گوسفندان هر کدام نوعی موسیقی بکارمی رود. نی به دو شکل کوچک و نی هفت بند از جایگاه ویژه برخوردار است.

چوپانان درصحرا و نوازندگان حرفه ای در مجالس و شب نشینی ها از نی استفاده می کردند. علاوه بر نی، دهل و نقاره و کرنا و ویلن از دیگر ادوات نوازندگی است و با آن مقامهای مختلفی را می نواختند.

برخی این مقامها مثل بره وری (بره بلندشو) در جمع آوری گوسفندان و با نی نواخته می شود. نمونه یا مرثیه خوانی از دیگر مقامهای موسیقی سنتی کهگیلویه و بویر احمد است. این مقام با نی نواخته می شود. در بر انگیختن احساس شنوندگان بسیار مؤثر است.

از دیگر مقامهایی که در عروسی بکار می گیرند دستمال بازی که به دو پا، سه پا، ترکی، یک پا، باباکرم و ترکه بازی و اسب سواری است.

پوشش زنان:

استان چهار فصل کهگیلویه و بویراحمد به خاطر برخورداری از طبیعتی زیبا و بکر، علاوه بر زیبایی های طبیعی از جلوه ای خاص در پوشاک زنان این دیار نیز برخوردار است. پوشاک و لباس محلی زنان ازجمله جذابیت های بومی استان کهگیلویه و بویراحمد به شمار می آید.زنان استان کهگیلویه و بویراحمد از جمله زنان ایرانی هستند که هنوز به پوشاک سنتی و محلی خود پایبند هستند و از آنها بیشتر در جشن ها و مجالس عروسی استفاده می کنند.

پوشش مردان

در گذشته پوشاک مردان کهگلویه و بویر احمد عبارت بوده از: جبه ، دلگ﴿dalg ) ، شال ، پیراهن بدون آهار و یقه با آستین گشاد ، زیرشلوار ، گیوه و کلاه.کلاه مردان این دیار به شکل کاسه و سفت و محکم و از جنس پشم گوسفند بوده است. رنگ خاکستری و نیز مشکی آن مورد استفاده قرار می گیرد.

علاوه بر آن کلاه دیگری نیز وجود داشته به نام شب کلاه و از جنس پشم به رنگ خاکستری یا کرم که البته بسیار نرم است.کسانی که به کار شبانی ( چوپانی ) اشتغال داشته اند در زمستان تن پوشی نمدی می پوشیده اند که آنرا کردک ( kordak )می گویند.این تن پوش بدونآستین و دگمه بوده و تا زانو می رسد. باران از آن عبور نمی کند کردک ، از بالا تا پایین یکسان و فاقد انحنا است.

بازی های محلی:

در کهگیلویه و بویر احمد بیش از ۶۰ بازی شناخته شده فردی و جمعی وجود دارد. این بازی ها تماماً منحصر به جنس خاصی نیست مگر در برخی بازی ها. دختران بزرگسالان و زنان نیز در این بازی ها شرکت می کردند و از این طریق اوقات فراغت خود را پر می نمودند. نمونه هایی از این بازی ها را در زیر بیان می کنیم.

بازی الختر در فصل بهار بصورت گروهی است و دو گروه برابر از نظر تعداد با یک دست انگشت شصت پا را می گیرند و با دست دیگر در حالت ایستاده افراد تیم مقابل را هل می دهند. فردی که دستش از پایش جدا شود و یا به زمین بیفتد بازنده است.

بازی خناثیک یا خنا ثین همان قایم موشک بازی است. بازی به صورت دو گروه مساوی انجام می شود. برنده بازی تیمی که افراد تیم مقابل را که مخفی شده اند در زمان کمتری پیدا کند.
بازی چوگو همان چوگان بازی قدیم است و ابزار آن چوب و گوی به معنی توپ است این بازی به صورت گروهی و در دو گروه مساوی انجام می شود.

كمك به آسيب ديدگان :

كمك كردن از رسوم قديمي و ممتاز اين سرزمين است ، خصوصاً در حوادث آتش سوزي و غارت و دامادي و غيره . مردم هر طايفه در صورت تقاضاي كمك از سوي خانه سوخته گان و فراخور شأن و مقام ايلي خود كمك هايي از قببل قالي ، گليم ، لحاف ، نمد و ديگر اثاث مي دهند .

همچنين در مورد غارت شدگان كه به اصطلاح محلي « مرده مال » گفته مي شود و وسايل خانگي داده مي شود و يا اگر گله و احشام غارت شده باشد مشابه آن گاو و گوسفند به غارت شده تحويل مي شود . كليه اين كمك ها بلاعوض و رايگان و به حكم وابستگي ايلي و خويشاوندي ضروري است.

آداب و رسوم مراسم گل گل چهارشنبه سوری