صرف فعل یعنی چه؟
از آنجا که در فارسی هم مانند ترکی، افعال صرف می شوند، درک این مفهوم اصلا برای فارسی زبانان سخت نیست. صرف فعل به معنای ایجاد تغییرات در فعل با توجه به فاعل جمله است. به مثال های زیر در فارسی توجه کنید:
من می خوابم.
تو می خوابی.
در دو مثال بالا، با توجه به تغییر کردن فاعل، فعل خوابیدن صرف شده است. این صرف در زبان فارسی از طریق اضافه شدن پسوندهایی مشخص به فعل صورت میگیرد. روند صرف فعل در ترکی هم به طور مشابهی از طریق اضافه شدن پسوندها انجام می گیرد اما تفاوت های کوچکی با فارسی دارد.
نکته:
صرف افعال در هر زمان متفاوت خواهد بود. روندی که در این دو درس با آنها آشنا می شوید مربوط به صرف افعال در زمان حال ساده است. برای صرف افعال در زمانهای دیگر ممکن است ساختارها تا حدی تغییر کند.
صرف افعال در زبان ترکی
همانطور که گفته شد در زبان ترکی هم مشابه فارسی، صرف افعال از طریق اضافه شدن پسوندهایی به آنها صورت میگیرد. برای صرف یک فعل در زبان ترکی ابتدا باید نشانه مصدری را پیدا کرده و آن را حذف کنیم. (در فارسی نشانه مصدری “ن” است، مثلا مصدر “دیدن” بدون نشانه می شود “دید”.)
نشانه های مصدری در زبان ترکی mak/mek هستند. بعد از حذف نشانه های مصدری از افعال آنها به صورت بن درمی آیند و آماده صرف هستند. به مثال های زیر توجه کنید:
yazmak (نوشتن) – yaz
kullanmak (استفاده کردن) – kullan
yemek (خوردن) – ye
این کار ساده اولین بخش از صرف افعال است. توجه داشته باشید که شکل مصدری افعال، به نوعی شکل خنثی انها به حساب می آیند. مثلا اگر به دنبال فعلی در واژه نامه باشید، شکل مصدری آن را پیدا میکنید.
بخش دوم از صرف افعال در ترکی، کمی با فارسی متفاوت است. در اینجا باید به یک نکته در مورد فعل توجه کنید:
آیا بن فعل به حرف صدادار ختم می شود؟
در این درس تنها در مورد افعالی که به حرف صدادار ختم می شوند صحبت میکنیم و بقیه افعال را در درس بعدی بررسی میکنیم. اگر بن فعل ما به حرف صدادار ختم می شد باید به حرفی که آن ختم می شود و با استفاده از جدول زیر آن را صرف می کنیم:
| آخرین حرف بن فعل | a/ı | e/i | o/u | ö/ü |
| Ben |
-rım |
-rim |
-rum |
-rüm |
| Sen |
-rsın |
-rsin |
-rsun |
-rsün |
| O |
-r |
-r |
-r |
-r |
| Biz |
-rız |
-riz |
-ruz |
-rüz |
| Siz |
-rsınız |
-rsiniz |
-rsunuz |
-rsünüz |
| Onlar |
-rlar |
-rler |
-rlar |
-rler |
در اینجا هم باید با توجه به حرف آخر بن فعل از پسوند مناسب استفاده کنیم. برای مثال در پایین اقدام به صرف دو فعل می کنیم تا همه چیز را بهتر متوجه شویم.
اعداد 1 تا 19 در زبان ترکیه چه می شود؟صرف فعل yemek
برای صرف فعل yemek (به معنای خوردن) ابتدا نشانه مصدری آن را حذف می کنیم. در نتیجه بن فعل “ye” خواهد بود. حال به اخرین حرف بن فعل توجه می کنیم. اخرین حرف بن فعل، حرف “e” است. پس فعل yemek به صورت زیر صرف می شود:
|
yemek(ye) – خوردن |
|
|
Ben yerim |
من میخورم |
|
Sen yersin |
تو می خوری |
|
O yer |
او می خورد |
|
Biz yeriz |
ما میخوریم |
|
Siz yersiniz |
شما می خورید |
|
Onlar yerler |
آنها می خورند |
همین روند را برای یک فعل دیگر هم انجام میدهیم تا این ساختار را بهتر یاد بگیریم.
صرف فعل başlamak
برای صرف فعل başlamak (به معنای شروع کردن) ابتدا نشانه مصدری آن را حذف میکنیم. در نتیجه بن فعل “başla” خواهد بود. حال به آخرین حرف بن فعل توجه می کنیم. آخرین حرف بن فعل، حرف “a” است. پس فعل başlamak به صورت زیر صرف می شود:
|
başlamak(başla) – شروع کردن |
|
|
Ben başlarım |
من شروع می کنم |
|
Sen başlarsın |
تو شروع می کنی |
|
O başlar |
او شروع می کند |
|
Biz başlarız |
ما شروع می کنیم |
|
Siz başlarsınız |
شما شروع می کنید |
|
Onlar başlarlar |
آنها شروع می کنند |
