دروغ گفتن از دیدگاه قرآن واحادیث
دروغ گفتن یکی از محرمات و آفت های خطرناک زبان، است و دروغ از گناهان کبیره می باشد.
دروغ در دنیا و آخرت انسان را از رحمت الهی محروم می کند و در میان مردم بی اعتبار می نماید و اعتماد عمومی را سلب و جامعه را به بیماری نفاق دچار می سازد و از آفات زبان و خراب کننده ایمان است.
علت اصلی دروغ ، عقده حقارت و خود کم بینی انسان دروغگو است و این یکی از نکات روانی است که به عنوان روانشناسی اخلاقی در کلمات معصومین به آن اشاره شده است.
معنای دروغ
کذب بر وزن وِزر و کَتِف به معنی دروغ گفتن می باشد. صحاح و قاموس و اقرب و ... هر دو وزن را مصدر گفته اند ولی استعمال قرآن نشان میدهد که کذب بر وزن وزر مصدر است.کذب بر وزن کَتِف اسم مصدر است به معنی دروغ مثل « یَفْتَرُونَ عَلَی اللَّهِ الْکَذِب» چون کذب مفعول به یفترون است لذا اسم است نه مصدر یعنی بر خدا دروغ می بندند.تکذیب آن است که دیگری را به دروغ نسبت دهی و بگویی دروغ می گوید.کذّاب مبالغه است یعنی بسیار دروغگو« إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّاب» .کاذبه مصدر است مثل عاقبه ، عافیه و باقیه« إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ - لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَة»کذب در لغت به معنای عدم مطابقت است و همانگونه که سخن به دروغ متّصف می شود اعتقاد و عمل هم به آن متّصف می گردد. گمان و اعتقاد مخالف با واقع دروغ است ، همانگونه که عمل مخالف با سخن و وعده نیز دروغ است.
چرا دروغ در قرآن به شدت نهی شده است؟
خداوند در قرآن، دروغ را دلیل اصلی تمام گناهان و زشتی ها خوانده است.
همانطور که امام حسن عسگری در این باره می فرماید: «تمام پلیدی ها در اتاقی قفل شده است و کلید آن دروغ است».
من باب همین موضوع در روایتی از امام باقر (ع) آمده است:
« ان اللَّه عز و جل جعل للشر اقفالا، و جعل مفاتیح تلک الاقفال الشراب، و الکذب شر من الشراب
خداوند متعال براى شر و بدى، قفل هایى قرار داده و کلید آن قفل ها شراب است
(چرا که مانع اصلى زشتیها و بدیها عقل است و مشروبات الکلى عقل را از کار مىاندازد) سپس اضافه فرمود: دروغ از شراب هم بدتر است».
آیات قرآنی درباره دروغ و دروغگویی
سوره نحل آیه 115 : و مگوئید آنچه را که وصف می کند آن را زبان های شما به دروغ در احکام خدا که این حلال است و این حرام چنین می گویید و توصیف می کنید بر خلاف واقع تا افتراء بزنید بر خدا دروغ را آن کسانی که افتراء می زنند به خدا دروغ را رستگار نمی شوند.
سوره نحل آیه 116 : برخورداری کمی است در دنیا دروغ گویان را و برای ایشان عذابی دردناک است در آخرت.
سوره زمر آیه 2 : آگاه باشید مردم که برای خداست دین خالص نه دین مخلوط با غیر خدا آن کسانی که گرفتند سوای خدا دوستانی برای پرستش گویندT نمی پرستم این ها را مگر برای آنکه نزدیک گردانند این بت ها ما را به خدا. نزدیکی کامل البته خدا حکم می کند میانه ایشان در آن چه اختلاف می کنند در دین خود ، خدا راه نمی نماید کسی را که او دروغگو و ناسپاس است.
سوره نور آیه 7: دروغگو مستحق لعنت و سزاوار خشم پروردگار عالم است.
روایات و احادیث مختلف درباره دروغ و دروغگویی
نشان منافق سه چیز است:
- سخن به دروغ بگوید .
- از وعده تخلف کند .
- در امانت خیانت نماید .
«نهج الفصاحه ص 156 ، ح 7»
مردى به رسول خدا صلى الله عليه و آله عرض كرد: به من اخلاقى بياموزيد كه خير دنيا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو.
«بحارالأنوار(ط-بیروت) ج 69 ، ص 262، ح 43»
دروغگويى از اخلاق اسلام نيست.
«تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 220 ، ح 4379»
(نشانه) ايمان، اين است كه راستگويى را هر چند به زيان تو باشد بر دروغگويى، گرچه به سود تو باشد، ترجيح دهى.
«تحف العقول ص 278»
دروغ، روزى را كم مى كند.
«نهج الفصاحه ص 373 ، ح 1087»
دروغگو با دروغگويى خود سه چيز بدست مى آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقيرآميز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود.
«تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 221 ، ح 4418»
از جمله كمك هاى خداوند بر ضد دروغگويان فراموشى است.
«كافى(ط-الاسلامیه) ج2 ، ص 341، ح 15»
همه پليدى ها را در خانه اى نهادند و كليد آن، دروغ است.
«بحارالانوار(ط-بیروت) ج 69 ، ص 263»
خداوند عزوجل، دروغى را كه باعث صلح و آشتى شود، دوست دارد و از راستى كه باعث فتنه شود بيزار است.
«من لا يحضره الفقيه ج4، ص 353، ح5762»
راستگويى [مايه] آرامش و دروغگويى [مايه] تشويش است.
«نهج الفصاحه ص 548 ، ح 1864»
بدان كه راستگويى، پر بركت است و دروغگويى، شوم.
«تحف العقول ص 14»
من براى كسى كه بگو مگو را رها كند، هر چند حق با او باشد و براى كسى كه دروغ گفتن را اگر چه به شوخى باشد، ترك گويد و براى كسى كه اخلاقش را نيكو گرداند، خانه اى در حومه بهشت و خانه اى در مركز بهشت و خانه اى در بالاى بهشت ضمانت مى كنم.
«خصال ص 144، ح 170»
شما را سفارش مى كنم به راستگويى كه راستگويى با نيكوكارى همراه است و هر دو در بهشت اند و از دروغگويى بپرهيزيد كه دروغگويى همراه با بدكارى است و هر دو در جهنم اند.
«نهج الفصاحه ص 572 ، ح 1976»
سزاوار نيست كه مسلمان با بدكار و احمق و دروغگو رفاقت كند.
سرچشمه دروغ
همانطور که در سابق هم اشاره شد دروغ معمولا از یکی از نقاط ضعف روحی سرچشمه می گیرد.
گاهی از ضعف ایمان که انسان خدا را شاهد نمی داندیا به خاطر تبرئه خودیا به قصد تفریح و شوخی:علی(ع):« بنده ای مزه ایمان را نچشد تا دروغ را وانهد چه شوخی باشد و چه جدی»
گاهی انسان به خاطر ترس از فقر ، پراکنده شدن مردم از دور او ، از دست دادن موقعیت و مقام دروغ می گوید . زمانی به خاطر علاقه شدید به مال و جاه و مقام و شهرت دیگری زبان به دروغ می گشاید و از این وظیفه نامشروع برای تامین مقصود خود کمک می گیرد. گاهی تعصب های شدید و حبّ و بغض های افراطی سبب می شود که انسان به نفع کسی که مورد علاقه اوست یا به زیان کسی که مورد نفرت و کینه او می باشد بر خلاف واقع سخن بگوید. زمانی برای آنکه خود را بیش از آنچه که هست بنمایاند و اظهار علم کند دروغ می گوید. ولی در تمام این صفات رذیله که ریشه صفت دروغ را تشکیل می دهد باید از کمبود شخصیت و ضعف ایمان نام برد.
یکی دیگر از عوامل مهم دروغگویی ، احساس کمبود شخصیت و عقده حقارت است کسانی که گرفتار چنین عقیده ای هستند با انواع دروغها و لاف و گزافها حقارتی را که در خود احساس می کنند جبران می کنند . و گاهی نیز به خاطر عدم توجه به مضارّ دروغ و اهمیت راستگویی یا آلودگی محیط خانوادگی یا محیط اجتماع و معاشرین این رذیله در انسان ریشه می دواند.
تلقین - احساس کمبود- نجات یافتن- خجالت نابجا- دشمنی و حسد- طمع در مال و مقام-نقل همه چیزو پیش گویی ها از دیگر عوامل دروغگویی به شمار می آیند.
عذاب ویژه دروغگویان
دروغگو از نماز شب محروم است در نتیجه از برکاتی که این عبادت بزرگ دارد محروم می ماند که از آن جمله سعه رزق است.عیسی بن مریم(ع) فرمود:« کسی که دروغگوئیش زیاد شود حسن و جمال و وقارش نزد خدا و خلق از بین می رود به طوریکه مردم از او متنفر و منزجر می شوند»
خداوند او را هدایت نمی کند و راه حق را نشان او نمی دهد:«إن الله لا یهدی من هو مسرف کذاب»
دروغگو قابل رفاقت و برادری نیست .حضرت علی(ع):« مسلمان باید از دوستی و برادری دروغگو بپرهیزد زیرا به سبب دروغ گفتن اگر راست هم بگوید باور نمی شود»
گوش دادن به دروغ
باید دانست همانطور که دروغ بر دروغگو حرام است نقل دیگری هم حرام و همچنین ثبت کردن و نوشتن یا خواندن و گوش دادنش هم حرام می شود.
«سمّاعون للکذب»در مذمت گوش فرادادن به دروغ و با علم به اینکه دروغ است آن را میپذیرند چون اگر علم به دروغ بودن آن نداشته باشند صرف شنیدن دروغ صفت مذموم شمرده نمیشود
روایاتی از امامان و پیامبر گرامی اسلام درباره دروغ و دروغگویی
حضرت علی بن الحسین (علیه السّلام) بعضی از فرزندان خود را مخاطب ساخت و فرمودند: فرزند عزیز متوجه پنج گروه باش که با آنان مجالست نکنی، هم کلام نشوی، و در مسافرت با آنها رفاقت ننمایی. عرض کرد پدرجان آنان کیانند؟ حضرت سجاد(علیه السّلام) فرمودند: از مجالست دروغ ساز پرهیز کن چه او مانند سرابی است که مطالب را برخلاف واقع نشان می دهد. دور را در نظرت نزدیک و نزدیک را دور جلوه می دهد، از رفاقت با گناهکار و لاابالی اجتناب کن زیرا او تو را به بهای یک لقمه یا کمتر از آن می فروشد، از رفاقت بخیل پرهیزنما که او در ضروری ترین مواقع احتیاج، تو را یاری نخواهد کرد، از رفاقت با احمق اجتناب کن که او نفعت را اراده می کند و از نادانی به تو ضرر می زند، از مصاحبت کسی که قطع رحم کرده است بپرهیز که در کتاب آسمانی مورد لعن و نفرین قرار گرفته است.
« تحف العقول، ص ۲۷۹»
ابی بصیر گفت: از امام صادق(علیه السّلام) شنیدم که می فرمودند: آدمی دروغ می گوید، آنقدر به دروغ ادامه می دهد و این مرض در مزاج جان او ریشه می کند تا نامش در ردیف کذابین ثبت گردد.
« وسائل، ج ۳، ص ۲۳۲»
عبدالرحمن بن حجاج از امام صادق (علیه السّلام) سوال می کند: کسی که در موردی دروغ بگوید کذاب است؟ فرمود: نه، هیچکس نیست که دچار این لغزش نشده باشد، مراد از کذاب کسی است که دروغگویی در طبیعت و سرشت او ریشه کرده است.
«کافی،ج۲،ص ۳۴۰»
ابن مسعود گفت که رسول اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمودند: آدمی دروغ می گوید و پیوسته به دروغگویی ادامه می دهد و در این راه کوشش می کند تا کذاب می شود و نامش در دیوان دروغگویان ثبت می گردد.
«محجه البیضاء،ج۵،ص۲۳۹»
امیدواریم با خواندن این احادیث و روایات از گفتن دروغ حتی به صورت مصلحتی هم صرف نظر کنید و همیشه آن قدری شجاع باشید که بتوانید راست بگویید.
احادیث پیرامون آداب معاشرت
