ایمپکت فکتور یا ضریب تاثیر چیست؟ 

عبارت (impact factor (IF معادل ضریب تاثیر می باشد که از یک شاخص کمی و مقیاسی که رقم متوسط سالانه استنادها را نسبت به جدیدترین مقالات منتشر شده در همان ژورنال نشان می دهد. از این رقم غالبا به عنوان یک پروکسی در اهمیت نسبی ژورنال در حوزه تخصص خود ژورنال استفاده می شود. ژورنال هایی که دارای ضریب تاثیر بالایی هستند نسبت به ژورنال هایی که از ضریب تاثیر پایینی برخوردارند از اهمیت بالایی برخوردارند.

تاریخچه ایمپکت فکتور (IF) :

ضریب تأثیر مجله ها نخستین بار توسط دکتر یوجین گارفیلد و آیروینگ شر در دهه ۱۹۶۰ به مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) آمریکا ارائه شد تا در انتخاب مجله های علمی برای نمایه استنادی علوم به کار گرفته شود. دو نوع ضریب تاثیر وجود دارد؛ ضریب تاثیر 2 ساله و ضریب تاثیر 5 ساله که معمولا در صفحه اصلی سایت مجله نوشته می شود. نحوه محاسبه ضریب تاثیر گویای این نکته است که مجله سعی می کند مقاله ای را بپذیرد که به آن استناد شود. ضرایب تاثیر از سال 1975 به صورت سالانه برای ژورنال هایی محاسبه می شود که در فهرست JCR) journal citation reports) به معنای گزارش استناد ژورنال قرار دارند. مؤسسه اطلاعات علمی (ISI) این عامل تاثیر یا IF را هر سال یک بار بر اساس ارجاعاتی که به هر یک از مجلات علمی می شود محاسبه و نتیجه آن را در گزارش های ارجاع مجله منتشر می کند. این ضریب در واقع برای مجله محاسبه می شود و نه برای نویسنده یا مقاله ای که وی نگارش کرده است. محاسبه عامل تاثیر هر سه سال یکبار صورت می گیرد؛ به عبارت ديگر براي هر سال معين، ضريب تاثير يك مجله متوسط تعداد ارجاعات داده شده به هر مقاله ي منتشره در ان مجله در طي دو سال متوالي قبلي مي باشد. به عنوان مثال اگر در سال 94 جمعاً ۴۰ ارجاع به مقاله های سال های 92 و 9۳ آن مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال 9۲ تعداد ۲۶ مقاله و در سال 93 تعداد ۲۴ مقاله چاپ شده باشد، ضریب ارجاع آن مجله از تقسیم ۴۰ بر (۲۶+۲۴=۵۰) به دست می آید که ۰/۸ است؛ یعنی به طور متوسط هر مقاله آن نشریه ۰/۸ مرتبه مورد استناد مقالات دیگر قرار گرفته است. در این میان هستند افراد و مجلات و شرکت هایی که ضریب تاثیر مجلات را جعل می کنند. ضرایب تاثیر بر نحوه ارزیابی پژوهش های علمی منتشر یافته تاثیر زیاد و بحث برانگیزی دارند.

بیشتر بخوانید: راهنمای نگارش مقاله علمی برای پذیرش در مجلات معتبر

کاربرد ایمپکت فکتور (IF):

مهم ترین کاربرد ضریب تاثیر این است که از آن برای برای ارزیابی، مقایسه و رتبه بندی نشریات علمی در انواع رشته های مختلف در سطح ملی و داخلی یا برای مقایسه مجله ها در سطح بین المللی و جهانی به کار گرفته می شود. این شاخص نشان دهنده فراوانی استنادهایی است که در طول یک دوره زمانی مشخص به یک مقاله چاپ و در یک نشریه داده می شود.

نحوه محاسبه ضریب تاثیر (IF):

بنا بر فرض مثال اگر در سال 2012 جمعاً 40 ارجاع به یک مجله صورت گرفته باشد و در آن مجله در سال 2010 تعداد 26 مقاله و در سال 2011 تعداد 24 مقاله چاپ شده باشد، ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور آن مجله از تقسیم 40 بر 50 به دست می آید که 0.80 است. یعنی به طور متوسط هر مقالهٔ آن نشریه 0.80 مرتبه مورد استناد مقالات دیگر قرار گرفته است. بنابراین ایمپکت فاکتور تابع یک دوره سه ساله است که دو سال آن برای چاپ مقاله ها و سال سوم مربوط به ارجاعات به مقالات دو سال قبل است.

نحوه دسترسی به IF مجلات:

به منظور تعیین ضریب تاثیر یک مجله می توان به سایت مربوطه به آن مجله مراجعه کرده و اطلاعات مورد نیاز را بدست آورد. بعلاوه، برای جلوگیری از هرگونه سوء استفاده می توان از سایت های معتبری همچون SJR , Bioxbio استفاده کرد:

SJR: www.scimagojr.com
Bioxbio: www.bioxbio.com
CiteFactor: www.citefactor.com

انتقاد از ایمپکت فکتور (IF) :

با اینکه این عامل نشان دهند اعتبار مجله می باشد اما مورد انتقاد بسیاری نیز قرار گرفته است. در خصوص استفاده از ضریب تاثیر انتقادهای فراوانی وجود دارد.یک دلیل این است که ضریب تاثیر احتمالا همواره در حسابرسی مستقل بازتولید نشود. هم چنین در خصوص اعتبار ضریب تاثیر به عنوان مقیاس اهمیت ژورنال و تاثیر روند کاری که ویراستاران در پی افزایش ضریب تاثیر خود هستند بحث و مباحثی وجود دارد. هم چنین از انتقادهای دیگر می توان به تاثیر ضریب تاثیر بر رفتار پژوهشگران، ویراستاران و سایر سهام داران اشاره کرد.