آشنایی اجمالی با ساز فلوت/ طرز نواختن آن

معرفی فلوت

فلوت از سازهای بادی شبیه به نی که دهنی ندارد و نفس نوازنده از راه سوراخی که در کنار سر لوله تعبیه شده وارد ساز می شود. فلوت عالی ترین و جالب ترین ساز از گروه سازهای ( چوبی – بادی ) است. فلوت را در ارکستر سمفونیک از شکل آن به آسانی می توان شناخت، زیرا تنها ساز بادی ارکستر است که از پهلو نواخته می شود. فلوت انواع متعدد دارد که بیشتر آنها بر خلاف فلوت معمولی ازسر نواخته می شوند و مشهورترین آنها یک نوع فلوت قدیمی به نام فلوت آبک ( Flute-a-bec) می باشد.

تاریخچه فلوت

بی گمان فلوت یکی از کهنسال ترین سازها است. مصریان باستان، سازی شبیه به آن داشتند.

ارسطو به والدین اطفال سفارش می کند که نگذارند، فرزندانشان این ساز را فرا گیرند زیرا صدای آن هوس های خفته ی آنها را بیدار می کند!

برلیوز آهنگساز نامی فرانسوی (1803-۱۸69) که کتاب معروف او به نام (ساز شناسی و ارکستر شناسی) که حتی امروزه هم یکی از معتبرترین کتب در این رشته است، فلوت را با عبارت (تقریبا فاقد قدرت بیان) توصیف می کند. صدای فلوت را در ارکستر سمفونیک اغلب همراه با صدای تیز و نافذ پیکولو (نوعی فلوت کوچک که صدای آن یک اکتاو از صدای فلوت معمولی زیرتر است) می شنویم.

گرچه فلوت را همیشه جزو سازهای (چوبی- بادی) می شمارند ولی این ساز همیشه از چوب ساخته نمی شود. معمولا فلوت هایی را که در دسته های موزیک نظامی به کار می روند، فلزی و فلوتی که در ارکستر استفاده می شود ، ساخته شده از چوب است.

به آسانی می توان گمان برد که نخستین بار انسان های اولیه با شنیدن صدای بادی که در میان نی های میان تهی و تنه درختان سالخورده پیچیده و صدای خوش آهنگی حادث می کرده است، اصوات مطبوع موسیقی را از سایر صداها بازشناخته و همین امر انگیزه آن ها در ساختن انواع نی ها و سازهای بادی بوده است.

شکل انواع گوناگون فلوت، در حجاری هایی که بر روی کتیبه های سنگی شده و همچنین در بسیاری از تصاویر و تابلوهای قدیمی، بسیار دیده می شود. برخی نیز می گویند که نخستین بار مردم تئاندرتال آلمان به صدای دل انگیزی که از دمیدن در یک سر نی شکسته تولید می شود، پی برده اند. در افسانه قدیمی یونانی پان و سیرنکس هم به این موضوع اشاره شده است.

انواع فلوت مدرن

خانواده فلوت 4 عضو اصلی دارد (اگرچه اعضای کمیاب و کم استفاده دیگری نیز وجود دارد). همه اعضای خانواده فلوت نت های یکسانی را به اشتراک می گذارند، اما تفاوت های مهمی در میزان نفس، حمایت از نفس و شکل دهان میان آن ها وجود دارد.

فلوت پیکولو

فلوت پیکولو (PICCOLO) کوچکترین ساز فلوت در خانواده فلوت می باشد. فلوت پیکولو در زبان ایتالیایی به معنای فلوت کوچک است. این ساز یکی از سازهای بادی است که محدوده صدایی آن یک اکتاو بالاتر از فلوت کنسرتی و بالاتر از صدای انسان است. معمولا در اکسترها از فلوت پیکولو برای شبیه سازی صداهای طبیعی مانند آواز پرندگان و طوفان مورد استفاده قرار می گیرد.

استفاده از پیکولو از اواخر قرن هجدهم شروع شد و به تدریج به جایگزینی برای نی لبک (FLAGEOLET) تبدیل گشت. پیکولوها اغلب برای دوبل کردن صدای ویولن ها یا سایر فلوت ها به صورت همنوازی، نواخته می شوند که اغلب به دلیل انتقال به یک اکتاو بالاتر به صدای ایجاد شده تلالو و درخشش خاصی می دهند. در گذشته این ساز از انواع مختلف چوب، شیشه یا عاج ساخته می شد، اما امروزه از انواع مختلف مواد مانند پلاستیک، رزین، برنج، نیکل، نقره و انواع چوب ها نیز ساخته می شود.

فلوت (کنسرتی، نقره، تراورسیر، کلیددار)

فلوت (فلوت کنسرتی، فلوت نقره، فلوت تراورسیِر، فلوت کلیددار) رایج ترین عضو خانواده فلوت، و همان فلوتی است که همه ما می شناسیم و دوستش داریم. این نوع از فلوت، یک ساز غیر انتقالی است که همانطور که نت های آن در موسیقی نوشته شده است، صدا می دهد. صدای فلوت در تمامی محدوده های صدایی همگن است به جز پایین ترین محدوده صدا (بم ترین) و بالاترین محدوه صدا (زیرترین) و صدایی دلنشین، نرم و موزون و گرم و پرحجم تولید می کند.

فلوت به طور معمول از نقره یا نیکل ساخته می شود، اما ممکن است از فلزات گرانبهاتری مانند پلاتین یا طلا نیز در ساخت این نوع از فلوت استفاده شود.

فلوت آلتو

فلوت آلتو (ALTO) همانطور که از معنای پسوند آلتو مشخص است، در مقایسه با فلوت صدای بم تری تولید می کند. این نوع فلوت یک ساز انتقالی است و صدای آن یک فاصله چهارم موسیقایی، بم تر از نت نوشته شده می باشد. قطر، طول و وزن فلوت آلتو در مقایسه با فلوت بیشتر است و برای رسیدن به کیفیت صدای خوب، به هوا یا به عبارتی نفس بیشتری نیاز دارد.

فلوت باس

فلوت باس (BASS) یکی دیگر از انواع فلوت است که اندازه آن در مقایسه با سایر فلوت ها (پیکولو، فلوت، فلوت آلتو) بزرگتر است. قطر آن یک سانتی متر از فلوت کنسرتی بزرگتر و طول آن 52 اینچ است. ساز فلوت باس یک اکتاو کمتر از آنچه که نوشته شده است شنیده می شود. صدای تولید شده توسط این ساز معمولا تامین کننده فرکانس های بم (فرکانس پایین) است و از این رو فقط در “کنسرت های کُر” مورد استفاده قرار می گیرد، زیرا صداهای بمِ گروه را (ستون اصلی موسیقایی) تقویت می کند.

وزن این عضو از خانواده فلوت به اندازه ای است که می تواند تا حدی نوازنده خود را خسته کند. سوراخ جلوی این فلوت بسیار گسترده است و برای تولید صدای با کیفیت به هوا یا نفس بیشتری نیاز دارد.

فلوت کنتراباس

فلوت کنترباس یکی از اعضای نادر خانواده فلوت است. این ساز اغلب در گروه های فلوت دیده می شود، اما اخیراً در موقعیت های موسیقی تکنوازی و مجلسی مورد استفاده قرار می گیرد. گستره صوتی فلوت کنتراباس، دو اکتاو بم تر از فلوت است و قطر، طول و همچنین وزن آن بسیار بیشتر از دیگر فلوت ها است تا جایی که سازندگان در فکر طراحی و تولید عصا یا میله برای قرار دادن فلوت روی زمین افتادند و به سهولت اجرای نوازندگان، کمک به سزایی کردند.

تبدیل شدن به یک نوازنده برجسته فلوت ممکن است چندین سال طول بکشد. پس از تبدیل شدن به یک نوازنده نسبتا با تجربه، انتقال به یکی دیگر از انواع فلوت، کاری نسبتا آسان تر است. اگر قصد نوازندگی در یک گروه ارکستر را دارید، نواختن پیکولو رایج تر است و در چیدمان ارکستری و قطعات موسیقی کلاسیک ارکسترال بیشترین نقش را بعد از فلوت، نسبت به دیگر انواع فلوت دارد. فلوت های آلتو و باس به ندرت در خارج از گروه های کُر مورد استفاده قرار می گیرند، بنابراین تا زمانی که یک عضو فعال در یکی از این گروه ها نباشید، فرصت اندکی برای نواختن آن ها پیدا می کنید. اگرچه در موسیقی معاصر، آهنگسازان امروزی قطعات متنوعی را برای آنها نوشته اند.

ساختمان فلوت به سه قسمت تقسیم می شود:

• head joint یا سر فلوت که جای لب بر روی آن است.
• body یا بدنه که کلید های اصلی بر روی آن قرار دارد.
• foot joint یا قسمت انتهایی فلوت.

چگونگی نواختن فلوت

• نگه داشتن فلوت در هنگام نواختن

دست چپ

• کلید های بالای بدنه و نزدیک به سرساز را با دست چپ خود کنترل کنید .
• اولین نشانه جای انگشتان را روی قسمت بالا و البته زیر بدنۀ فلوت در نظر بگیرید و انگشت شست خود را روی آن قرار دهید طوری که کف دست رو به بالا باشد .
• بقیۀ انگشتان را روی کلیدهای سمت دیگر فلوت قرار دهید .
• انگشت اشاره ، وسط و حلقه را به ترتیب روی دومین ، چهارمین و پنجمین کلید قرار دهید .
• انگشت کوچک را روی کلید جانبی که شبیه به پاروی کوچکی و از بقیه بلندتر است ، قرار دهید .
• در دست چپ ، از کف دست خود ، انگشت شست و همینطور جایی روی بند سوم انگشت اشاره استفاده کنید تا وزن فلوت را تحمل کنید .

دست راست

از دست راست خود برای کنترل کردن کلید های انتهایی و پایه فلوت استفاده کنید .

از انگشت شست خود برای تحمل وزن بیشتری در انتها استفاده کنید .

سعی کنید کف دستانتان را دور از فلوت قرار دهید تا براحتی کلید ها را از بالا و با انگشتان منحنی و گرد ، باز و بسته کنید .

اینبار جهت قرار گرفتن دست مخالف دست چپ است .

سه کلید انتهایی را روی بدنۀ فلوت مشخص نمایید .

انگشت اشاره ، وسط و حلقه را روی هر یک از کلید های انتهایی بدنه قرار دهید .

با انگشت کوچک خود اولین کلید روی قسمت پایه را فشار دهید .

نقاط کنترل وزن انتهای فلوت ، بیشتر روی شست و انگشت کوچک دست راست است .

• انگشتان خود را طوری خم کنید که دستتان در زمان نگه داری فلوت ، حالت حرف C را بخود بگیرد .
• به جهت قرار گرفتن مچ دست راست دقت کنید گاهی مچ با چرخیدن به سمت انگشت اشاره و خوابیدن روی بدنه فلوت تمایل دارد که در اینصورت مشکلات زیادی برای حرکت انگشتان و عملکرد آن پیش میاید .
• نحوه قرار گرفتن مچ در دست چپ بسیار مهم و البته متفاوت از دست دیگر است زیرا مچ دست راست مانند پایه ایی بیشترین وزن فلوت را نگه داشته و از وارد آمدن فشار زیاد روی انگشتان که میتواند تا ساعد ، بازو و گردن پیش برود ، جلوگیری می کند .
• کلید ها را فشار ندهید ، در عوض سعی کنید انگشتان خود را روی آنها قرار دهید .
• تلاش کنید در هنگام بالا بردن و یا نواختن ساز از هر انقباضی در عضلات کف دستان ، انگشتان ، مچ ها ، ساعد ها ، بازو ها و گردن جلوگیری کنید .
• تا جای ممکن انگشتان سبک و نزدیک به کلیدها باز و بسته شوند .

نکته: انگشتان شما در زمان نواختن فلوت و باز و بسته کردن کلیدهای اصلی ، روی کلید های جانبی حرکت نمی کنند . با اینکار نت ها و صداها را اشتباهی می نوازید

• زاویه نگه داشتن فلوت

حالت درست بدن در هنگام فلوت نواختن بسیاری از تکنیک ها را آسان میکند .

بازوهای خود را آزاد بگذارید و از بدنتان کمی دور کنید . حالا فلوت را بالا آورده و به لبان خود نزدیک کنید .

اطمینان حاصل کنید که فلوت به موازات زمین قرار گرفته است .

• تولید صوت در فلوت

کوک کردن فلوت

فلوت را با تنظیم جای سرساز و بدنه ، کوک کنید .

از یک دستگاه کوک استفاده کنید و یا برنامه های مخصوص کوک نت های موسیقی را از اینترنت دانلود کنید .

در ابتدا از کیفیت دمیدن و صدای تولید شده اطمینان حاصل کنید و نتی را بنوازید و بعد بررسی کنید که آیا کوک است یا خیر .

دمیدن در سر ساز فلوت

صدای فلوت از لرزیدن و مرتعش شدن هوای داخل لوله ساز با فوت نوازنده ایجاد می شود .

کنترل فوت و دمیدن در ساز ابتدا باید از “سر ساز” آغاز شود زیرا لرزاندن هوای لوله سر ساز که حدود 20 سانتیمتر طول دارد بسیار آسان تر از حدود 65 سانتی متر لوله کل ساز فلوت است .

تمرین با سرساز مقدمه خوبی برای نواختن با کل ساز است .

در ابتدا اینکار با نت ” لا ” انجام میشود اما چک کردن تمام نت ها هم تمرین خوبی برای بالا بردن کیفیت و کوک دقیق در نت های دیگر میشود .

حالت لب ها در فلوت

گوشه های لب ها را کمی بکشید ، مانند تبسم کردن ولی لبانتان ، عضلات صورت و همینطور اطراف بینی خود را راحت و آزاد بگذارید .

کنترل و آگاهی در عضلات وسط لب بسیار مهم است .

زیرا با کنترل آن ، مسیر فوت هدایت شده و از اتلاف آن جلوگیری می شود .

به طور مثال تصور کنید می خواهید حرف “م” را تلفظ کنید تا لب و دهانتان در موقعیت مناسب قرار گیرد .

تکنیک زبان زدن

در هنگام نواختن فلوت ازحرکت زبان برای شروع و جدا کردن نت ها استفاده می شود .

با حرکت زبان به سمت سقف دهان و ضربه نرم اما سریع میتوانید نت های جدا و با شروعی تمیز و دقیق داشته باشید .

البته اینکار بدون جریان درست و صحیح هوا بی نتیجه خواهد بود ، زیرا ضربه زبان در حقیقت کمکی است که برای سرعت خروج هوا در لحظه ایی مشخص .

بنابراین هرچه مقدار هوا بیشتر باشد صدای ساز هم مطلوب تر است .

در هنگام دمیدن در فلوت ، زبان خود را مانند تلفظ واژۀ “Too”و یا “Du” حرکت دهید .

اینکار به شما کمک می کند نت هایی که می نوازید را از هم تفکیک کنید .

می توانید بعد از زبان زدن با ادامه فوت طول صدا را به اندازه مورد نظر کوتاه و یا طولانی بکشید دهید تا نت های طولانی تر یا کوتاه تر را تولید کنید .

انگشت گذاری فلوت

جدول انگشتان به شما کمک می کند که نت ها را به شیوه ای صحیح بنوازید .

دقت کنید که جدول انگشتان برای انواع فلوت متفاوت است و شما باید جدول متناسب با فلوت خود را پیدا کنید .

هر یک از نت ها را با دقت و به آرامی بنوازید و تمرین کنید .

در دو قسمت صدایی از صداهای فلوت تا حد زیادی انگشتان مشابه هم گرفته می شوند و نیاز به تغییر مقدار ، جهت و کنترل فوت است .

گاهی تمرین انگشت گذاری را بدون فوت کردن انجام دهید .

ابتدا نشسته و فلوت را به پا و شانه خود تکیه داده و نحوه باز و بسته کردن کلید ها را نظاره کنید تا از قدرت ، سرعت و هماهنگی حرکت بین انگشتان اطمینان حاصل کنید .

نگهداری مناسب از ساز فلوت

سازهای بادی به علت اینکه مستقیم با هوای دهان در ارتباط است، امکان از بین رفتن آن بسیار زیاد است حال برای اینکه ساز بهتی و بشتر عمر کند نکاتی را باد رعایت کنید.

• سعی کنید پس از هر تمرین ساز را کاملا با پارچه ایی نرم تمیز کنید.
• ساز را در مجاورت محیط سرد و گرم قرار ندهید.بهتر است بعد از استفاده آنرا در جعبه ساز قرار دهید.
• موقع باز و بسته کردن فلوت سعی کنید به آرامی و با حوصله این کار را انجام دهید.
  چه چیزهایی درباره ساز کنتر باس (دوبل باس) می دانید؟