نگاهی به حضرت معصومه (س)
حضرت معصومه (س) اول ذیقعده سال ۱۷۳ هـجری قمری، ۲۵ سال بعد از تولد حضرت امام رضا (ع) در شهر مدینه منوّره چشم به جهان گشودند. امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س) هر دو در کنار مادرشان حضرت نجمه خاتون (س) رشد و پرورش یافتند.
به این دلیل که حضرت معصومه (س) الگویی برجسته برای دختران مسلمان و به ویژه شیعه اهل بیت (ع) هستند و همچنین به دلیل ازدواج نکردن و تجردشان، روز میلاد باسعادت ایشان در تقویم ایران به روز دختر نامگذاری شده است. ولادت امام رضا (ع) دهم ذیقعده است و از فاصله ولادت پر نور کریمه اهل بیت تا ولادت پر خیر و برکت ضامن آهو را دهه کرامت می نامند و در این ۱۰ روز در تمام ایران اسلامی مراسم جشن و مولودی برپا است.
بشارت ولادت معصومه (س)
در حدیث مشهوری امام جعفرصادق (ع) پیش از تولد حضرت کاظم (ع) از دفن پیکر مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) در قم خبر داده و در این باره فرمودند: «آگاه باشید حرم خدا، مکه است و … همانا قم، کوفه کوچک است و سه در از درهای هشت گانه بهشت به سوی قم گشوده می شود. به زودی بانویی از تبار من در قم دفن می گردد و نام او فاطمه دختر موسی است و با شفاعت او، همه شیعیان من داخل بهشت خواهند شد.»
حضرت معصومه در سال ۱۷۳ هجری قمری یعنی ۲۵ سال بعد از ولادت حضرت رضا (ع) ولادت یافتند. مادر ایشان نجمه خاتون، مادر امام رضا (ع) نیز بوده و در واقع این شخصیت والا که شاخص ترین فرزندان موسی بن جعفر (ع) بودند در دامن مادری پاکدامن رشد یافتند. ایشان تا ده سالگی تحت تربیت حضرت موسی بن جعفر پرورش یافتند اما بعد از آن و با شهادت پدر، برادر بزرگ تر حضرت رضا (ع) وظیفه حراست و تربیت ایشان را بر عهده گرفتند.
نام این بانوی بزرگوار در واقع فاطمه بوده و در کتب تاریخی از ایشان با عنوان فاطمه بنت موسی یاد شده است، اما به علت طهارت روحی و جایگاه معنوی بالا ایشان در نزد عموم مردم ایشان به معصومه شناخته شده اند، هرچند که عصمت آنگونه که در خصوص انبیا صادق است در خصوص ایشان صادق نباشد، اما باید در نظر داشت که این بانوی مکرمه از مقام حکمت برخوردار بوده و جایگاه رفیع علمی ایشان، وی را از خطا محفوظ نگه می داشته است.
در روایات امامان زیارت معصومه (س) چه فضیلتی دارد؟
روایات دیگری از اهل بیت(ع) نقل شده که فضیلت زیارت حضرت معصومه(ع) را بیان می کند؛ این روایات با بیانهای مختلف از سه زاویه نقل شده است: از جد بزرگوارش حضرت صادق(ع) دربارة فرزند و نوه اش و از حضرت رضا(ع) دربارة خواهر بزرگوارش نیز دربارة زیارت آن بانو سفارش شده است. و حضرت جواد(ع) نیز دربارة زیارت عمه اش تأکید فراوان فرموده است؛
حضرت صادق(ع)
امام صادق( می فرماید: «سَتُدْفَنُ فِیهَا امرَأَةٌ منْ أَوْلَادِی تُسَمَّی فَاطِمَة فَمَنْ زَارَهَا وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ؛[11] به زودی در آنجا (قم) زنی از اولاد من دفن می شود که نام او فاطمه است، پس هر کسی او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می شود.» در حدیث دیگری حضرت صادق(ع) فرمود: «أَنَّ زِیارَتَهَا تُعَادِلُ الْجَنَّةَ؛ به راستی زیارت او (معصومه(ع)) برابر با بهشت است.»
امام رضا(ع)
روایتی که حضرت رضا (ع) به سعد قمی فرمود (در بخش قبلی بیان شد) علاوه بر اشاره به محل دفن حضرت معصومه (ع)، فضیلت زیارت آن حضرت را نیز بیان نموده است. آن حضرت در روایت دیگری فرمود: «مَنْ زَارَهَا وَجبَتْ لَه الْجنَّةُ؛ کسی که او را زیارت کند، پاداش او بهشت است.» در تعبیر سوم، فرمودند: «مَنْ زَارَ الْمَعْصُومَةَ بِقُمٍّ کمَنْ زَارَنی؛ کسی که معصومه(ع) را در قم زیارت کند، مانند آن است که مرا زیارت کرده است.»
به جان پاک تو ای دختر امام سلام
به هر زمان و مکان و به هر مقام سلام
تویی که شاه خراسان بود برادر تو
بر آن مقام رفیع و بر این مقام سلام
مرحوم حیدر خوانساری در کتاب «زبدة التصانیف» می نویسد: «از حضرت رضا(ع) روایت شده است: هر کسی نتواند به زیارت من بیاید، برادرم در ری (یعنی امامزاده حمزه را که در کنار مرقد حضرت عبدالعظیم قرار گرفته است. یا خواهرم (معصومه(ع)) را در قم زیارت کند که به همان ثواب زیارت من می رسد».
حضرت جواد(ع)
امام محمد تقی(ع) فرمودند: «مَنْ زَارَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ؛ هر کس عمه ام فاطمه(ع) را در قم زیارت کند، برای او بهشت خواهد بود.» پرسشی که دربارة این روایات پیش می آید این است که چگونه یک زیارت باعث بهشت رفتن می شود؟ ممکن است انسانی که نماز نخوانده و روزه نگرفته است و گناهان دیگری را نیز انجام داده، با زیارت حضرت معصومه(ع) یا امامان معصوم بهشتی شود؟ آیا این قابل قبول است؟ این اشکال عام است و در زیارات امامان و معصومان ) نیز جاری است.
جواب این است که زیارت و یا اعمال دیگر مقتضی بهشت رفتن هستند و مقتضی در صورتی عمل می کند که شرط عمل موجود باشد و مانع هم نباشد. توضیح مسئله اینکه برای تحقق یک عمل باید علت تامة آن عمل موجود شود. علت تامّه مرکّب است از مقتضی یا سبب، شرط و عدم مانع. مثلاً برای به وجود آمدن آتش اولاً هیزم لازم است که مقتضی می گویند و سبب کبریت و امثال آن، لازم است که بدان شرط می گویند و اینکه هیزم تر نباشد؛ یعنی مانع در کار نباشد.
زیارت حضرت معصومه(ع) یا امامان معصوم ) مقتضی بهشت رفتن است، منتهی شرطش نیز باید موجود باشد، مثلاً نسبت به حق معصومه(ع) یا امامی که زیارت می کند، معرفت داشته باشد، واجباتش را انجام دهد... و همین طور مانعی در کار نباشد، مثلاً کسی که شراب خورده، یا با پول ربا زیارت انجام داده، مانع می شود از اینکه مقتضی بهشت رفتن اثر بگذارد.
مقام علمی حضرت معصومه (س)
شهر حضرت معصومه (س)، شهر علم و دانش است و این ثمره مدفون شدن شخصیتی عالمه در آن دیار است. ایشان از کودکی در نزد امام مشق علم و معنویت می کردند، از همین رو از جایگاه رفیع علمی برخوردار بودند. برای نمونه ذکر یک روایت و نقل تاریخی در این زمینه کافی است: «روزی گروهی از شیعیان وارد مدینه شدند و برای حل مشکل خویش سراغ خانه موسی بن جعفر را گرفتند، کاروانیان وقتی به در خانه امام آمدند، متوجه شدند که آن حضرت به مسافرت رفته است. خستگی راه و نبود امام هفتم، سخت بر کاروانیان گران آمد، ناگهان یکی از دختران آن حضرت سکوت غمبار کاروانیان را شکست و فرمود: پرسش های خود را به من بدهید تا به تمام آنها پاسخ دهم. پاسخ ها را با دقت تمام نوشت و به کاروانیان بازگرداند. کاروانیان شگفت زده به پاسخ ها نگریستند و با سبک شدن بار غم و اندوه شان راه دیار خویش در پیش گرفتند. در مسیر راه به امام هفتم برخوردند و داستان پاسخگویی دخترش فاطمه معصومه را بازگو نمودند و پاسخ ها را به او نشان دادند، حضرت لبخندی زد و سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش فدایش باد.» نکته قابل توجه در این زمینه آن است که در این برهه حضرت معصومه زیر ده سال سن داشته اند که چراکه در ده سالگی ایشان پدر بزرگوارشان شهید می شود.
شفاعت کردن حضرت معصومه (س)
همانطور که در روایات پیشین مشاهده شد امام صادق (ع) حضرت معصومه (س) را دارای مقام شفاعت می دانند. گستره سفره شفاعت ایشان به وسعت تاریخ تشیّع و عموم شیعیان است. حضرت امام صادق (ع) در این خصوص می فرمایند: «تَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شیعَتِیَ الْجَنَّةَ بِاَجْمَعِهِمْ، (یعنی) به شفاعت فاطمه معصومه، همه شیعیانم به بهشت می روند.»
با توجه به شرایط سخت دوران امامت موسی بن جعفر (ع) و حکومت حاکمان ظالم بنی عباس مانند هارون و مأمون اطلاعات زیادی از زندگی حضرت معصومه (س) به دست ما نرسیده است، اما همین مقدار کم از اطلاعات که در روایات اهل بیت علیهم السلام بیان شده است عظمت و بزرگی این بانوی کرامت را نشان می دهد.
آشنایی با احادیثی درباره مقام معلمان
