آشنایی با دنده برنجی گیربکس

هر خودرویی برای حرکت نیاز به یک عامل تولید کننده نیرو و یک عامل انتقال دهنده آن دارد. تولید کننده نیرو در آن موتور یا پیشرانه است. انتقال دهنده هم سیستمی متشکل از بخش های مختلف است که عمل انتقال نیرو را در کنار هم و به صورت پیوسته انجام می دهند. در حقیقت نیروی تولید شده توسط پیشرانه، باید توسط یک سیستم انتقال دهنده، به چرخ ها منتقل شود. سه بخش اصلی این سیستم انتقال دهنده شامل کلاچ، جعبه دنده و دیفرانسیل هستند که در میان آنها جعبه دنده از اهمیت ویژه ای برخوردار است. جعبه دنده را اصطلاحا گیربکس هم می گویند

اجزا و قطعات گیربکس و چگونگی عملکرد آن

گیربکس ها به همان اندازه که مهم هستند از قطعات متعددی نیز تشکیل می شوند . مهم ترین بخش یک گیربکس چرخ دنده های آن هستند که بسته به نوع گیربکس در اشکال و جنس های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند . در ساختمان گیربکس تعداد زیادی چرخ دنده روی هم سوار می شوند و بسته به فعالیت هر یک ، میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ ها مشخص می شود . هر یک از چرخ دنده ها نشانگر یکی از دنده های روی دسته دنده ( سرعت دنده ) داخل کابین هستند .وجود این چرخ دنده ها در تمام انواع گیربکس ثابت است اما نوع و تعداد آنها تغییر می کند . اگر می خواهید تصوری از چرخ دنده های داخل یک گیربکس داشته باشید ، چرخ دنده های مختلف یک دوچرخه دنده ای را تصور کنید که احتمالا آن را زیاد دیده اید . اجزای دیگر سیستم گیربکس خودرو که در درجه کمتر اهمیت قرار دارند عبارتند از :

1. پوسته گیربکس:جنس این بخش از چدن ریخته گری است و چرخ دنده ها ، یاتاقان های گیربکس و محور ها را در خود جای می دهد .
2. شافت ورودی یا محور کلاچ:این محور که به شافت کلاچ نیز معروف است محور محرک گیربکس محسوب می شود . این محور به صورت یک پارچه به چرخ دنده ای در بخش ورودی پوسته گیربکس متصل است و از طریق کلاچ با موتور خودرو در ارتباط است .
3. شافت واسط یا محور زیر:این محور وظیفه انتقال گشتاور از محور محرک به محور متحرک را بر عهده دارد . روی آن تعدادی چرخ دنده تعبیه شده است که با محور یک پارچه هستند . چرخ دنده ابتدایی این محور با چرخ دنده ی محور محرک درگیر است و سرعت ورودی را که توسط موتور تولید شده است ، به همان صورت و بدون تغییر در میزان آن به سمت شاف خروجی هدایت می کند . چرخ دنده های روی این شافت اندازه های متفاوتی دارند .
4. شافت خروجی یا محور اصلی:این محور که به واسطه چرخ دنده ها و یاتاقان ها با محور واسط در ارتباط است ، نیروی تبدیل شده در جعبه دنده را به سمت میل گاردان یا دیفرانسیل هدایت می کند . روی این محور نیز چرخ دنده های مختلفی تعبیه شده است اما نه به صورت یک پارچه . در واقع چرخ دنده های روی این محور که قطر های متفاوتی هم دارند ، به کمک یاتاقان ها روی آن حرکت دورانی دارند . حرکت این چرخ دنده ها به واسطه درگیر شدن آن ها با چرخ دنده های شافت واسط امکان پذیر می شود .
5. یاتاقان یا بیرینگ گیربکس:این قطعه که چرخ دنده هماهنگ کننده نیز نامیده می شود در لایه داخلی دندانه دار ساخته شده و با حرکت کشویی به سمت چرخ دنده مورد نظر رفته با آن چفت شده و موجب فعالیتش می شود .
6. دسته دنده:این بخش ، بیرونی ترین جزء سیستم گیربکس است . دسته دنده که در برخی از خودروهای با گیربکس اتوماتیک به طور کامل حذف شده است ، عموما مسیری H شکل را برای تغییر دنده ها مختلف در جعبه دنده طی می کند . کنترل این دسته اهرمی شکل ممکن است به صورت خودکار صورت بگیرد یا در دست راننده باشد .
7. میل ماهک:میل ماهک رابط بین دسته دنده و ماهک است و راننده با حرکت دسته دنده در واقع میل ماهک را حرکت می دهد . عملکرد این میله فلزی براساس نوع گیربکس متفاوت است . مکانیزم آن می تواند دستی ، الکترونیکی ، خلائی و هیدرولیکی باشد . امروزه بیشتر شاهد مکانیزم دستی و الکترونیکی آن هستیم . در حالت دستی ، با حرکت دست راننده حرکت می کند . در این حالت همچنین تعداد میل ماهک با تعداد دنده ها تغییر می کند . برای مثال در یک جعبه دنده 4 سرعته 3 میل ماهک داریم . در مکانیزم الکترومغناطیسی حرکت میل ماهک بر پایه روابط الکترو مغناطیسی و ارتباط مگنت های متصل به آن ها با هسته های آهنی و سیم پیچ های موجود در جعبه دنده موجب حرکت آن ها می شود .
8. کشویی دنده:قطعه ای است که از دو جهت شیار دارد و از یک سمت ماهک در یکی از این شیار ها قرار گرفته و موجب حرکت آن می شود و از جهت دیگر در جعبه دنده برنجی و یاتاقان در شیار دیگر آن قرار می گیرد و دنده انتخاب شده وارد مدار می شود . کشویی روی قطعه ای با نام توپی حرکت رفت و برگشت را انجام می دهد .
9. دنده برنجی:برای درگیر شدن دنده های کشویی و یاتاقان های گیربکس و انجام هرچه سریع تر و دقیق تر این درگیری ، از دنده برنجی که بین این دو قطعه قرار می گیرد استفاده می شود . دنده برنجی که جسمی فلزی و حلقه ای است در اطراف خود فرم دندانه دار دارد و به دلیل اصطکاک بیشتر با یاتاقان با سرعت بیشتری با این قطعه چفت می شود . همچنین در کنار یاتاقان ها ، نیروهای دورانی و طولی وارد آمده به آن ها را کاهش می دهد .
   

دنده برنجی

برای درگیر شدن دنده های کشویی و یاتاقان های گیربکس و انجام هرچه سریعتر و دقیق تر این درگیری، از دنده برنجی که بین این دو قطعه قرار می گیرد استفاده می شود. دنده برنجی که جسمی فلزی و حلقه ای است در اطراف خود فرم دندانه دار دارد و به دلیل اصطکاک بیشتر با یاتاقان با سرعت بیشتری با این قطعه چفت می شود. همچنین در کنار یاتاقان ها، نیروهای دورانی و طولی وارد آمده به آن ها را کاهش می دهد.

وظیفه دنده برنجی

وظیفه دنده برنجی هماهنگ کردن دور بین دو دنده در گیربکس خودرو است به عبارتی دنده برنجی برای هماهنگ کردن دنده ها نیاز به کلاچ گیری مجدد را رفع می کند . هنگام تعویض دنده , دنده برنجی به طوقه ( شفت ) و چرخ دنده ها این امکان را می دهند تا قبل از اینکه دندانه ها روی طوقه با چرخ دنده درگیر شوند با هم تماس پیدا کنند این امر باعث می شود تا سرعت چرخش طوقه و چرخ دنده ها قبل از درگیر شدن دندانه های آنها با هم یکی شده و تعویض دنده انجام شود .

چگونگی آزمایش سلامت دنده برنجی

خرابی در دنده ها و دنده برنجی باعث بد جا رفتن دنده ها می شود , با توجه به قرارگرفتن دنده ها در گیربکس برای بررسی خرابی آنها , باید گیربکس بصورت کامل باز شود . اگر دنده برنجی ها دچار سائیدگی ، خوردگی و یا شکستگی شوند ، در نتیجه در هنگام تعویض دنده ، خصوصا دنده ای خاص ، با مشکل روبرو خواهیم شد. اگر فقط در یک دنده خاص ، دچار چنین مشکلی شویم ، احتمال بسیار زیادی وجود دارد که دنده های مربوط به همان شماره دچار مشکل شده باشند.

آشنایی با انواع گیربکس اتوماتیک خودرو