مهریه از حقوق مالی مربوط به زوجه بوده که این حق پس از عقد ازدواج برای زن ایجاد می‌شود. هر چیزی که مالیات داشته و قابل تملک باشد را می‌توان بعنوان مهریه تعیین کرد. با تحقق عقد ازدواج، زن مالک مَهریه می‌شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد. مهریه زمانی که وجود خارجی داشته باشد یا به عبارتی عین باشد به محض وقوع عقد ازدواج در مالکیت زوجه قرار میگیرد و پس از آن زن میتواند هر گونه تصرفی در خصوص آن مال بنماید. در غیر این صورت مانند سکه بهار آزادی یا مهریه به صورت وجه نقد، مهریه دینی میباشد به گردن زوج و زوجه به نوعی طلبکار محسوب می‌شود.
باطل بودن نکاح و عدم رابطه زناشویی زوجین
قانون مدنی یکی از شرایط عدم تعلق مهریه به زوجه را اینگونه مقرر کرده است که: در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده، زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته باشد شوهر میتواند آن را استرداد نماید. توجه داشته باشید که علاوه بر باطل بودن نکاح می بایست رابطه زناشویی میان زوجین نیز برقرار نشده باشد تا به زن مهریه تعلق نگیرد و اگر میان زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد، در این شرایط زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود که دادگاه رسیدگی کننده میزان آن را تعیین می کند.
عدم تعیین مهریه و فوت یکی از زوجین
در نکاح دائم برخلاف نکاح موقت این امکان وجود دارد که زوجین مهریه تعیین نکنند و یا بعد از عقد نکاح بر سر مقدار مهریه توافق کنند.
قانون مدنی نیز در این خصوص مقرر کرده است که: اگر در نکاح دائم مهر تعیین نشده یا عدم مهر شرط شده باشد، نکاح صحیح است و طرفین می‌توانند بعد از عقد مهریه را به تراضی معین کنند.
اگر قبل از تراضی بر مهر معین بین آنها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود و اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد زوجه مستحق هیچگونه مهری نیست. بنابراین این شرط تنها مختص نکاح دائم میباشد زیرا نکاح موقت بدون تعیین مهریه باطل میباشد اما در نکاح دائم امکان تعیین مهریه بعد از عقد نیز وجود دارد. در این حالت چنانچه مهریه تعیین نشده باشد و یکی از زوجین فوت کند و نزدیکی نیز صورت نگرفته باشد، زن مستحق مهریه نخواهد بود اما اگر نزدیکی اتفاق افتاده باشد به زوجه مهرالمثل تعلق میگیرد.
نکاح فسخ شده باشد
شرط سوم در عدم تعلق مهریه به زوجه این است که قبل از وقوع نزدیکی میان زوجین عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شده باشد. قانون مدنی نیز در این باره مقرر کرده است که: هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است. در نتیجه اگر نکاح میان زوجین فسخ شده باشد، مرد موظف به پرداخت مهریه نیست. اما اگر فسخ نکاح به دلیل عنن و ناتوانی جنسی مرد در برقراری رابطه زناشویی باشد در این صورت نصف مهریه به زوجه تعلق میگیرد.
پیش از این اشاره شد که به محض منعقد شدن عقد نکاح زن دارای حق مالکیت بر مهریه می باشد و چنانچه مهریه عندالمطالبه باشد، زوجه هر زمان که بخواهد می تواند مهر و صداق خود را مطالبه کند و در صورتی که عندالاستطاعه باشد، باید هنگامی که شوهر استطاعت مالی داشت مهریه به زن پرداخت شود. باید توجه نمود که در هیچ شرایطی حق مالکیت زن بر مهریه از بین نمی رود مگر مواردی که قانون تعیین کرده است.
مواردی مانند عدم انجام وظایف زناشویی توسط زوجه و ترک زندگی مشترک یا حتی خیانت و داشتن زنا و رابطه نامشروع زن و یا داشتن دوست پسر و مواردی از این قبیل باعث سلب مهریه نخواهد شد. زوجه حتی پس از فوت شوهرش می تواند از ترکه متوفی مهریه خود را مطالبه کند. بنابراین چنانچه مرد بتواند خیانت زن را ثابت کند می تواند بابت خیانت و روابط نامشروع زن شکایت کیفری مطرح کند، اما مهریه از زوجه سلب نمی شود. مگر این که زوجین با هم توافق کنند و هنگام طلاق زن تمام یا بخشی از مهریه خود را در قبال عدم شکایت مرد بابت رابطه نامشروع، ببخشد.
مطابق قانون مدنی هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را از وی بخواهد. بنابراین چنانچه طلاق قبل از نزدیکی واقع شود زوجه تنها مستحق نصف مهریه خواهد بود و چنانچه قبلا مهریه را کامل دریافت کرده باشد مرد میتواند نصف آن را مطالبه کند. بطور کلی این قانون برقرار است و ارتباطی با خیانت زوجه ندارد یعنی زنی که قبل از برقراری رابطه زناشویی به همسر خود خیانت می‌کند، هنگام طلاق مهریه او نصف می‌شود.
