زانوی ضربدری که تحت اصطلاح ” ژنووالگوم” و یا “والگوس زانو” نیز شناخته می شود، وضعیتی است که هنگام ایستادن افراد، زانوها به هم نزدیک شده، در حالی که مچ پاها از هم فاصله می گیرند. این حالت بخشی از فرایند طبیعی رشد در اوایل دوران کودکی محسوب می شود و معمولاً تا سن ۸ سالگی اصلاح و برطرف می شود. اما ممکن است در برخی افراد این حالت در دوران کودکی و یا حتی نوجوانی نیز ادامه یابد. پای ضربدری علل مختلفی دارد، برخی از علت های آن عبارت اند از: ناهنجارهای مادرزادی، عوامل ژنتیکی، آسیب دیدگی ها، کمبود ویتامین ها، بیماری های مفصلی و غیره. پای ضربدری باعث می شود وزن به درستی بر روی پاها توزیع نشود، بزرگسالانی که به پای ضربدری مبتلا هستند، به احتمال زیاد دچار دردهای مزمن زانو شده و در نهایت ممکن است به آرتروز منجر شود. در این مقاله قصد داریم در مورد راهکارهای درمان پا و زانوی ضربدری با شما به گفت وگو به پردازیم.
حرکات اصلاحی فوق العاده موثر برای افتادگی شانه
علائم و نشانه ها
در صورتی که علائم زیر را مشاهده کردید، حتماً برای معاینه نزد یک متخصص بروید:
- فاصله بین دو مچ پا بیشتر از 10 سانتی متر است.
- هنگامی که کودک به صورت صاف و مستقیم می ایستد، فاصله زیادی بین قسمت پایین ساق پاهای او وجود دارد.
- زانو به سمت داخل یا خارج متمایل است.
- کودک دارای زانو درد است.
- کودک در راه رفتن یا ایستادن مشکل دارد.
علت
بعضی از نوزادان به خاطر وضعیت فشردگی آن ها در رحم مادر با پای ضربدری به دنیا می آیند. پاهای کودک با شروع راه رفتن وی قوی تر می شوند (در حدود ۱۲ تا ۱۸ ماهگی). اما در این کودکان در ۳ سالگی، پاهای کودک دچار خم می شوند. در این زمان هنگام ایستادن کودک، زانوها با یکدیگر تماس داشته، اما قوزک ها از یکدیگر جدا هستند. با رسیدن به سن بلوغ، پاها باز هم قوی تر شده و اکثر کودکان می توانند بدون تماس زانوها و قوزک به یکدیگر بایستند (بدون اینکه نیاز به وارد کردن فشار برای حفظ موقعیت وجود داشته باشد). پرانتزی بودن پای نوزادان تا سن ۶ ماهگی طبیعی است، پس از آن بدشکلی پای پرانتزی یا زانوی پرانتزی (ژنو واروم) به تدریج تبدیل به پای ضربدری (ژنو والگوم) بیش از حد می شود که در پی اصلاحی تدریجی تا سن ۵ تا ۶ سالگی به حالت هم ترازی طبیعی والگوس (انحراف رو به خارج مفصل) درمی آید.از دیگر علت های زانوی ضربدری می توان به بیماری های زیر اشاره کرد:
- وارد شدن آسیب به استخوان ساق پا (در این حالت فقط یک پا دچار خم یا انحنا می شود): زانوی ضربدری در بزرگسالان ممکن است همانند کودکان به دنبال شکستگی ساق پا که اصلاح نشده روی دهد. همانطور که درباره شکستگی استخوان درشت نی (تیبیا) در فوق گفته شد این نوع شکستگی موجب بروز ناهنجاری در پا می شود که درنتیجه ی آن ممکن است عارضه پای پرانتزی روی دهد.
- استئو میلیت (عفونت استخوان): چندین عارضه ی پزشکی وجود دارد که اگر بزرگسالان به این عارضه ها مبتلا باشند ممکن است به پای ضربدری نیز مبتلا شوند. بعضی از این عارضه ها عبارتند از: استئو آرتریت یا روماتیسم مفصلی. فقط آرتروز نیست که می تواند موجب بروز پای ضربدری شود بلکه پای ضربدری نیز می تواند در آینده موجب آرتروز شود.
- اضافه وزن یا چاقی: چاقی و اضافه وزن نیز می تواند منجر به بروز عارضه زانوی ضربدری شود.
- نرمی استخوان (بیماری که در نتیجه فقر ویتامین D ایجاد می شود): راشیتیسم عارضه ای است که در نتیجه کمبود ویتامین D به وجود می آید. به علت این عارضه، استخوان های کودکان نرم و ضعیف می شود. این بیماری همچنین می تواند موجب تأخیر در رشد و بروز درد و ضعف عضلات شود.
ورزش و حرکات اصلاحی
فیزویوتراپ از تمرین های مختلف برای بهبود و درمان پای ضربدری استفاده می کند. حرکات اصلاحی پای ضربدری معمول در این حالت شامل پرس زانو، لیفت پا، اسکات دیوار و خم کردن عضله زرد پی است که به منظور تقویت عضلات و بهبود هماهنگی بخش های مختلف زانو مورد استفاده قرار می گیرد. برای کامل کردن لیفت پا، کودک بر روی زمین دراز کشیده و یک پای خود را از محل زانو خم می کند. سپس لازم است کودک پای صاف خود را چند اینچ از زمین بلند کرده و آن را برای حدود ۵ ثانیه نگه دارد. برای کامل کردن پرس زانو، کودک بر روی یک نیمکت یا زمین دراز کشیده و یک حوله لوله شده پشت یکی از زانوهای وی قرار داده می شود. در ادامه کودک می بایست پای خود را صاف کرده، عضله بزرگ چهار سر ران را منقبض نماید و پشت پای خود را به سمت زمین با تحت فشار قرار دادن حوله برای چند ثانیه فشار دهد. در صورت وجود هر گونه سوال در رابطه با این حرکت ها لازم است با پزشک کودک یا متخصص فیزیوتراپی صحبت شود. توضیح بیشتر درباره این تمرین ها در ادامه ارائه شده است.
لیفت پای صاف
به پشت بر روی زمین دراز کشیده و یک پای خود را صاف کنید. در این حالت زانوی دیگر شما باید خم بوده و کف پا بر روی زمین قرار داشته باشد. عضلات ران پای صاف خود را سفت کرده و در حدود یک فوت پا را از زمین بلند نماید. این وضعیت را برای پنج ثانیه حفظ کنید. در این حالت می بایست عضلات کمر در حالت ریلکس قرار داشته باشد و نباید دردی در ناحیه کمر احساس شود. این حرکت را با هر دو پا حداقل دو بار تکرار نمایید. این تمرین بطور خاص برای عضله چهار سر جلوی ران در نظر گرفته شده که می تواند به حمایت از مفاصل زانو کمک موثر نماید.
اسکات دیوار
در حالت ایستاده پشت خود را بر روی دیوار قرار داده و پاشنه پاها را به مقدار کافی از دیوار فاصله دهید. به این ترتیب هنگامی که کمر خود را بر روی دیوار به پایین در حالت اسکات حرکت می دهید، زانوها در یک خط با انگشتان پا قرار می گیرد. در این حالت پاها می بایست به میزان عرض شانه فاصله داشته و حرکت اسکات می بایست تا رسیدن به زاویه ۹۰ درجه و نه پایین تر ادامه داده شود. عضلات شکم خود را برای انجام این حرکت تا حدودی جمع کنید و این وضعیت درمان پای ضربدری را برای ۵ تا ۱۰ ثانیه حفظ نمایید. به تدریج با افزایش قدرت عضلات می توانید طول مدت باقی ماندن در این وضعیت را افزایش دهید.
خم کردن عضله زرد پی
پشت یک صندلی را با دست خود گرفته و وزن بدن را بر روی یک پا قرار دهید. پای دیگر را خم کرده تا فقط از محل انگشتان بر روی زمین باشد. با استفاده از عضله زرد پی پاشنه پای خود را به سمت باسن بلند کنید. پای خود را در این حالت برای حدود ۵ ثانیه نگه دارید و سپس آن را پایین بیاورید. این حرکت را ۱۰ بار برای هر پا تکرار نمایید. با انجام این حرکت به صورت کنترل شده، شما می توانید از عضلات زردپی به جای نیروی حرکت آنی برای این تمرین استفاده نمایید.
پرس زانو
بر روی زمین یا یک نیمکت نشسته و یک پای خود را در جلوی بدن صاف کنید و یک حوله لوله شده در زیر زانوی پای خود قرار دهید. عضله چهار سر ران را در پایی که حوله زیر زانوی آن قرار دارد، جمع کنید و حوله را به سمت زمین با فشار زانوی خود فشار دهید. این وضعیت را برای سه ثانیه حفظ کنید و سپس به حالت اولیه باز گردید. این حرکت را ۱۰ بار با هر دو پا تکرار نمایید.
