تورمالین، گوهری گرانبها

تاریخچه ی سنگ تورمالین

تاجران هلندی اولین بار تورمالین را در سواحل غربی ایتالیا در اواخر دهه 1600 کشف کردند. نام تورمالین از اصطلاح سینگالی “turmoil” گرفته شده است که به معنای “سنگ با رنگ مخلوط” است. در آن زمان تصور می کردند که این تورمالین های سبز زمرد هستند. در دهه 1800 بود که دانشمندان متوجه شدند که این سنگ ها گونه های معدنی خودشان هستند. این اصطلاحی است که بازرگانان هلندی به سنگ ریزه های رنگارنگ و فرسوده ای که معدنچیان در سنگ ریزه های سنگ های قیمتی سیلان (سری لانکا کنونی) یافتند، به کار می برند. این نام به تمام کریستال های رنگی در جزیره سریلانکا در آن زمان، داده شد. این نام فراگیر نشان دهنده ناتوانی فروشندگان جواهرات باستانی در تمایز تورمالین از سایر سنگ ها است. در واقع، زمانی در تاریخ تصور می کردند که تورمالین صورتی و قرمز یاقوت سرخ است. رنگ تورمالین صورتی بیشتر از یاقوتی است. بااین حال، شباهت های ظاهری آن ها به قدری قوی است که سنگ های موجود در جواهرات تاج روسی که قرن ها تصور می شد که یاقوت بوده، اکنون تورمالین هستند.

محدوده ی رنگ سنگ تورمالین متغیر است. متداول ترین رنگ تورمالین، سیاه است اما رنگ های آبی، سبز، زرد، نارنجی، قرمز، صورتی، قهوه ای، بنفش و بی رنگ نیز یافت می شود. ازنظر سختی ۷.۵ در مقیاس موس و دارای وزن ۲.۸ تا ۳.۳ است. ازنظر شکل ظاهری به صورت کریستال های منشوری با قطع مثلثی گرد و اغلب دارای خطوط، رنگ های پرجنب وجوش و پلی کروئیسم است.

تورمالین چگونه به وجود آمد؟

متداول ترین وقوع تورمالین به عنوان یک ماده معدنی جانبی، در سنگ های آذرین و دگرگونی است. این وقوع، به صورت بلورهایی به اندازه میلی متر که از طریق گرانیت، پگماتیت یا گنیس پراکنده شده اند، تشکیل می شود. در این حالت، تورمالین به ندرت چند درصد از حجم سنگ را تشکیل می دهد. آن نوع تورمالین که اغلب به عنوان ماده معدنی یافت می شود، ماده سیاه است. در حین فعالیت هیدروترمال، کریستال های بزرگ و خوش فرم تورمالین می توانند در حفره ها و شکستگی های بزرگ به وجود بیایند. سختی و دوام تورمالین سبب می شود تا در هنگام جابه جایی جریان رسوبات و سنگ های رسوبی، دوام پیدا کند. زیباترین انواع تورمالین ها، در اثر فعالیت گرمابی شکل می گیرند. این بلورها زمانی تشکیل می شوند که آب های گرم و بخارها بتوانند عناصر لازم را برای تشکیل تورمالین به حفره ها و شکستگی ها منتقل کنند. در این صورت فضای باز برای رشد بلورها آماده می شود. سختی تورمالین باعث می شود که تورمالین به یک گرانول رسوب بادوام تبدیل شود. سنگ تورمالین در برابر هوازدگی شیمیایی مقاوم است. به همین جهت ذرات تورمالین که از سنگ های آذرین یا دگرگونی هوازده می شوند می توانند در یک جریان باقی بمانند و تا مسافت زیادی منتقل شوند. گوهر نازک تورمالین در رسوبات جویبار بسیاری از مناطق جهان توسط معدنچیان استخراج می شود. این ها عموماً به شکل دانه های ریز یا سنگ ریزه هایی هستند که در اثر سایش در جریان انتقال گرد شده اند. درواقع تورمالین متشکل از مواد معدنی مختلفی است که از یک مکان واحد استخراج و تولید می شوند.

مبدا تولید سنگ تورمالین

برزیل از ۵۰۰ سال پیش منبع اصلی تولید تورمالین در جهان بوده است. در حدود سال های ۱۵۰۰، کاشفان پرتغالی تعدادی تورمالین سبز و آبی را از طریق مردم بومی و از جویبارها، کشف کردند. آن ها در ابتدا فکر می کردند این سنگ ها زمرد و یاقوت کبود هستند، سنگ ها را به پرتغال فرستادند، به عنوان سنگ های قیمتی خرد کردند و برای ساخت جواهرات مورداستفاده قراردادند. در اواخر دهه ۱۸۰۰، یک جریان ثابت از کشف تورمالین در کانسارهای پگماتیت میناس گرایس در برزیل شکل گرفت. از همان زمان میلیون ها قیراط تورمالین در یک طیف گسترده از رنگ ها تولید شد. در سال ۱۸۲۱ تورمالین، در ماین، نزدیکی شهر پاریس کشف شد و پس ازآن بود که اولین معدن سنگ های قیمتی تجاری در ایالات متحده شکل گرفت. در ۲۰۰ سال اخیر، مقادیر بسیار زیادی تورمالین صورتی و سبز از ده ها محل ماین تولیدشده است.

انواع سنگ تورمالین

سنگ تورمالین در همه انواع رنگ ها از بی رنگ تا سیاه وجود دارد. بلورهای تورمالین غالبا در امتداد طول خود دارای پهنه بندی رنگی یا پراکندگی متمرکز هستند. اگرچه آلبایت در تمام اشکال رنگی یافت می شود اما اصطلاح آلبایت در تجارت سنگ های قیمتی برخی اوقات برای توصیف فرم سبز تورمالین به کار می رود. سایر اشکال آلبایت نام های متنوعی در بازار جواهرات دارند. سنگ های سنتی تورمالین شامل انواع مختلفی مانند دراویت، شورل، کروم تورمالین، وردلیت، تورمالین تغییر رنگ، تورمالین پارایبا، ایندیکولیت، روبلیت، تورمالین هندوانه ای و… هستند. نام گذاری انواع سنگ ها بر اساس رنگ آن هاست. ازنظر ارزش سنگ، تورمالین طیف گسترده ای دارد. اشکال متداول می توانند نسبتاً ارزان باشند اما آن هایی که کمیاب تر هستند می توانند قیمت بسیار بالایی داشته باشند.

دراویت: نوع دراویت می تواند در رنگ های مختلفی چون زرد، قهوه ای، سیاه، سبز مایل به قرمز تا قرمز تیره، سبز مایل به آبی کمرنگ تا سبز زمردی و حتی بی رنگ وجود داشته باشد. رنگ قهوه ای و مات دراویت رایج تر است بااین حال گاهی شکل شفاف تولید می شود. شکل شفاف آن ها را می توان به عنوان سنگ های قیمتی کمیاب مورداستفاده قرارداد. قهوه ای تیره امکان دارد تحت عملیات حرارتی قرار بگیرد تا رنگ تیره آن به شکل روشن دربیاید.

شورل: نوع دیگری از تورمالین ها به نام شورل، مروارید سیاه هستند که از دوران باستان در ساخت جواهرات به کار می رفتند. شورل معمولاً در ساخت جواهراتی که مخصوص عزاداری بود به کار می رفت. این سنگ در سایه های قهوه ای، آبی یا آبی سبز نشان داده می شود. شورل به عنوان ماده معدنی جانبی در بسیاری از سنگ های آذرین و دگرگونی مشاهده می شود.

تورمالین سبز: این نوع سنگ رنگ خود را از کروم و وانادیوم به دست می آورد اغلب به عنوان “تورمالین کروم” در تجارت شناخته می شود. این سنگ دارای رنگ سبز شدیدی است و در تانزانیا تولید می شود. وردلیت: تورمالین های سبزرنگ بدون کروم یا وانادیوم، “وردلیت” نام گذاری می شوند.

تورمالین پارایبا: گران قیمت ترین و باارزش ترین شکل تورمالین، نمونه کمیاب آبی نئونی است که به نام تجاری “تورمالین پارایبا” معروف است. تورمالین پارایبا، رنگ شدید و آبی نئونی خود را از مس می گیرد. برای اولین بار در ایالت پارائیبای برزیل در سال 1989 بود که پارامای تورمالین در یک پگماتیت نگین یافت شد. در زمان کوتاهی این تورمالین تازه کشف شده محبوب شد و هزینه آن به دلیل کمیاب بودن بسیار بالا رفت. اخیراً در نیجریه و موزامبیک، ذخایر کوچکی از تورمالین بارنگی شبیه پارایبا یافت شد که در تجارت بانام “تورمالین پارایبا” شناخته می شود. تشخیص منبع تورمالین های پارایبا نیاز به آزمایش LA-ICP-MS جهت تجزیه وتحلیل کمی مواد شیمیایی دارد.

روبلیت: در این نوع تورمالین رنگ های آن ها بیش از یکرنگ است “روبلیت” نامیده می شوند. اصطلاح روبلیت، معمولاً برای رنگ های تیره صورتی تا قرمز اشباع شده و رنگ های متوسط تا تیره کاربرد دارند. این رنگ ها شدیداً مایل به ارغوانی، نارنجی و قهوه ای هستند.

تورمالین هندوانه ای: سنگ های چندرنگ، از زیباترین آثار درزمینهٔ گوهرشناسی به شمار می آیند زیرا منحصربه فرد و بی نظیر هستند. نوعی از تورمالین چندرنگ که “تورمالین هندوانه ای” شناخته می شود، دارای یک مرکز قرمزرنگ است که با یک لایه بیرونی سبزرنگ احاطه شده است. این سنگ وقتی به عنوان نگین مورداستفاده قرار می گیرد ازیک طرف سبز و از طرف دیگر قرمز است. از دیگر انواع تورمالین، تورمالین صورتی، تورمالین زرد یا تورمالین قناری و تورمالین بنفش است.

رنگ سنگ تورمالین

تورمالین های سبز تیره و قهوه ای رنگ پلی کروئیسم شدیدی را به نمایش می گذارند درحالی که رنگ های کم رنگ دارای دورنگی ضعیفی هستند. نوری که به طول یک کریستال منشوری حرکت می کند همیشه رنگ عمیق تری نسبت به زاویه های راست این جهت نشان می دهد. تقریباً اکثر رنگ های تورمالین رایج هستند اما رنگ های آبی، قرمز، زرد و بنفش خالص کم تر یافت می شوند. این سنگ ها به دلیل کمیاب بودن قیمت بالاتری دارند. تورمالین های پارائیبای آبی، نئون، روبلایت های قرمز و تورمالین های کرومی سبز زمردی ازجمله تورمالین های باارزش هستند.

پدیده پلی کروئیسم

همه ی گوهرهای رنگی تورمالین، پدیده پلی کروئیسم را نمایش می دهند به این صورت که رنگ آن ها در زوایای مختلف تغییر می کند. در برخی از سنگ های قیمتی تورمالین این پدیده به سختی قابل مشاهده است درحالی که در برخی دیگر به وضوح و شدت دیده می شود. در هنگام برش یک سنگ تورمالین حتماً باید توجه داشته باشند برش به گونه ای انجام شود که گوهر کامل شده، بهترین رنگ خود را به نمایش بگذارد.

روش استفاده از تورمالین

همان طور که پیش ازاین هم مطرح کردیم، سنگ تورمالین دارای محدودة رنگی بسیار متغیری است و همی باعث می شود این سنگ در انواع گردنبند و گوشواره و دستنبد به کار برود و به دلیل رنگ زیبا و شفافیتی که دارد، به خوبی می تواند خود را در دستان یا گوش های شما به نمایش بگذارد. اگر از سنگ ها به عنوان جواهرآلات نمی خواهید استفاده کنید، بهتر است آن ها را به صورت تراش خورده و حالت یک سنگ زینتی در بخشی از منزل خود قرار دهید تا هر لحظه بتوانید از خواص آن بهره ببرید.

بهسازی سنگ تورمالین

ازجمله درمان های معمول تورمالین می توان به سفیدسازی، پر کردن شکستگی یا حفره، عملیات حرارتی، تابش اشعه اشاره کرد. گرما و تابش از متداول ترین روش ها برای بهبود رنگ تورمالین است. از این دو روش درمانی پس از تراش و صیقل دادن سنگ ها استفاده می شود. عملیات حرارتی می تواند حالت نامطلوبی را در برخی از مواد آشکار کند و به برخی سنگ های قهوه ای رنگ روشن تری ببخشد. نتایجی که پس از عملیات حرارتی به دست می آید معمولاً دائمی است. سنگ های حاوی اجزاء مایع گزینه مناسبی برای عملیات حرارتی نیستند زیرا گرم شدن سبب شکستگی آن ها می شود. سنگ های تورمالین می توانند پیشرفت زیادی را دریافت کنند. به راحتی می توان شکل و رنگ سنگ را بهبود بخشید و رنگ طبیعی آن ها را به چیزی جذاب تبدیل کرد. از طریق گرمایش می توان سنگ های سبز و آبی را روشن، طبیعی، پایدار و غیرقابل شناسایی کرد. همچنین می توان رنگ های دیگر، رنگ های کمیاب، پایدار و غیرقابل شناسایی را تولید کرد. از طریق تابش می توان رنگ های قرمز، صورتی عمیق، زرد، نارنجی تولید کرد. این سنگ ها ممکن در صورت گرم شدن یا قرار گرفتن در معرض نور کم در طولانی مدت غیرقابل تشخیص باشند. بهسازی سنگ با اسید، اجزاء تاریک را سفید می کند، از این روش عمدتاً در چشم گربه استفاده می شود. این روش پایدار و غیرقابل تشخیص است.

سنگ یشم و خواص آن در طب مدرن