هر ساله مسافران زیادی با رزرو بلیط هواپیما در مدتزمان کوتاهی راهی شیراز میشوند تا این بنای خارقالعاده را از نزدیک ببینند و محو زیباییاش شوند! البته فال حافظ هم بی تأثیر نیست.
حالا تصمیم گرفتیم در این مقاله راهنمای بازدید از بخشهای مختلف حافظیه را برایتان بنویسیم و معنا و مفهومی که در طراحی آن پنهان شده را رمزگشایی کنیم. با ما همراه باشید تا با آرامگاه حافظیه شیراز بهتر و بیشتر آشنا شویم.
حافظیه شیراز در حدفاصل چهارراه ادبیات و چهارراه حافظیه، روبهروی ورزشگاه حافظیه قرار گرفته است. شماره تماس مجموعه نیز 07132284552 است.
برای مسیریابی و دسترسی بهتر به حافظیه، میتوانید از اتوبوس، تاکسی و یا خودرو شخصی خود استفاده نمایید.
برای رسیدن به حافظیه لازم است وارد خیابان گلستان شوید؛ آرامگاه حافظیه در ابتدای خیابان گلستان و بین چهارراه ادبیات و حافظیه قرار گرفته، در نتیجه قبل از تقاطع خیابان گلستان و خیابان چهل مقام، به سمت ورزشگاه حافظیه بپیچید تا مقابل آرامگاه حافظیه قرار بگیرید.
مسیر دیگری هم برای دسترسی راحتتر وجود دارد؛ اغلب مسافران از دروازهقرآن وارد شیراز میشوند، برای رسیدن به حافظیه باید وارد بلوار هفتتنان شده و 500 متر به مسیر ادامه دهید تا به خیابان چهل مقام برسید؛ اگر به سمت چهارراه ادبیات حرکت کنید حافظیه را خواهید دید.
بسته به مکانی که در آن قرار دارید، خطوط مختلفی شما را به حافظیه میرسانند. بهطورکلی از هر جای شیراز که باشید، خط 2، خط 14، خط 24، خط 73 و خط 76 شما را به حافظیه میبرند. البته ممکن است کمی پیادهروی هم داشته باشید.
مترو خط 2 شیراز شما را به حافظیه میرساند؛ اما این خط هنوز ساخته نشده و قابلاستفاده نیست اما میتوانید سوار مترو خط 1 شده و در ایستگاه زندیه پیاده شوید؛ سپس با استفاده از اتوبوس پایانه شهید دستغیب، در ایستگاه حافظیه پیاده و به آرامگاه برسید.
ساعت بازدید از حافظیه شیراز در سال 1404 و اردیبهشت ماه، از 8 صبح تا 9 شب است که می توانید به صورت حضوری یا آنلاین بلیط بازدید را تهیه نمایید. هزینه ورودی را با جستجویی ساده در اینترنت می توانید پیدا کنید اما برای تاریخ فعلی، هزینه ورودی برای گردشگران داخلی 30 هزار تومان و گردشگران خارجی 250 هزار تومان است.
پیشازاین که در مورد آرامگاه حافظیه حرف بزنیم، ترجیح میدهم کمی بیشتر با حافظ آشنا شویم. حافظ یا بهتر است بگوییم خواجه شمسالدین محمد بن بهاءالدین حافظ شیرازی، در سال 727 هجری قمری متولد شد و تا سال 792 زندگی کرد. در این مدت او به سرودن اشعار مشغول بود و همانطور که از اسم او مشخص است، حافظ کل قرآن شد.
دیوان حافظ را همهی دنیا میشناسند و ایرانیها شب یلدا تفألی به آن میزنند تا از زبان لسانالغیب، برآوردهشدن خواستههایشان را بشنوند. برای احترام به این شاعر بلندمرتبه، هر سال 20 مهرماه در شیراز مراسم بزرگداشت حافظ را برگزار میکنند.
آرامگاه حافظ در طول تاریخ بارها دچار تغییرات مختلف شده؛ حتی در بازهای از زمان هیچ آرامگاهی وجود نداشت و تنها، مقبره حافظ در آن جا قرار گرفته بود؛ اما اکنون حافظیه شامل باغی به وسعت 2 هکتار است که به جز آرامگاه حافظ، مقبره بزرگان و مجتهدان دیگری هم در آن باغ قرار دارد.
درواقع تا 65 سال بعد از فوت او، مقبرهاش آرامگاهی نداشت؛ اما در سال 856 هجری قمری، شخصی به نام محمد یغمایی که وزیر حاکم فارس (میرزا ابوالقاسم گورکانی) بود، یک بنای یادبود برای حافظ ساخت. این بنا شامل یک عمارت به شکل گنبد بالای مقبره حافظ و یک حوض بزرگ مقابل عمارت بود. این حوض با آب رکنآباد پر میشد و مستقیماً به حوض میریخت.
بعدها در دوران صفوی، شاهعباس صفوی دستور مرمت آرامگاه حافظ را داد و مرمت بعدی آن در زمان نادرشاه افشار صورت گرفت.
در زمان کریمخان زند، آرامگاه حافظ دچار تغییر اساسی شد. کریمخان طبق سلیقه خود یک تالار با 4 ستون به ارتفاع 5 متر که از شمال تا جنوب مقبره کشیده میشد، ساخت. در دو طرف این تالار هم دو اتاق ساخت و قسمت جنوبی تالار، باغی بزرگ ایجاد کرد. همچنین روی مقبره حافظ را با سنگ مرمری که دو غزل از حافظ روی آن نوشته شده، پوشاند.
در سالهای بعد بارها آرامگاه مرمت شد و هر بار بخش جدیدی به آرامگاه اضافه میشد بهخاطر تفألی به دیوان حافظ بود! در سال 1317 یک فرد زرتشتی به دیوان حافظ تفأل زد و از فال خود خوشش آمد و تصمیم گرفت آرامگاه باشکوهی بسازد، کار هنوز به پایان نرسیده بود که فردی متعصب مانع ادامه کار میشود و مقبره حافظ تا مدتها متروکه میماند.
حافظیه امروزی توسط یک طراح فرانسوی به نام آندره گدار، به کوشش مرحوم علیاصغر حکمت شیرازی و جناب ریاضی ساخته شده. در واقع در دوران پهلوی اول این طرح اجرا و ساخته شد که در ادامه بهطور کامل آن را توضیح میدهم.
آرامگاه حافظ از بخشهای مختلفی تشکیل شده که در ادامه قصد داریم سری به جاهای دیدنی آرامگاه حافظیه بزنیم و ساعاتی را در اشعار حافظ غرق شویم! آرامگاه حافظ در یک باغ قرار دارد که ورودی آن از چشمها پنهان شده؛ اگر کمی اهل عرفان باشید، حتماً میدانید این پنهان ماندن از چشمها به معنی زندانی بودن افکار و عرفانیت حافظ در دنیای مدرن است، بقیه قسمتهای باغ هم نماد خاصی دارند که کامل بررسی خواهیم کرد.
محوطه باغ از دو بخش جنوبی و شمالی تشکیل شده که آرامگاه در بخش شمالی قرار دارد. از بخش جنوبی وارد باغ میشوید. در این قسمت باغ نارنجستان و سرو و کاج و حوض آب زیبایی قرار دادهاند که مسیر ورود به بخش شمالی را برایتان فراهم میکند.
در میان محوطه باغ جنوبی تا رسیدن به تالار میانی، یک ردیف به عرض 4 متر و طول 150 متر باغچه طراحی شده که با گلهای متنوع زیبایی باغ را دوچندان میکند. دو طرف این باغچه به عرض 4 متر برای پیادهروی گردشگران فضای خالی داریم که دو طرف آن باغهای نارنجستان به ابعاد 35 در 70 متر قرار گرفتهاند.
تالار میانی یا رواق چهارستون، همان تالاری است که در ابتدای تاریخچه به آن اشاره کردیم. این تالار توسط کریمخان زند ساخته شد که در طراحی نهایی آن توسط آندره گدار، 16 ستون دیگر به آن اضافه و طول آن به 56 متر رسید. در دو طرف تالار هم دو اتاق قرار دارد (همان اتاقهایی که کریمخان ساخته بود و حالا استفادهی دیگری دارند) که یکی از آنها دفتر سازمان میراثفرهنگی و دیگری دفتر آرامگاه است.
با بالارفتن از 18 پله به بخش شمالی باغ یا آرامگاه و مکان مقبره حافظ میرسید. حالا تازه حالوهوای عاشقانه را درک خواهید کرد! بهتر است از همینجا دوربین خود را برای گرفتن زیباترین عکسها آماده و دیوان حافظ را بازکرده و گفتگوی عاشقانه خود را آغاز کنید.
بین باغ جنوبی و باغ شمالی یک تالار ساخته شده که کمی قبل به آن اشاره کردیم؛ پس از گذراندن این تالار و پایین آمدن از 2 ردیف پله 9تایی، نمای آرامگاه مقابل چشمتان قرار میگیرد که اطراف آن را باغهای نارنجستان فراگرفتهاند و قبرستان عمومی که در طی بازسازی قبرهای آن صاف شده؛ گنبد بالای مرقد از جنس مس، داخل آن ترکیب رنگ لاجوردی و قهوهای به چشم میخورد و شبیه به کلاه درویشان ترک ساخته شده؛ این گنبد با هشت ستون مرتفع نگه داشته میشود که هشت ورودی ایجاد میکنند.
مرقد با 5 پله از سطح زمین فاصله گرفته و روی سنگ مرمری آن غزلهای حافظ را میبینید. این سنگ قبر در سال 1315 توسط آقای حکمت عوض شد. شاید بتوان گفت جالبترین غزل آن، انتهای سنگنوشته شده که تاریخ فوت حافظ را دل خود مخفی کرده. غزل "چراغ اهل معنی خواجه حافظ/ بجو تاریخش از خاک مصلی" که مادهتاریخ "خاک مصلی" به سال 791 هجری قمری برمیگردد. مادهتاریخ کلماتیاند که با حروف ابجد یک تاریخ خاص یکی میشوند.
بر سر تربت ما چون گذری همت خواه
که زیارتگه رندان جهان خواهد بود
زیر عبارت “اَنتَ الْباقیُ و کُلُّ شَیْءٍ هالِکٌ” (فقط تو میمانی و همهچیز از بین میرود):
مژده وصل تو کو کز سر جان برخیزم طایر قدسم و از هر دو جهان برخیزم
در حاشیه این شعر:
ای دل غلام شاه جهان باش و شاه باش پیوسته در حمایت لطفاله باش
تاریخ درگذشت در گوشه پایینی سنگ در"چراغ اهل معنی خواجه حافظ بجو تاریخش از خاک مصلی"
در انتهای بخش شمالی یک دیوار مرتفع با دربهای چوبی تعبیه شده که درب ورودی حافظیه از سمت خیابان گلستان است. دورتادور مرقد کاشیکاری شده و زمینی صاف داریم که باغچههای اطرافش زیبایی خاصی به آن بخشیدهاند. چند ساختمان نیز قرار دارد که یکی از آنها کتابخانهای غنی از 10 هزار جلد کتاب است که در دل خود یک چایخانه سنتی و فروشگاه محصولات فرهنگی را جایداده.
این دو بخش بهتازگی به باغ اضافه شدهاند که بخش شرقی متعلق به آرامگاه خاندان معدل و بخش غربی برای آرامگاه خاندان اقوام است. البته صحن شمالی آرامگاه هم پیشازاین قبرستان عمومی با ابعاد حدودی 60 در 50 متر بود؛ درختان نارنج و سرو در جایجای باغ پراکندهاند و عطر خوش بهارنارنج فضا را معطر ساخته.
قسمت جنوبی باغ نماد مادیگرایی دارد، دنیای مدرنی که ذهن انسان را آلوده کرده و هرچه بالاتر میرویم و به آرامگاه نزدیکتر میشویم انگار به خورشید وصل شدهایم و از مادیگرایی دور و دورتر میشویم. تالار میانی مانند پرده ای بین عرفان و مادی گرایی قرار گرفته که برای جدا شدن از بندهای هوس و پاک شدن باید از آن عبور کنید.
برای رسیدن به مرقد باید از بخش جنوبی بگذرید که نماد رهاشدن از هواوهوس نفسانی است؛ سپس از 2 بخش پله 9تایی تالار بالا میروید که نماد 9 طبقه آسمان است. برای رسیدن به گنبد باید دو ردیف پله 9تایی را پایین بیایید که نمادی از تعظیم و احترام به حضرت حافظ، خورشید عرفانیت است.
گنبد نمادی از آسمان و هشت ستون و هشت ورودی ایجاد شده نمادی از هشت در بهشت هستند؛ مرقد نیز مفهوم خورشیدی را دارد که برای رسیدن به آن باید 5 پله دیگر را طی کرده و نهایتاً در راه سیروسلوک و عرفانیت به آن رسید! حتی رنگ های استفاده شده در این بنا هم مفهوم دارند، آبی به معنای آسمان، قهوه ای به معنای خاک و رنگ سیاه و سفید که نماد شب و روز است!
مراسم حافظ خوانی در باغهای گلگشت مصلی همانطور که در اشعار حافظ هم گفته شده، در آرامگاه برگزار میشود و شبها بیشتر افرادی که اهل شعر و شاعری هستند در حافظیه شیراز دور هم جمع میشوند و شعر میخوانند. علاوهبرآن در شب یلدا یکی از مهمترین جشنهای سالانه پارسی، در آرامگاه حافظیه شیراز مراسمهای خاصی به همراه حافظ خوانی برگزار میشود.
پیشنهاد میکنم صبح زود یا غروب به آرامگاه بروید؛ در این دو زمان گرمای هوا آزاردهنده نیست و میتوانید ساعات طولانی را در این مکان بگذرانید. اما اگر ترجیح میدهید در زمان خلوتی به آن مراجعه کنید، صبح زود و آخرین ساعات بازدید از آن، بهترین زمان هستند.
بهترین ماههای بازدید از حافظیه هم از اسفندماه تا آخر اردیبهشت است که عطر بهارنارنجها مستتان میکند و از هوای بهاری نهایت لذت را میبرید!
در این مقاله سعی کردیم راهنمای بازدید جامعی از حافظیه شیراز برایتان آماده کنیم؛ حافظ شاعری بزرگ بود که با شعرهایش تا ابد نام ایران را در ذهن تمام دنیا حک کرد!
