صنایع دستی استان قم مانند سایر مناطق کشوراز پیشینه و قدمت دیرینه ای برخوردار هستند. استان قم به دلیل موقعیت جغرافیایی کویری، امکانات کمتری برای رونق فعالیت کشاورزی و دامداری داشته است. در نتیجه روستاییان این استان برای امرار معاش به تولید صنایع دستی مشغول شده اند. هم اکنون یکی از مهم ترین بخش های مولد اقتصادی در سطح استان، حوزه صنایع دستی است.
همچنین شهر قم به دلیل موقعیت جغرافیایی در طول سال میزبان مسافران داخلی و خارجی زیادی می باشد. صنایع دستی یکی از جاذبه های گردشگری شهر مذهبی قم است که دارای بازار پررونقی می باشد.
از جمله صنایع دستی های مهم استان قم : قالی دستبافت، معرق کاری، منبت کاری، کاشی و سفال، خرمهره سازی، سنگ تراشی، خراطی چوب، تراش سنگ های قیمتی و انگشتر سازی هستند.
قالی دستباف
یکی از مهمترین صنایع دستی قم با قدمتی طولانی، فرش های دستباف است. هنرمندان قمی در حوزه قالی بافی فعالیت چشمگیری داشته اند. لذا باعث مهاجرت برخی از قالی بافان از سراسر کشور، به این استان شده اند. مردان و زنان با سلیقه قمی در کارگاه های تولیدی خانگی و کارگاه های شهر مشغول به بافت قالی های دستباف، قالی های گل ابریشم، کرک و تمام ابریشم هستند که این امر نقش مهمی در اقتصاد خانواده را رقم می زند. البته بافندگان فرش ابریشم در قم اکثراً زنان می باشند.
مواد بکار رفته در قالی های قم شامل ابریشم، پشم و کرک است. همچنین نقوش طرح های لچک ترنج، شاه عباسی، جوشقانی، شکارگاه، محرابی نمایانگر این هنر اصیل ایرانی هستند..
فرش ابریشم دستباف قم از نفیس ترین صنایع دستى می باشد که از لحاظ رنگ آمیزى و طرح و نقشه اصیل ایرانى و کیفیت آن در دنیا رتبه اول را دارا میباشد و در کشورهاى اروپایى دوستاران بسیارى را دارد.
خرمهره
یکی از معروف ترین صنایع دستی قم خرمهره است که قدمت ساخت آن به حدود پنج هزار سال پیش و به دوره هخامنشیان و اشکانیان می رسد. باستان شناسان خاستگاه تولید خرمهره را ایران می دانند. این صنایع دستی نفیس توسط شاهزاده های ایرانی به مصر فرستاده شده است. خرمهره سنگ آبی رنگ یا فیروزه ای می باشد که کاربرد آن برای دفع چشم زخم و دفع انرژی های منفی است. همچنین رنگ آبی ملایم در روانشناسی بسیار آرامش بخش میباشد.
برای تولید خرمهره، در ابتدا گل مخصوص آماده شده را به اشکال مختلف در می آورند و سپس این ماده را پخت می کنند . پخت آن حدود ۹ ساعت در کوره های با درجه حرارت حدود ۱۰۰۰ درجه سانتی گراد انجام می شود.
سنگ تراشی
ساخت انگشترهایی زیبا با استفاده از تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی از دیگرصنایع دستی قم می باشد ، که درآمد اصلی بخش زیادی از مغازه داران اطراف حرم حضرت فاطمه معصومه(س) را شامل میشود. در نزدیک حرم مطهر نماد انگشتر کار شده با نگین هایی از سنگ های در محل عبور و مرور زائران نصب شده است.
معرق کاری کاشی
یکی دیگر از صنایع دستی قم می باشد که نقوش مختلف از رنگهای متفاوت کاشی را تراشیده و در کنار یکدیگر قرار می دهند و یک کاشی با ابعاد بزرگتر در میاورند. طراحی این نقوش گاهی از نقش های گره کشی و گاهی از نقش های مختلف مانند گل و بوته، اسلیمی ، ختایی یا خطوط مختلف را دارا می باشد. این کاشی ها زینت بخش بناهای تاریخی محسوب می شوند.
معرق کاری چوب
یکی دیگر از صنایع دستی و سوغات قم تابلوهای معرق بسیار زیبای آن است. که هنرمندان حاذق و ماهر به آفریدن آن مشغول هستند. در معرق کاری روی چوب طرح سنتی را ایجاد می کنند و توسط چکش، قلم و وسایل نجاری داخل آن را خالی می کنند سپس جای خالی را با چوب های رنگی، فلزی، سنگی،سرامیکی و صدفی پر میکنند که جلوه بسیار زیبایی دارد. همچنین ناگفته نماند از معرق تنها برای ساخت تابلوهای هنری استفاده نمی شود بلکه در ساخت مبل، میز، صندلی و برخی وسایل تزئینی استفاده می کنند.
کاشی کاری
هفت رنگ سبکی از کاشی کاری است که به عنوان یکی از صنایع دستی قم دارای جایگاه، کاربرد و رونق اقتصادی بسیار خوبی است. این صنعت از نظر تولید و اجرای کار نسبت به معرق سرعت بالاتری دارد و رنگ های متدوال بکار رفته در آن عبارتند از سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه ای، قرمز، قهوه ای، سبز، زرد، حنایی و رنگ هایی مثل طلائی با پایه پخت متفاوت حدود ۱۰۰۰ تا ۱۱۵۰ درجه سانتیگراد هستند.این صنعت از نظر تولید و اجرای کار نسبت به معرق دارای سرعت بالاتری است شامل رنگ های سیاه، سفید، لاجوردی، فیروزه ای، قرمز، قهوه ای، سبز، زرد، حنایی و طلائی است. طرح و نقش و خطوط مذهبی پس از کشیده شدن روی کاشی های سفید، قلم گیری شده و با لعاب و رنگ های مخصوص رنگ آمیزی می شوند.
قلم گیری یکی از مراحل تولید کاشی هفت رنگ است که با یک نوع جوهر مشکی مخصوص، تمامی دور خطوط را قلم گیری می کنند و باعث برجسته شدن طرح و در نهایت تثبیت رنگ بر روی نقوش و خطوط می گردد و بعد با پخت متفاوت حدود ۱۰۰۰ تا ۱۱۵۰ درجه سانتیگراد به کوره می رود.
این تولیدات کار دست هم اکنون به کشورهایی همچون چین که قطب صنعتی جهان را دارا است ، صادر می گردد.
مروار بافی
از دیگر صنایع دستی استان قم میتوان از مروار بافی نام برد. این صنایع دستی جزو صنایع نوپا در این شهر می باشد. این هنر نوعی از حصیربافی است که درمناطق شمالی ایران از رواج بیشتری برخوردار است. مروار از رشته های حاصل از الیاف سلولزی می باشد که با ابزار ساده ای، بافت می شود. که پس از تمیز کزدن درآب جوش قرار میدهند تا سطح رویی آن گرفته شود. بعد محصولاتی مانند انواع ظروف، سبد، یا درساخت مبلمان استفده می کنند.
نقاشی سنتی
انواع نقاشی بر روی شیشه، چوب، سفال، چینی، چرم، نقاشی دیواری از دیگرصنایع دستی این شهر می باشد. نقوش اسلیمی، ختایی، جانوری و شکارگاه نقوشی که در آثار هنری استان قم بیشتر به چشم می خورد.
از دیگر صنایع دستی استان قم می توان به منبت کاری، سرامیک سازی، کاشی کاری، درودگری، سنگ تراشی و حکاکی سنگ، تزئینات معماری، شیشه گری، انگشتر سازی، چلنگری، قلم زنی و …نام برد.
سفال سازی
هنر سفال سازی در استان قم به دلیل داشتن خاک مرغوب رونق زیادی دارد. ظروفی که ابتدا از گل به وجود می آیند و در نهایت با هنر دست و انجام کنده کاری، نقاشی و پیاده کردن نقش های برجسته بر روی آن به آثاری جذاب تبدیل می شوند. امروزه این محصولات با پوشش لعابی هم به بازار عرضه می شوند و دوست داران مختص به خود را دارند.
رنگ رزی
«رنگ رزی» به واسطه فرش دستبافت صنعت پررونق روزهای قدیم قم محسوب می شد که به صورت سنتی پا به پای فرش دستباف رونق داشته است ولی در سال های اخیر و همسو با رکود در بازار فرش، از رونق و پویایی خود دور شده است.هنر رنگرزی در قم دارای قدمتی بیش از صد سال می باشد ، طبق کاوش های باستان شناسی بر روی نقاشی های «قره تپه قمرود» سابقه رنگرزی در قم قدمتی ۷ هزار ساله دارد و رنگرزی بر روی الیاف دارای تاریخچه ای کهن است.تعدادی از قالی و قالیچه های موجود به جا مانده از دوران قاجار هنر رنگرزی سنتی را به خوبی نشان می دهد؛ اگر چه همچنان کارگاه هایی در قم در زمینه هنر رنگرزی سنتی فعال می باشند اما به نظر می رسد این هنر گرانقدر مورد فراموشی سپرده شده است و کمتر کسی برای شناخت این هنر به کارگاههای فعال قم سر می زند تا از دستان هنرمند هنرمندانش خبری از این هنر دیرینه بگیرد.
منبت کاری
هنرمندان قمی بیشتر در تولید، طراحی و منبت کاری اشیای تزیینی و تشریفاتی همچون منبت کاری مبل های استیل فعالیت دارند. عمدتاً در هنر خود از نقوش اصیل که شامل طرح های اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است، استفاده می کنند.شهر قم به دلیل نزدیکی به پایتخت یکی از عمده ترین مراکز منبت کاری در ایران است که کارگاه های فراوانی مربوط به این هنر اصیل را در خود جای داده است.منبت کاری به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می شود، هنر منبت کاری از جمله صنایع دستی است که در ایران سابقه ی دیرینه ای دارد، در این هنر نقش ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می گیرند.
هنرمندان منبت کار از گروه درودگران هستند،درودگری یا نجاری حرفه ای در صنعت و زیرگروه نخستین صنایع چوب است، درودگری فنی کهن است و انسان از ابتدای شهرنشینی به درودگری و نجاری می پرداخته است.هنرمندان قمی بیشتر در تولید و طراحی منبت کاری اشیای تزیینی و تشریفاتی همچون منبت کاری مبل های استیل فعالیت دارند.منبت کاران قمی در هنر خود عمدتا از نقوش اصیل که شامل طرح های اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است، استفاده می کنند.
منسوجات سنتی
این محصولات که به کمک ابزارهایی ساده و با دست بافته می شوند یکی دیگر از صنایع دستی قم محسوب می شوند. نواربافی، عبابافی، خورجین بافی، شعربافی چند نمونه از این صنایع هستند. که کاربرد آنها برای تزئین وسایل منزل، شال، لباس و سجاده می باشد.
فرش قم را چگونه بشناسیم؟
