آقطی سیاه از زمان های قدیم جزء گیاهان دارویی به شمار می رفته و از آن برای مداوای برخی بیماری ها استفاده می شده است. گل ها، میوه های کاملا رسیده، پوست و برگ های این گیاه در تعدادی از فارماکوپه ها به عنوان دارو معرفی و خواص آنها نیز بیان گردیده است. مواد موثره قسمت های مختلف آقطی سیاه، آرام بخش، مدر، معرق و تقویت کننده عضلات قلب است. برای مداوای سرما خوردگی و برخی ناراحتی های مجاری تنفسی استفاده می شود. از میوه های تازه این گیاه نوعی مربا و مارمالاد تهیه می گردد که تاثیر دارویی دارد. مواد موثره گل ها کم و بیش ملین است و از آن به عنوان ماده ای مسهل استفاده می شود. این گونه انتشار وسیعی در سراسر اروپا از اسکاندیناوی تا شمال آفریقا و از طرف شرق تا قفقاز پراکنش دارد. این گیاه در اصل به صورت پراکنده در بخش پایین جنگل های پهن برگ و حاشیه آبها رویش دارد. با افزایش زراعت در سطح زمین، گیاه نیز گسترش زیادی پیدا نموده است. دانه های آن توسط پرندگان پراکنده شده و در نقاط مختلف رویش می یابند.
گیاه شناسی آقطی سیاه
گل های گیاه آقطی به صورت خوشه ای بر روی آن ظاهر می شوند و بعد از گل ها هم میوه های بنفش –سیاه و گرد جای گل ها را می گیرند و به باغچه تان زیبایی می بخشند. گل ها و میوه گیاه هر دو خواص دارویی دارند. اگر مراقب آبیاری، نور و فراهم کردن هوای تازه برای گیاه باشید، می توانید آن را در داخل خانه هم بکارید. آقطی می تواند بین ۲ تا ۴ متر بلند شود و به صورت درخت در آید. اما با هرس منظم می تواند اندازه آن را خیلی کوچکتر نگه داشت. آقطی همیشه سبز نیست و با رسیدن فصول سرد خزان می کند. درست است که میوه های گیاه خاصیت دارویی دارند، اما اگر به صورت خام مصرف شان کنید سمی هستند به همین دلیل است که باید قبل از مصرف پخته شوند. اگر میوه ها را به صورت درست آماده کنید، نه تنها سمی نخواهند بود بلکه برای بدن تان مفید هم هستند و بسیار خوشمزه اند. مراقب باشید به غیر از میوه ها بقیه بخش های گیاه هم سمی هستند.
شرایط اکولوژیک نگهداری گیاه آقطی سیاه
آقطی سیاه، آقطی اروپایی (نام علمی: Sambucus nigra) که در مناطقی از ایران انگور کولی و خمان کبیر نیز نامیده می شود، درختچه ای است که ارتفاع آن در نواحی مساعد به ۱۰ متر می رسد. این درختچه معمولاً در کنار جاده ها و حاشیه جنگل ها و در نواحی مرطوب و سایه دار می روید. در ادامه ساعد نیوز شرایط پرورش و نگهداری از این گیاه را بیان میکند همراه ما باشید.
- نور : این گیاه به مکانی نیاز دارد که هم آفتاب و هم سایه داشته باشد.
- آبیاری : گیاه را به طور متعادل آبیاری کنید و خاک آن را نه همیشه مرطوب و نه برای مدت طولانی خشک نگه دارید. بعد از اینکه گیاه جدید در خاک مستقر شد و ریشه دوانید، گیاه می تواند خشکی را هم تحمل کند، اما به گیاهان جدید و جوانی که تازه کاشته اید به طور مرتب آب بدهید و نگذارید خشکی بکشند.
- خاک: اگر گیاه را در مکانی با خاک مرطوب و هوای مرطوب بکارید، آقطی تان به خوبی رشد خواهد کرد. باید مطمئن شوید خاکی که گیاه را در آن می کارید زهکشی خوبی داشته باشد تا آب برای مدت طولانی در محل ریشه ها نماند و ریشه های آقطی تان را دچار پوسیدگی نکند. آقطی نسبت به پی اچ خاکش حساس نیست و می تواند از پی اچ اسیدی تا بازی را به خوبی تحمل کند.
- دما: آقطی به سرمای متعادل مقاوم است و می تواند تا منفی ۶ درجه را تحمل کند. بهتر است گیاه را در دمایی بین منفی ۶ تا ۲۱ درجه سانتی گراد نگهداری کنید.
- هرس : آقطی شاخه های رونده زیادی تولید می کند. اگر می خواهید جمعیت آقطی را در باغچه تان زیاد کنید این رونده ها کمک تان می کنند و در غیر این صورت تنها برای تان مشکل آفرین خواهند شد. در بعضی مناطق این گیاه به صورت تهاجمی رشد خواهد کرد و به دیگر گیاهان اجازه رشد نخواهد داد. آقطی معمولا به صورت یک تنها واحد رشد نمی کند و چند تنه ای است، مگر آنکه شما از ابتدا آن را مرتب هرس کنید. برای هرس گیاه در اوایل بهار دست به کار شوید. در این هنگام به کمک یک قیچی باغبانی تمیز و استریل همه شاخه های مرده، مریض و ضعیف و شاخه هایی که نمی خواهید را از درخت جدا کنید. همچنین بهتر است شاخه هایی که بیش از ۳ سال عمر دارند را هم هرس کنید چرا که جلوی رشد شاخه های جوان تر را می گیرند. هرس علاوه بر اینکه به رشد شاخسار جدید در گیاه کمک می کند باعث خواهد شد که گیاه تان مرتب تر هم به نظر برسد چرا که آقطی عادت دارد نامرتب رشد کند.
روش کاشت و تکثیر آقطی سیاه
رویشگاه اصلی آقطی سیاه، مناطق صعب العبور جنگلی است، لذا بهره برداری از این گیاه از محل رویش گاه های طبیعی مقرون به صرفه نیست و در بعضی از کشورها کشت می شود. کاشت و تکثیر آقطی سیاه در زمین های مسطح، باعث تسریع در برداشت محصول می شود. تکثیر این گیاه به وسیله بذر و همچنین از طریق رویشی صورت می گیرد.
- تکثیر به وسیله بذر : بذرهای آقطی سیاه را بین ماه های مرداد – شهریور جمع آوری می کنند. سپس آنها را در فصل پاییز همان سال یا اوایل بهار سال بعد در خزانه هوای آزاد کشت می کنند. با آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، بذرها سبز شده و گیاه به سرعت رشد می کند. یک سال بعد، در فصل بهار یا پاییز ، نهال ها را به زمین مورد نظر منتقل می کنند.
- تکثیر رویشی : تکثیر رویشی، از طریق قلمه های ساقه انجام می گیرد. گیاهان در ماه های خرداد – تیر، ساقه های سبز و جوانی دارند. این ساقه ها در شهریور ضخیم و کم و بیش چوبی می شوند. بین ماه های تیر – شهریور، قلمه های مناسبی را به طول 20 سانتی متر جدا می کنند. این قلمه ها را در خزانه هوای آزاد که سطح بستر آن از خاک مرطوب و نرمی پوشیده شده است، کشت می کنند. چون قلمه ها در سایه سریع تر ریشه دار می شوند، خزانه ها باید در سایه قرار داشته باشند یا با استفاده از پوشش هایی مخصوص، مانع تابش مستقیم آفتاب به آنها شد. پس از ریشه دار شدن قلمه، می توان نهال ها را به زمین دایمی منتقل نمود، فاصله ردیف های کاشت، بین 250 تا 300 سانتی متر مناسب است. فاصله دو نهال روی ردیف کاشت، باید 100 تا 150 سانتی متر باشد.
برداشت محصول آقطی سیاه
هنگامی که گل های قسمت های کناری گل آذین باز شده باشند و گل های قسمت های میانی آن به صورت غنچه ( یا در حال بازشدن) باشند، باید گل ها را برداشت نمود. جمع آوری گل ها فقط در ساعت های خشک روز امکان پذیر است. از این رو، گل ها را باید پس از خشک شدن شبنم یا مدتی پس از بارندگی، برداشت کرد . چنانچه گل ها به صورت مرطوب برداشت شوند، پس از خشک شدن قهوه ای رنگ شده و از کیفیت مواد دارویی آن ها نیز کاسته می شود. گل ها را با قیچی باغبانی و از ناحیه دمگل جدا می کنند و پس از جدا کردن، به صورت وارونه، با فاصله های مناسب و بدون وارد آوردن هیچ گونه فشار، در سبد قرار می دهند. این گل ها را به هیچ عنوان نباید در کیسه یا جعبه نگهداری نمود، زیرا ممکن است رنگ آنها در اثر فشارهای وارده به قرمز تیره یا قهوه ای تغییر یابد و در نتیجه از کیفیت آن ها کاسته شود. برای نگهداری می توان از تخته هایی که روی آن ها را با ورق های کاغذی پوشانیده اند ( با رعایت فواصل مناسب و عدم فشار بر آن ها ) استفاده نمود. خشک کردن گل ها باید به وسیله خشک کن های الکتریکی انجام گیرد. برای این کار ابتدا گل ها را به صورت لایه ای نازک در خشک کن قرار می دهند و سپس آن ها را در دمای 30 الی 35 درجه سانتی گراد خشک می کنند (ضخامت زیاد، باعث تغییر رنگ در گل ها می گردد). عمل خشک کردن را در سایه نیز می توان انجام داد. در هر صورت، چنانچه خشک کردن گل ها با کیفیت مناسب انجام گرفته باشد، رنگ آن ها زرد روشن خواهد بود. گل ها را پس از خشک کردن الک کرده و پس از جدا نمودن ساقه ها و سایر اندام های نامناسب، آنها را در پاکت های کاغذی یا جعبه های مقوایی، بسته بندی می کنند. نگهداری گل های خشک شده در اماکن مرطوب مناسب نیست، زیرا به علت جذب رطوبت، رنگ گل ها تغییر می یابد. رنگ گل هایی که به طور مناسب خشک شده باشند، زرد روشن خواهد بود و از بوی خاص و مطبوعی نیز برخوردار می شوند. مزه گل ها نیز شیرین است. جمع آوری میوه های رسیده، همانند گل ها، همراه با ساقه انجام می گیرد. با استفاده از خشک کن های الکتریکی، میوه ها به طور مناسب خشک می شوند (استفاده از خشک کن سبب عدم تغییر رنگ میوه ها می گردد). پس از خشک شدن میوه ها، ساقه ها را از آنها جدا و سپس آن ها را بسته بندی می کنند. نسبت گل تازه به خشک، 8 تا 9 به 1 و نسبت میوه تازه به خشک، 4 تا 5 به 1 می باشد. میوه های خشک شده سیاه رنگ و سبک هستند و مزه آن ها ملس (ترش و شیرین) است.
خواص گیاه آقطی سیاه
خواص داروئی گیاه آقطی سیاه به شرح زیر میباشد : آقطی سیاه از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است. پوست ثانوی (داخلی) ساقه و ریشه آن از نظر طبی موثرترین قسمت های این گیاه است. در ادامه ساعد نیوز انواع فواید بینظیر گیاه آقطی سیاه را بیان میکند. همراه ما باشید.
- در درمان رماتیسم و درد مفاصل موثر است.
- ادرارآور است.
- ملین و ضد یبوست می باشد و بهترین دارو برای رفع یبوست در افراد سالخورده و کسانی است که انقباضات روده بزرگ در آنها ضعیف شده است.
- دم کرده برگهای خشک شده آن در رفع اسهال موثر است.
- برای برطرف کردن درد و التیام بواسیر، برگهای تازه این گیاه را له کرده و یا اینکه از آن پماد تهیه کنید و روی بواسیر دردناک بگذارید.
- آب اضافی را از بدن و از بین انساج خارج می سازد.
- برای از بین بردن خارش بدن، پوست ساقه آنرا در روغن بجوشانید و سپس آنرا صاف کرده و بگذارید سرد شود. این روغن را روی قسمت هایی که خارش دارد بزنید.
- برای جوشخوردن استخوان و مداوای شکستگی استخوان، از دم کرده ریشه این درختچه استفاده کنید.
- دم کرده گلهای خشک شده آقطی سیاه درمان کننده گریپ، سرما خوردگی، بیماریای دستگاه تنفسی و نقرس می باشد.
- جوشانده گلهای خشک شده این گیاه برای معالجه برونشیت و ذات الریه مفید است.
- بخور گلهای آقطی سیاه برای درمان بیماریای سل مفید بوده و خلط چسبناک را از گلو خارج می سازد.
- بیماریهای کلیه و مجاری ادرار را درمان می کند.
- سنگ کلیه را خارج می سازد.
- شیرمادران شیرده را زیاد می کند.
- در درمان بیماریهای صرع مفید است.
- جوشانده گلهای خشک شده آقطی سیاه را بصورت کمپرس روی زخم های اگزما بگذارید اثر مطلوب خواهد داشت.
- خوردن میوه آقطی سیاه مالیده آن به سر باعث سیاه شدن مو و تقویت مو می شود.
- جوشانده گلهای آقطی سیاه را روی سوختگی ها بگذارید و کمپرس کنید اثر شفابخش دارد.
- برای از بین بردن ورم چشم می توان چشم را با جوشانده گلهای این گیاه شستشو داد.
- جوشانده برگ این درخت آفت درختان و سبزیجات را از بین میبرد.
- اگر پوست حساس دارید برای شستن صورت یا پاک مدرن آرایش از دم کرده آقطی سیاه استفاده کنید.
برای شادابی پوست صورت از بین بردن لکه ها و کک و مک میتوان از ماسک زیر استفاده کرد:
گلهای خشک شده آقطی سیاه را دم کنید و مقداری پودر باقلای خشک را در ظرفی بریزید سپس دم کرده آقطی سیاه را روی آن ریخته و خمیری تهیه کنید. این خمیر را بصورت ماسک روی صورت بگذارید و پس از یک ربع ساعت بجوشانید این ماسک را هر روزه روی پوست خود بگذارید تا صورت را جوان و شاداب کند.
- طرز استفاده: جوشانده : مقدار 60 گرم پوست ساقه، برگ و یا میوه این درختچه را در یک لیتر آب ریخته و بگذارید آهسته بجوشد تا حجم آن به نصف برسد. سپس آنرا صاف کنید.
- شراب آقطی سیاه: 150 گرم پوست ساقه یا ریشه این گیاه را در یک لیتر آب شراب سفید ریخته وبگذارید بمدت 15 روز بماند البته هر روز آنرا هم بزنید. پس از اینمدت آنرا صاف کرده و در شیشه دربسته نگهدری کنید. مقدر مصرف این شراب یک قاشق سوپخوری و سه بار در روز است.
- سرکه آقطی سیاه: 10-20 گرم برگهای خشک شده این درختچه را در یک لیتر سرکه ریخته و بگذارید تا مدت دو هفته بماند و هر روز آنرا بهم بزنید . پس از این مدت آنرا صاف کرده و در شیشه دربسته نگهداری کنید. مقدار مصرف این شراب یگ قاشق سوپخوری و سه بار در روز است.
- دم کرده آقطی سیاه: مقدر 100 گرم گل خشک شده این درختچه را در یک لیتر آبجوش ریخته و بمدت 10 دقیقه دم کنید. از این دم کرده یمیتوانید برای شستشوی زخم ها استفاده کنید.
- شیره یا آب میوه: میوه های رسیده آقطی سیاه را فشار داده تا شیره آن خارج شود. مقدار مصرف این شیره یک قاشق چایخوری مخلوط در یک لیوان آب می باشد.
- شراب آقطی سیاه: آب میوه را گرفته و با هم وزن آن قند مخلوط کنید. سپس این مخلوط را بجوشانید تا شربت غلیظی بدست آید.
موثرترین روش پرورش و نگهداری از گیاه پرتقال زینتی
