پونه نوعی گیاه دارویی با طعم و بوی خوب است.این گیاه از خانواده نعناع است و ساقه ای کوتاه به رنگ سبز با برگ هایی به شکل نعناع اما سبزتر و کوچکتر است. چای پونه به خاطر خاصیتش در ایجاد آرامش، تسکین دردهای روده و بهبود گوارش معروف شده است. از آن برای طعم دار کردن غذا ها و نوشیدنی ها نیز استفاده می شود. در این مطلب با آموزش کاشت و پرورش این گیاه در خدمت شما عزیزان هستیم.
مشخصات گیاه پونه
گلهای آن به رنگ صورتی یا بنفش به صورت گروهی از گلهای کوچک در بغل برگ و ساقه در تابستان ظاهر می شود.پونه در نقاط و دشتهای مرطوب در کنار نهرها و یا داخل جوی ها و چشمه ها وکنار باطلاقها می روید . در اروپا ، افریقای شمالی ، حبشه و مناطق مختلفه آسیا به طور وحشی می روید . در ایران در مناطق شمالی ایران د رمازندران و گیلان در اطراف رشت و در ماسه زارهای غازیان و نقاط مرطوب لاهیجان به طور خود رو دیده می شود . در مازندران نوعی از ان که پونه آبی است یا نام محلی سرسم خوانده می شود. پونه را در زبان ترکی «یارپیز» گویند.به دلایل مختلف رویش این گیاه به ندرت و بسیار اندک می باشد به طوری که در سراسر کوه های اطراف تنها در برخی از کوه ها و آن هم در حد تعدادی بوته پراکنده در دره ها و بلندی های خطرناک و صعب العبور روییده است این گیاه در اوایل فروردین ماه به واسطه آب باران در این نقاط گفته شده رشد می کند .
بوی بسیار مطبوع و خوش پونه کوهی از چند متری آن قابل استشمام است. ( یافت بوته های آن کار هرکسی نبوده و معمولا افرادی که سابقا نقطه قابل رویش این گیاه را شناسایی کرده و یا در نقاط کوهستانی رفت و آمد دارند می توانند این گیاه را پیدا کنند).طعم پونه در ابتدا گرم ، کاملاً معطر و تقریباً گس و تلخ است و پس ا مدتی ایجاد احساس خنکی می کند . اسانس پونه دارای طعم تلخ و احساس سردی است .بوی پونه کمی شبیه بوی سیترونل است و از آن در صابون های معطر استفاده می شود . اسانس پونه در حشره کش ها به کار می رود . همچنین ، از آن به صورت پودر برای پاشیدن بدین منظور استفاده می شود . اسانس پونه یکی از منابع تولید طبیعی منتول می باشد . یکی از محصولات پونه عرق طبی آن است .
چگونگی کاشت و پرورش پونه کوهی
کاشت و پرورش پونه کوهی بسیار آسان است. پونه کوهی را می توان از طریق دانه، قلمه و یا با استفاده از گلدان آماده آن پرورش داد. قبل از آخرین سرمای منطقه ای که در آن زندگی می کنید، بذرهای پونه کوهی را در خانه نشا کنید. بذرهای پونه کوهی نیازی به پوشانده شدن توسط خاک ندارند. بعد از قرار دادن بذرها روی خاک، آن ها را با آب مرطوب کنید و سپس سینی نشا یا ظرف کاشت را با یک پلاستیک بپوشانید تا رطوبت حفظ شود. سینی نشا را در یک مکان آفتابی، مثلا پشت یک پنجره آفتاب گیر قرار دهید. بذرهای پونه کوهی برای جوانه زدن به نور خورشید نیاز دارند. بذرهای پونه کوعی معمولا کمتر از یک هفته جوانه می زنند. بعد از این که اندازه نهال های پونه کوهی به 15 سانتی متر رسید ، بعد از رفع سرما آن ها را به زمین منتقل کنید. همچنین می توان نهال ها را به گلدان های بزرگ تر منتقل کرد و در خانه یا خارج از خانه نگهداری نمود.
مکان کاشت پونه کوهی
پونه کوهی یکی از آن گیاهانی ست که در محوطه سازی و زیبایی باغچه شما بسیار موثر است. پونه در ظروف و گلدان ها نیز خوب رشد می کند، بنابراین اگر شما در یک آپارتمان زندگی می کنید یا فضای کاشت محدودی داشته باشید، این گیاه یک گزینه عالی برای شماست. زمانی که به اندازه کافی نور و گرمای گیاه تامین شود، پونه به خوبی در داخل خانه رشد می کند.
برای کاشت پونه کوهی در باغچه، فاصله ۸ تا ۱۰ اینچ (۲۰ تا ۲۵ سانتی متر) بین هر گیاه را رعایت کنید. با کامل شدن رشد پونه به ارتفاع این گیاه به دو فوت (60 سانتی متر) و گستردگی اش در زمین به ۱۸ اینچ (۴۵ سانتی) می رسد. اگر قصد دارید پونه را در گلدان بکارید حتما گلدانی با قطر ۱۲ اینچ (۳۰ سانتی متر) انتخاب کنید.
زمان کاشت پونه کوهی
شما می توانید پونه را از بذر یا قسمت برش خورده از یک گیاه سالم دیگر پرورش دهید. هنگام پرورش گیاه از بذر، دانه های گیاه را می توانید در خارج از منزل حدود شش هفته قبل از آخرین نشانه های سرما بکارید. اگر قصد پرورش پونه از یک برش، یا کاشت یک گیاه کوچک یا نهال را دارید، اطمینان حاصل کنید که دمای زمین حداقل 70 درجه فارنهایت (۲۳ درجه سانتی گراد) باشد.
خاک مناسب برای پونه کوهی
برای کاشت پونه کوهی خاکی سبک که به خوبی زهکشی شده است را انتخاب کنید. پونه در واقع در خاک نسبتا بارور رشد می کند، بنابراین کود دهی یا افزودن کمپوست لازم نیست. من ترجیح می دهم که گیاه من به طور طبیعی کارش را انجام دهد و رشد کند. هرچند ممکن است زمان برداشت کمی به تعویق بی افتد.
نور مناسب برای پونه کوهی
پونه کوهی می تواند تنها نیمی از روز را بدون مشکلی در آفتاب سپری کند. اما اگر از نور کامل خورشید در طول روز بهره مند شود، طعم و عطرش تشدید می شود. پونه می تواند به خوبی در داخل خانه رشد کند، اما گیاه برای افزایش رشد، مهم است که حرارت و آفتاب را به مقدار مناسبی دریافت کند.
آبیاری پونه کوهی
توجه داشته باشید که به هیچ عنوان نباید پونه کوهی را بیش از اندازه آبیاری کنید. تنها زمانی مجددا به گیاه آب دهید که خاک کاملا خشک شده باشد.
مرحله داشت پونه کوهی
درطول دوره رویشی گیاه باید مزرعه تحت مراقبت قرار گرفته وعملیات آبیاری وتغذیه ومبارزه با علف های هرز وآفات وامراض در آن صورت گیرد.نعناع بعلت ریشه های سطحی به آب کافی نیاز دارد بهترین روش برای آبیاری مزرعه استفاده از سیستم های آبیاری تحت فشار است که بستگی به کیفیت آب میتواند بارانی یا قطره ای انجام شود مهمترین مراحلی که مزرعه نعناع باید آبیاری شود پس از رویش وپس از تشکیل شاخه ها ی جدید و در مرحله جوانه زنی و پس از اولین برداشت محصول است.بهتراست در مبارزه با علفهای هرز از روش های غیر شیمیایی استفاده شود واز روشهای مکانیکی نظیر وجین استفاده کنیم بدین ترتیب میتوان در اوایل بهار خاک بین ردیفهارا برگردان نمودولی چنانچه امکان اجرای روش مکانیکی وجود نداشت میتوان از علفکش مرکازین بمیزان 3/5تا4کیلوگرم درهکتار استفاده نماییم . که در کشتهای پاییزه درفصل بهار وقبل از رویش گیاه ودر کشتهای بهاره پس از کشت میتوان از علفکش های نامبرده استفاده کنیم .
درسال دوم وسوم اوایل بهار قبل از رویش دوباره گیاه کاربد علف کش های مرکازین بمیزان 4تا5کیلو گرم و آرزین 3تا4کیلوگرم در هکتار توصیه میشود. از علفکش سینبار نیز میتوان قبل از رویش گیاه بمیزان 4تا5کیلوگرم درهکتار بصورت محلول پاشی استفاده نمود.همچنین در طول رویش هم میتوان از علفکش رونستار بمیزان 3تا4لیتر درهکتار استفاده نماییم.درطول دوره رشد بایستی با آفات وامراض مبارزه نماییم .استفاده از سموم در تولید این گیاهان توصیه نمیشود ولی چنانچه آفات وامراض حالت طغیانی داشتند بهتراست با کارشناسان مربوطه مشورت واز روش های بی خطر برای انسان ومحیط زیست استفاده نمود.
برداشت پونه کوهی
در سال 2تا3بار برداشت میشود وروش برداشت ارتباط نزدیک با نحوه استفاده از اندامهای برداشت شده دارد.بعبارتی بستگی به این دارد که گیاه را باهدف سبزی یا تهیه اسانس برداشت نمائیم.برای تهیه اسانس برداشت درمرحله گلدهی صورت میگیرد. وبرای استفاده بعنوان سبزی قبل از گلدهی و از اندامهای جوان وشاداب استفاده میشود.برداشت ممکن است بسته به سطح زیر کشت بصورت دستی یا ماشین انجام شود درهرصورت گیاهان بایستی از ارتفاع 4تا5سانتیمتری بریده شوند ومدتی بر روی زمین باقیمانده تا رطوبت اندامهای برداشت شده به حدود 40درصد کاهش یابد. این کار هم باعث کاهش حجم وهم تسریع در حمل ونقل گیاه میشود. در بیشتر نقاط دنیا نعناع بدین صورت برداشت میشود اما اخیراً در روش جدید بلافاصله پس از برداشت گیاهان داخل جعبه های مخصوص گذاشته شده وبه خشک کن ها هدایت میشوند وخشک میگردند.
اکثر محققان براین عقیده هستند که برداشت نباید قبل از خرداد انجام شود زیرا دراین مرحله اسانس های استخراجی کیفیت چندانی نداشته وبیشترین اسانس منتون است. بهترین زمان دراولین برداشت اول تا25تیرماه ودومین برداشت آخرمرداد تا 15مهرماه وسومین برداشت تا 15آذرماه است دراین صورت سالانه 55تا60کیلوگرم اسانس ازهرهکتار زمین بدست می آید .متوسط عملکرد سالانه وزن تر محصول 12تا20تن درهکتار است مقدار اسانس تولیدی 2تا4کیلوگرم به ازای هرتن محصول است. چنانچه هدف از برداشت فقط برگها باشند بایستی صبح زود وقبل از گلدهی انجام شود عملکرد محصول در این روش 1/2تا1/8تن درهکتار برگ خشک است.
تکثیر پونه کوهی
یکی از روش های تکثیر این گیاهان کشت بذرهای آنها است. بذرهای پونه به خوبی جوانه خواهند زد. همچنین تکثیر از طریق ریشه رُست ها، پاجوش ها و قلمه های ساقه، روش های دیگری برای ازدیاد این گیاهان می باشند.
آفات و بیماری های پونه کوهی
پوسیدگی ریشه، کنه های عنکبوتی و شته ها تنها عوامل آسیب رسان به پونه کوهی بوده و اطمینان حاصل شود که پونه کوهی در یک خاک با زهکشی خوب کاشته و در این صورت از مبتلا شدن گیاه به بیماری، پژمردگی و قهوه ای شدن یا لکه دار شدن آن جلوگیری می گرددو در باغ ها، پونه کوهی را با مرزنجوش شیرین اشتباه می شده که هر چند این دو گیاه را می توان به وسیله عطر و طعمی که دارند از هم متمایز نمود.
نحوه کاشت و پرورش گیاه والک
