رمزگشایی از پیام جدید عربستان به ایران

به گزارش سایت خبری ساعد نیوز به نقل از اقتصادنیوز، کامران کرمی خبرنگار حوزه دیپلماسی در گزارشی به این موضوع پرداخت. او در این باره نوشت:

در اوج تنش های ایران و آمریکا در خاورمیانه، تهران و ریاض سیگنال هایی از تمایل به گفت وگو برای تنش زدایی را ارسال کرده اند. وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی چهارشنبه هفته گذشته در اظهاراتی از تمایل به مذاکره خبر دادند، اگرچه آن را مشروط و منوط به تغییر برخی عوامل دانسته اند. در این گزارش دلایل انعطاف در مواضع عربستان سعودی و دورنمای مذاکرات احتمالی بین دو کشور تحلیل و بررسی شده است. در همین ارتباط، شاهزاده فیصل بن فرحان وزیر امورخارجه عربستان که برای شرکت در نشست سالانه مجمع جهانی اقتصاد به داووس سوئیس رفته بود، چهارشنبه گذشته به خبرگزاری رویترز گفت: کشورش از گفت وگو با ایران استقبال می کند و کشور های زیادی پیشنهاد وساطت میان دو کشور داده اند و عربستان به همه اینها گفته است که از گفت وگو با ایران استقبال می کند. بن فرحان اما گفت که ریاض به واسطه ها اطلاع داده که گفت وگو باید زمانی شروع شود که ایران بپذیرد رفتارش را تغییر دهد. او همچنین گفت که فراهم کردن شرایط گفت وگو واقعا بر عهده ایران است. وزیرخارجه عربستان همچنین از اینکه بعد از پاسخ موشکی ایران به آمریکا در عراق، منطقه درگیر تنش های بیشتر نشد، ابراز خوشحالی کرد. اگرچه همزمان عادل الجبیر وزیر مشاور در امورخارجی عربستان در اظهاراتی متناقض به تکرار ادعاها علیه ایران درخصوص منطقه پرداخت.

اشاره وزیرخارجه عربستان به واسطه ها، پاکستان، عراق و همچنین عمان است که از چند ماه گذشته تاکنون مشغول رفت و آمد به تهران و ریاض هستند. در همین خصوص «شاه محمود قریشی» وزیرخارجه پاکستان روز جمعه در حاشیه نشست خبری در اسلام آباد که هدف آن تشریح سفرهای اخیر خود به تهران، ریاض و واشنگتن بود، به پرسشی درخصوص نشانه های مثبت در روابط ایران و عربستان پاسخ داد. او با استقبال از آمادگی تهران و ریاض برای مذاکره افزود: ما خواستار رفع سوء تفاهم های احتمالی میان دو کشور برادر ایران و عربستان هستیم.

از سوی دیگر، محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران، چهارشنبه شب و ساعاتی پس از اظهارات همتای سعودی خود، در توییتی به زبان عربی نوشت: «ایران همچنان به گفت وگو با همسایگان خود علاقه مند است. ما آمادگی خود را برای مشارکت در هر اقدام هم افزا برای تامین منافع منطقه اعلام می کنیم. ما از هر گامی که امید را به مردم منطقه بازگرداند و ثبات و شکوفایی به ارمغان آورد استقبال می کنیم.»

ظریف همچنین روز جمعه در توییتی نوشت: کشورهای عادی کشتارگاه هایشان را به جای کنسولگری جا نمی زنند. کشورهای عادی به همسایگانشان حمله نمی کنند، باعث ایجاد بحران های بشردوستانه نمی شوند و از مذاکره سرباز نمی زنند. با تمام این اوصاف ما هیچ پیش شرطی برای مذاکره تعیین نمی کنیم.

یک روز قبل از اظهارات وزیرخارجه عربستان، محمود واعظی، رئیس دفتر رئیس جمهور ایران، خواستار بهبود روابط با عربستان شده بود. او گفت: «عربستان یک کشور اسلامی است در گذشته روابط خوبی با ریاض داشتیم اکنون نیز معتقدیم که به نفع منطقه است که دولت و ملت دو کشور مشکلات خود را با یکدیگر حل کنیم.»

در این شرایط که دو طرف و به خصوص عربستان تا حدی از مواضع پیشین فاصله گرفته و تمایل خود را برای گفت وگو نشان داده اند، چشم انداز مذاکرات احتمالی و شرایط تحقق آن حائز اهمیت است.

دلایل انعطاف در مواضع عربستان

انعطاف در مواضع عربستان سعودی و فاصله گرفتن از رویکرد سابق که اوج آن در اظهارات محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در کشاندن جنگ به داخل ایران در ژوئن ۲۰۱۷ بروز و ظهور یافت را باید ناشی از دو عامل اصلی دانست. عامل اول افزایش سطح تنش بی سابقه در خلیج فارس و هدف قرار گرفتن پهپاد آمریکایی و در نهایت پایگاه آمریکا در عین الاسد بود که ریاض را در یک شوک و بهت استراتژیک فرو برد.

در واقع مقامات سعودی پیش بینی نمی کردند که ایران تا این سطح بخواهد و بتواند از راه ها و ابزارهای مختلف اهدافی را در منطقه مورد هدف قرار دهد. تا پیش از این اتفاق بزرگ، مقامات سعودی ارزیابی دقیق و ملموسی از قدرت نظامی و موشکی ایران و از همه مهم تر جدیت مقامات تهران برای نشان دادن یک واکنش تهاجمی نداشتند و عمدتا در محافل خاندانی و درباری خود ایران را ببری کاغذی عنوان می داشتند.

دلیل دوم در تغییر این موضع عربستان را باید ناامیدی از راهبرد فشار حداکثری آمریکا و مواضع متغیر ترامپ ارزیابی کرد. در واقع آن خوش بینی اولیه از استراتژی فشار بر ایران که در سفر خرداد ماه ۹۶ترامپ به ریاض و دعوت از سران عرب برای شکل دهی به یک ائتلاف منطقه ای به اوج خود رسید، از چند ماه گذشته تاکنون جای خود را به یک واقع بینی ناشی از سرخوردگی داده است. مواضع متغیر ترامپ، فقدان یک سیاست منسجم در قبال ایران، تمایل به گفت وگو با تهران و عدم ورود به درگیری نظامی با ایران حتی با وجود ساقط شدن پهپاد آمریکایی و حمله موشکی ایران به پایگاه عین الاسد، سعودی ها را به این جمع بندی رسانیده که نباید خود را در کانون تنش های تهران و واشنگتن قرار دهند.

در همین خصوص خانم مضاوی الرشید استاد مدرسه اقتصاد لندن و از معارضین سرشناس سعودی در مقاله ای با عنوان چرا ریاض باید بی طرف بماند در میدل ایست آی نوشت: «عربستان سعودی همچنان آسیب پذیر است و جنگ ایران و آمریکا تنها این آسیب پذیری را بیشتر خواهد کرد. از این رو عربستان سعودی باید در تنش های بین آمریکا و ایران که از سال ۱۹۷۹ کلید خورده است و ادامه دارد بی طرف بماند و به جای حمایت از آمریکا تلاش کند تا با حل اختلافات منطقه ای خود با ایران در کوتاه ترین زمان ممکن، خطر را برای خود دفع کند.»

از این رو این دو عامل نقش مهمی در چرخش حداقل تاکتیکی ریاض در قبال تهران داشته و خود را در اظهارات وزیرخارجه عربستان و تلاش سعودی برای آرام کردن تنش ها در یک ماه اخیر نشان داده است. موضوعی که ایران باید از آن بیشترین استفاده را کرده و با تبدیل این سیگنال ها به یک طرح مذاکراتی ضمن تنش زدایی با ریاض، گسستی را در دنباله روی عربستان از سیاست فشار حداکثری ترامپ به وجود بیاورد.

دورنمای مذاکرات احتمالی

درخصوص دورنمای مذاکرات احتمالی میان ایران و عربستان به خصوص پس از اظهارات مقامات رسمی دو کشور درباره باز بودن باب مذاکره باید گفت که این مساله از پیچیدگی هایی برخوردار است که صرف اظهارنظر و ارسال پیام توییتری نمی تواند دو طرف را به سمت گفت وگو هدایت کند. اولین مساله این است که دو طرف و به خصوص طرف سعودی تا چه میزان آمادگی مذاکره جدی با ایران بر سر عوامل تنش زا بین دو کشور را داشته باشند که صرفا در حد اظهارنظر نباشد و نشان از یک تمایل جدی و واقعی به حل کردن اختلافات داشته باشد. به خصوص که در هر دو پایتخت دیدگاه های بعضا متفاوتی درخصوص روابط دو کشور وجود دارد که هماهنگ کردن آنها خود موضوع بسیار مهمی است که تبدیل به سیگنال های متناقض نشود.

مساله دوم به طرح مذاکراتی بر می گردد. به این معنی که دو کشور قرار است بر سر چه موضوعاتی گفت وگو کنند. آیا صرفا در مورد از سرگیری روابط دوجانبه و بازگشایی کنسولگری و سفارت دو کشور است یا نه بر سر مسائل منطقه ای از جمله در یمن قرار است این گفت وگوها به صورت محدود شروع شود و سپس گسترش پیدا کند. در واقع این طرح مذاکراتی نشان از همان آمادگی و اراده برای حل اختلافات دارد که نبود آن بعید است مذاکرات را تبدیل به یک دستاورد کند.

مساله سوم این است که دو طرف در میز مذاکره قرار است چه امتیازاتی را به طرف مقابل بدهند که بتواند در چارچوب بازی برد-برد که همواره اعلام می شود قرار بگیرد و طرفین را بعد از دو دهه تنش بر سر مسائل منطقه ای متقاعد سازد. مساله چهارم و مهم دیگر نقش بازیگران سوم و به خصوص آمریکا در این فرآیند است. در واقع عربستان به صورت مستقلانه و ناشی از شرایط و اضطرار منطقه ای به سمت گفت وگو با ایران متمایل شده یا در چارچوب احاله مسوولیت از سوی آمریکا به سمت گفت وگو با ایران ترغیب شده است.

اگرچه در شرایط تنش ها بین ایران و آمریکا و تمایل واشنگتن برای فشار بر تهران به قصد مذاکره، سخت است بپذیریم که آمریکا به راحتی قبول کند که ریاض از سیاست فشار حداکثری فاصله بگیرد و به سمت مذاکره با تهران حرکت کند. این چهار مساله مهم و در عین حال پیچیده اگر در یک شرایط توازن و همگرایی قرار بگیرند می توان به مذاکرات ایران و عربستان در اوج تنش های ایران و آمریکا در منطقه و در شرایط کنونی خوش بین بود. اگر چه همچنان باید از سطح این خوش بینی کاست و تمایل دو کشور به باز کردن باب گفت وگو به خصوص از جانب ریاض را ناشی از مدیریت تنش به وجود آمده ارزیابی کرد. بر این اساس به نظر می رسد تهران و ریاض با مذاکرات بزرگ فاصله زیادی دارند.