فولیکول بخشی از ساختار تخمدان ها را تشکیل می دهد و تخمک سلولی است که به صورت منظم و در طول سیکل پریود در دیواره داخلی فولیکول ایجاد و بالغ می شود. در واقع می توان گفت فولیکول همانند یک ساک، سلول تخمک در تخمدان را احاطه کرده است. پس فولیکول، سلول تخم یا اووسیت نیست.زمانی که فولیکول از طریق هورمون ها تحریک و بزرگ شود، از مایعی پر خواهد شد. تخمک در حالی که به یکی از دیواره های فولیکول متصل است در داخل فولیکول شروع به رشد می کند. زمانی که فولیکول تخمدان کاملاً بالغ شد، پروسه تخمک گذاری آغاز می شود. در این مرحله فولیکول، تخمک را رها می کند و تخمک رها شده به سمت لوله های رحمی حرکت می کند.بررسی تعداد و اندازه فولیکول های مناسب بارداری _که از آن ها به عنوان فولیکول های آنترال (antral follicle) یاد می شود_ اولین گام برای ارزیابی شرایط باروری زنان است. برای بررسی فولیکول ها و تشخیص میزان ذخیره تخمدان، از روش هایی نظیر سونوگرافی واژینال و تست های هورمونی مانند آنتی مولرین انجام می شود.
فولیکول چیست؟
همان طور که اشاره شد، فولیکول ها جداره پوشاننده تخمک ها هستند که درون تخمدان قرار دارند. فولیکول به عنوان یک کیسه پر از مایع علاوه بر نگهداری تخمک ها و کمک به بلوغ آن ها، محل رشد سلول هایی جهت تولید استروژن نیز به شمار می رود. لازم به ذکر است که طی هر چرخه تخمک گذاری، چندین فولیکول شروع به رشد می کند؛ اما تنها یکی از آن ها تخمک درون خود را بالغ می سازد و آزاد می کند.به عبارتی، همواره حدود ۹۹ درصد از فولیکول ها موفق به آزادسازی تخمک نمی شوند و از هم می پاشند. در این بین، تخمک آزادشده به عنوان گامت ماده، همراه با اسپرم مرد به عنوان گامت نر لقاح می یابد و آغاز رشد جنین را رقم می زند.
باید دانست فعالیت تخمدان در هر چرخه قاعدگی، شامل مراحلی تحت عنوان بالغ شدن فولیکول (فاز فولیکولار)، تخمک گذاری و تشکیل جسم زرد (فاز لوتئال) است که با رها شدن تخمک نهایتاً می تواند به تشکیل جنین و تولد نوزاد منجر شود. همچنین به این نکته نیز توجه داشته باشید که در بانوان تا پیش از آغاز قاعدگی، بسیاری از تخمک ها از بین می رود؛ اما با شروع قاعدگی نیز هر ماه تنها یک تخمک به بلوغ کامل می رسد و بسیاری از فولیکول ها نابود می گردد.از آن جایی که در سنین پایین تر همواره تخمک های قوی و باکیفیت برای لقاح انتخاب می شود، با افزایش سن خانم تعداد و کیفیت تخمک ها کاهش می یابد و در نتیجه قدرت باروری زن کمتر می شود. همچنین کاهش کیفیت تخمک ها در سنین بالا، خطر سقط جنین را برای مادران مسن افزایش می دهد.
فولیکول چگونه بالغ می شود؟
با شروع هر دوره قاعدگی، حدود 12 تا 20 فولیکول دارای تخمک نارس در اثر ترشح هورمون محرکه فولیکولی (FSH) شروع به رشد می کند. در روز نهم قاعدگی فولیکولی که بالغ شده است باقی مانده است و مابقی فولیکول ها از بین می روند و منجربه تولید هورمون های استروژنی می شوند. فولیکول باقی مانده که همان فولیکول غالب است، شروع به ترشح مقدار زیادی هورمون استرادیول می کند. در روز 14 دوره قاعدگی، ترشح هورمون LH از غده هیپوفیز افزایش یافته و فولیکول به آخرین مرحله رشد خود می رسد و 24 تا 36 ساعت بعد تخمک را رها می کند. بعد از آن هورمون پروژسترون از فولیکول ترشح می شود که تا دوره قاعدگی بعدی ( در صورت عدم بارداری) ادامه دارد.
فولیکول آنترال چیست؟
باید بدایند که امکان شمارش فولیکول های نارس در افراد امکان پذیر نیست. اما با رشد فولیکول ها ابعاد آنها به حدود 25 میکرومتر می رسد که می توان توسط سونوگرافی فولیکول آنها را تشخیص داد. همانطور که توضیح دادیم این فولیکول ها شروع به رشد کرده و کم کم برخی از آنها از بین می روند تا جایی که تنها تعداد کمی فولیکول با ابعاد بزرگتری در حدود 2 تا 10 میلی متر باقی می مانند. در این مرحله که فولیکول به سومین مرحله رشد خود رسیده است حفره ای پر از مایع به نام آنتروم، درون آنها بوجود می آید و به این ترتیب فولیکول آنترال نام می گیرد. هرچه فولیکول آنترال در تخمدان بیشتر باشد، میزان ذخیره تخمدان بیشتر و شانس بارداری بالاتر است.
نقش فولیکول غالب در بارداری
فولیکول آنترالی که تخمک گذاری را انجام می دهد، فولیکول غالب نام دارد که نسبت به دیگر فولیکول ها ابعاد و سرعت بیشتری دارد. با از بین رفتن دیگر فولیکول ها، فولیکول غالب آماده تخمک گذاری می شود. چنانچه تخمک آزاد شده با اسپرم لقاح پیدا کند، بارداری اتفاق می افتد. در کل فولیکول ها مسئولیت تغذیه و حفاظت از تخمک، انتشار هورمون های ضروری و بعد از پاره شدن، آزاد سازی هورمون های پروژسترون و استروژن را بر عهده دارند.
تعداد فولیکول برای بارداری
هر جنین دختر در رحم مادر، در هفته بیستم بارداری، دارای هفت میلیون تخمک است که با گذشت زمان از مقدار آن کاسته شده و در هنگام تولد، نوزاد دختر معمولا حدود دویست هزار تخمک دارد. هر نوزاد دختر در هنگام تولد، تعداد مشخصی فولیکول در تخمدان خود دارد که در بین نوزادان دختر متفاوت است. با شروع قاعدگی هر ماه یکی از این تخمک ها در داخل فولیکول بالغ شده و از آن آزاد می شود و با گذشت زمان و افزایش سن، تعداد تخمک ها یا در واقع ذخیره تخمدان کم شده و شانس برای بارداری کاهش می یابد.
اندازه فولیکول مناسب برای بارداری چند است؟
☆در یک چرخه طبیعی، از فولیکول های آنترال، یکی به نام "برتر" انتخاب می شود. این فولیکول از نظر اندازه و سرعت رشد با سایرین متفاوت است و باید اندازه فولیکول مناسب برای بارداری را دارا باشد. سرانجام یک فولیکول بالغ یا گراف آماده "تخمک گذاری" خواهد بود. سایر فولیکول ها ناپدید می شوند یا به عنوان بخشی از یک فرآیند بیولوژیکی برنامه ریزی شده، از بین می روند. قبل از وقوع تخمک گذاری، متوسط قطر فولیکول غالب ۲۲ تا ۲۴ میلی متر (دامنه ۱۸ تا ۳۶ میلی متر) است این تنها نشانگری است که می تواند تخمک گذاری را به سهولت پیش بینی کند و آن را اندازه فولیکول مناسب برای بارداری می دانیم.
☆در یک چرخه تحریک شده (درمان هورمونی)، به طور کلی، تمام یا بیشتر فولیکول های آنترال رشد می کنند. نرخ رشد برای هر یک از آنها متفاوت خواهد بود. هنگامی که تعدادی از آنها به اندازه حدود ۱۸ میلی متر برسند، هورمون hCG باعث تحریک تخمک گذاری می شود. جمع آوری تخمک ۳۶ ساعت پس از تجویز هورمون، برنامه ریزی شده است. هدف از درمان، جمع آوری بالغ ترین تخمک ها است که می توانند با اسپرم بارور شوند. با این حال، رشد یک فولیکول همیشه به معنای تشکیل تخمک بالغ نیست.همانطور که در نمونه مایع منی همه اسپرم ها از کیفیت کافی برای بارور کردن تخمک برخوردار نیستند، همه فولیکول ها حاوی تخمک بالغ نیستند و تمام تخمک ها نیز دارای کیفیت یکسانی نیستند.
در درصد بسیار کمی از موارد، ممکن است سندروم فولیکول خالی ایجاد شود. در این حالت، بازیابی تخمک پس از تحریک تخمدان در درمان به وسیله IVF در بانوان با رشد فولیکول و سطح استرادیول کافی (هورمونی که توسط سلول هایی که دیواره فولیکول را می پوشاند) انجام نمی شود. علت دقیق آن مشخص نیست. ولی وضعیت های مختلف مانند خطا در تجویز HCG، پاسخ غیرطبیعی به درمان و اختلال در بلوغ فولیکول، می توانند عوامل دخیل در این امر باشند. هیچ عامل قابل پیش بینی روشنی برای کمک به تخمین علت وقوع احتمالی آنها وجود ندارد، اما بیشتر در بانوانی با سابقه ناباروری اولیه (بانوانی که هرگز باردار نشد ه اند) و دارای شمارش فولیکول خوب، مشاهده شده است. این یک اتفاق نادر است (کمتر از ۷ درصد)، اما شیوع آن با افزایش سن بالا می رود. بانوانی که این وضعیت در موردشان صدق نمی کند، در بیشتر موارد مشکل باروری دارند. در واقع، اکثر آنان دارای رشد طبیعی فولیکول و تعداد کافی تخمک هستند.
نتیجه گیری
هر بانویی حتی اگر در حال حاضر به دنبال باردار شدن نیست، می تواند با تعداد ساده ای از فولیکول ها در طی یک معاینه معمولی سونوگرافی زنانه، ذخیره تخمدان خود را پیدا کند. بنابراین، درصد قابل توجهی از بانوان می توانند از قبل بدانند که آیا این ذخیره کافی است یا نه؟ آیا در بازه تخمک گذاری، اندازه فولیکول مناسب برای بارداری دارند یا خیر؟ شاید بسیاری از افراد اگر این شرایط را می دانستند، زودتر اقدام به باردار شدن می کردند. فراموش نکنید که متاسفانه تخمدان عضوی است که خیلی زود خسته می شود. این عضو نصف عمر سایر اعضای بدن را دارد.
بهترین فصل برای بارداری
