مالیات یکی از منابع اصلی درآمدهای دولت مدرن است. تاریخچه مالیات به اعصار بسیار دور بازمی گردد ولی مالیات در معنای جدید آن با شاخه های و زیرشاخه های فرآوان اش محصول مدرنیته است. بسیاری از صاحبنظران بر این باور هستند که مالیات یکی از شاخص های اصلی پیشرفت و سطح فرهنگ، مدنیت و ساز و کارهای دموکراتیک یک جامعه است. ایران به عنوان یک کشور وابسته به اقتصاد نفتی در حوزه مالیات با چالشهای فرآوانی روبرو است و فرارهای مالیاتی گسترده طبق گزارش نهادهای زیربط نشان از عدم آگاهی جامعه از اهمیت این ساز و کار مدرن دارد. تحریم های گسترده بر علیه جمهوری اسلامی ایران اهمیت مالیات را در عمق راهبردی و استراتژیک کشور در عرصه دیپلماسی نشان داد. آقای علی شهیدی دانش آموخته عالی مقطع کارشناسی ارشد حسابداری و امور مالی و کارشناس ارشد سازمان امور مالیاتی کشور است. ایشان سابقه فعالیتهای آموزشی در دانشگاه های مختلف کشور را در زمینه تدریس امور مالی و حسابداری را در کارنامه دارند.استاد شهیدی یکی از مدرسین سامانه های نوین مالیاتی سازمان امور مالیاتی کشور هستند و در اجرای طرح جامع مالیاتی کشور شرکت داشته اند. استاد شهیدی سابقه فعالیت حرفه ای را در سازمان حسابرسی کشور را نیز دارد و اکنون یکی از متخصصان سازمان امور مالیاتی کشور است. ایشان در سلسله یادداشت های اختصاصی برای ساعد نیوز در تلاش است تا جامعه را با مفاهیم مالیاتی و اهمیت مالیات در جامعه آشنا سازد. توجه شما را به نخستین یادداشت ایشان جلب می کنیم:
مالیات در ایران از حیث پرداخت به دو گروه طبقه بندی می شود، که به مالیات های وضع شده بر روی درآمد و دارائی شخص که به نام و نشانی مودی می باشد مالیات مستقیم و به ملیات های اخذ شده همراه بهای کالا و خدمات مالیات غیر مستقیم گفته می شود، مانند مالیات بر ارزش افزوده ی کالا و خدمات مصرفی که بر عهده مصرف کننده نهایی می باشد.
مطابق پیش بینی های صورت گرفته در قانون بودجه سالیانه، بخش قابل توجهی از درآمدهای مالیاتی دولت از محل مالیات بر مصرف تامین می گردد که نرخ آن در سال جاری 9 درصد بهای فروش کالا و خدمات می باشد که 6 درصد آن سهم سازمان امور مالیاتی و 3 درصد سهم شهرداری تحت عنوان عوارض می باشد که ترجیحاً متعلق به شهرداری محل وصول بوده و صرف امورات شهری آن منطقه خواهد شد. نرخ مالیات بر ارزش افزوده در برخی کالاها متفاوت است و بالاترین آن مربوط به سیگار و محصولات دخانی به نرخ 12 درصد و بنزین و سوخت هواپیما به نرخ 20 درصد می باشد که در خصوص سیگارهای وارداتی این نرخ تا 40 درصد نیز تعیین گردیده است.بنابراین پر واضح است عادلانه ترین روش مالیات ستانی، مالیات بر مصرف می باشد که بستگی به میزان و نوع کالای مصرفی هر فرد حسب مورد کالای ضروری یا کالای لوکس خواهد داشت. چه اینکه بسیاری از کالاها و خدمات ضروری مانند: نان، گوشت، قند و شکر، شیر، پنیر، روغن نباتی، کتاب، دارو، حمل و نقل عمومی، خدمات بانکب و اعتباری و موارد مشابه، مشمول مالیات بر ارزش افزوده نمی باشند. لذا عموماً افراد نسبت به مصارف ضروری خود مالیاتی پرداخت نمی کنند.
مالیات های مستقیم که به درآمد و دارائی (ثروت) اشخاص تعلق می گیرد نیز دربردارنده بخش مهمی از آحاد جامعه نمی باشد چراکه عمده ی افراد مکلف به پرداخت مالیات در منبع حقوق و حق الزحمه می باشند که تا حد معینی که در قانون بودجه سالیانه پیش بینی می گردد معاف از پرداخت مالیات می باشند. از طرفی برخی معافیت و مشوق های مالیاتی نیز در قوانین اجرایی منظور گردیده که در موارد متعددی مبتلابه اشخاص حقیقی و حقوقی مانند فعالیت های کشاورزی، هتل داری و گردشگری، خدمات بیمارستانی، خدمات تعلیم و تربیت، خیریه ها، فعالیت های فرهنگی و هنریو در راس آنها صادرات غیر نفتی می باشد.
وضع مالیات همواره ریشه در قوانین داشته و پایبندی به قوانین نیز آگاهی عمومی در این زمینه را می طلبد. اولین سیطره قانون بر فرآیند مالیات ستانی، ماده 51 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران است که وضع مالیات و اعطای معافیت ها را محدود به موجب قانون نموده است. بنابراین چتر مالیاتی شامل بخش مشخصی از جامعه می باشد که نیازمند درک قابل قبولی از وظایف آنها به عنوان مودی در قبال قانون خواهد بود که در یادداشت های بعدی به آن پرداخته خواهد شد.
به هر روی موارد مطروحه مانع از التزام دست اندر کاران مالیاتی به منشور حقوق مودیان مالیاتی و عدم اطلاع مودیان از این منشور نخواهد بود:
- مودی حق برخورداری از رفتار عادلانه، منصفانه و قانونمند را دارد.
- مودی حق کسب اطلاع و راهنمایی را دارد.
- مودی حق برخورداری از خدمات مالیاتی مطلوب را دارد.
- مودی حق مطالبه پایبندی به اصل رازداری و حفظ حریم خصوصی را دارد.
- مودی حق اعتراض، شکایت و تجدیدنظرخواهی را دارد.