آشنایی با قانون انتقال تکنولوژی و انواع آن

فناوری چیست؟

فناوری را شاید بتوان در یک تعریف ساده مجموعه ای از آگاهی ها، دانش ها، فنون، مهارت ها و تجربیات و سازمان دهی دانست که برای تولید، تجاری سازی و بهره مندی از کالاها و خدماتی که نیازهای اقتصادی و اجتماعی را تأمین می کند، مورداستفاده قرار می گیرند.

انواع فناوری: در یک تقسیم بندی ساده فناوری به دو دسته فناوری محصول و فناوری فرایند تفکیک می شود؛ یعنی وقتی از فناوری صحبت می کنیم این فناوری می تواند فرایند تولید محصول باشد یا خود محصول نهایی.

آیا فناوری قابل انتقال است؟

شاید در ذهن شما نیز این پرسش ایجاد شود که دانش فنی یا به عبارت بهتر فناوری مال مادی قابل ملموسی نیست که مانند اموال مادی بتوان آن را از فردی به فرد دیگر منتقل کرد؛ اما توجه داشته باشید که این تصور اشتباه است و فناوری به مانند اموال مادی به حکم قانون دارای مزایایی است و اعتبار اقتصادی دارد و به همین دلیل می توان همانند اموال مادی آن ها را به دیگری منتقل کرد. بنابراین می توانیم نتیجه بگیریم که صاحبان فناوری می توانند با بهره گیری از طرق قانونی نسبت به واگذاری تمام یا بخشی از حقوق خود که از این فناوری ها ناشی می شود درصورتی که در قانون خلاف آن پیش بینی نشده باشد اقدام نمایند.

قرارداد انتقال فناوری

قرارداد انتقال فناوری قراردادی است که در آن صاحب فناوری که در قرارداد دهنده نامیده می شود فناوری موضوع قرارداد را با شرایط تبیین شده در قرارداد برای مدت معین و در ازای دریافت مبلغی که با توافق طرفین مشخص شده است به طرف مقابل که گیرنده است منتقل می نماید. در این قرارداد تعهدات و الزامات هر یک از طرفین قرارداد باید به دقت مشخص شود.

قالب این انتقال به چه شکل است؟

در حال حاضر مرسوم ­ترین شیوه انتقال تکنولوژی، قالب قراردادی است. به بیان دیگر، تفاهم طرفین در قالب قرارداد می­ تواند پایه رابطه حقوقی صحیح میان ایشان باشد. طرفین طبق شرایط مقرر در تفاهم نامه خود، اقدام به واگذاری تمام یا بخشی از حقوق ایجاد شده بواسطه مالکیت تکنولوژی می ­نمایند. در برخی موارد، مثل قراردادهای واگذاری مجوز بهره ­برداری از اختراع یا علامت تجاری، باید پس از انعقاد قرارداد، نسبت به ثبت واگذاری در مرکز مالکیت معنوی نیز اقدام نمود.

مهمترین نکات قرارداد انتقال تکنولوژی یا دانش فنی چیست؟

به تناسب اینکه واگذارنده دانش فنی هستید یا انتقال گیرنده آن، برخی شروط و تعهدات در قرارداد، شخصی­ سازی می­ شوند. به بیان دیگر به تناسب نقش هر فرد در قرارداد، باید ملاحظاتی مدنظر گرفته شود تا حقوق افراد، بیشتر مورد حمایت قرار گیرد.

• تعاریف دقیق اصطلاحات قرارداد

با توجه به تخصصی بودن این نوع از قراردادها، برای جلوگیری از برداشت­ های متفاوت از واژه­ های مندرج در قرارداد، بهتر است واژه­ های تخصصی تعریف شوند.

• اطمینان از عدم افشا

از عدم افشا و یا عمومی شدن تکنولوژی مورد قرارداد حتما مطمئن شوید و نسبت به این موضوع از واگذارنده در قرارداد تاییدیه اخذ نمایید.

• سلب حق واگذاری به غیر

در قراردادهای انتقال تکنولوژی اصولاً طرفین قرارداد از اهمیت بسیاری برخوردارند. به همین سبب مرسوم است که حق واگذاری حقوق و تعهدات ناشی از قرارداد به غیر یا ثالث، از طرفین سلب می­ شود.

• مشخص کردن انحصاری یا غیر انحصاری بودن امتیاز اعطا شده

در قرارداد باید روشن شود که انتقال تکنولوژی یا امتیاز داده شده به گیرنده، انحصاری بوده یا واگذارنده همچنان حق انتقال امتیازات ناشی از حقوق موضوع قرارداد را به دیگران دارد یا خیر.

از پرکاربردترین این قراردادها می توان به موارد زیر اشاره کرد

• قراردادهای فروش یا انتقال
• قراردادهای لیسانس یا پروانه ی بهره برداری
• قراردادهای کلید در دست
• قراردادهای مشارکت/ جوینت وینچر؛ (هنگامی که دو یا چند شخص اعم از حقیقی و حقوقی با مشارکت و همکاری یکدیگر سعی در تحقق هدفی دارند)
• قراردادهای فرانشیز

فروش یا انتقال

یکی از راه های انتقال تکنولوژی، فروش آن است. در این نوع از انتقال، تکنولوژی ای که مطابق موازین حقوقی یک مال محسوب می شود از فردی به فرد دیگر منتقل می شود؛ به این معنا که او دیگر مالک آن فناوری نخواهد بود و حق ندارد از آن استفاده کند. به عنوان مثال یک مخترع می تواند حق اختراع خود را به یک سرمایه­ گذار بفروشد. به این ترتیب تمام حقوق مادی آن اختراع به سرمایه­ گذار منتقل می شود و مخترع دیگر حقی نسبت به آن اختراع نخواهد داشت.

لیسانس یا پروانه ی بهره برداری

در این دست از قراردادها مالک تکنولوژی به فرد دیگری اجازه می دهد که مطابق شرایط خاص قراردادی از تکنولوژی استفاده کند. مالک تکنولوژی که حق انحصاری بهره برداری از تکنولوژی را دارد در قالب قرارداد و در مقابل دریافت حق الامتیاز به دیگری اجازه می دهد که از مال او استفاده کند (پیش از این در خصوص این قراردادها توضیحاتی ارائه شده است).

کلید در دست (key turn)

این قرارداد نوعی قرارداد پیمانکاری است که به موجب آن پیمانکار متعهد می شود کلیه عملیات پروژه از طراحی و امور فنی و مهندسی تا ساخت و اجرا را برعهده بگیرد و نهایتا محصول نهایی و کاملا آماده برای استفاده را تحویل بدهد و استفاده ­کننده تنها نیاز دارد که کلید را بچرخاند. این قرارداد در واقع یک قرارداد آماده سازی کامل و صفر تا صدِ یک پروژه است. در قرارداد انتقال تکنولوژی با ماهیت کلید در دست، انتقال دهنده تکنولوژی طراحی و ساخت کامل تأسیسات یا کارخانه ها (یا موارد مشابه) را که به طور مؤثر قادر به اجرای تکنولوژی و فناوری باشد، برعهده می گیرد. در اینجا انتقال دهنده وظیفه ی آموزش کارکنان و ارائه ی کمک های فنی به انتقال گیرنده را هم دارد.

سرمایه گذاری مشترک/ مشارکت/ جوینت ونچر (joint venture)

این قرارداد که در حقوق ایران با نام های مختلفی دیده می شود نوعی مشارکت است که در آن دو یا چند شخص مدیریت فعالیت یا پروژه خاصی را برعهده می گیرند و هریک به انجام قسمت خاصی از پروژه متعهد و به اصطلاح در سود و زیان آن شریک می شوند و ریسک های احتمالی را می پذیرند. به عبارت بهتر هرکس آورده ای دارد و تلاش بر این است که با مجموع این آورده ها فعالیتی انجام شود. به عنوان مثال یکی از طرفین عهده دار انجام امور فنی و مهندسی می شود، دیگری امور اجرایی را برعهده می گیرد و طرف سوم هم منابع مالی پروژه را تأمین می کند. این نوع مشارکت می تواند با تأسیس یک شرکت یا صرفا با انعقاد قرارداد صورت بگیرد. این نوع از مشارکت که در دنیا بسیار رایج است می تواند قالب مناسبی برای انتقال تکنولوژی به کشورهای با توسعه یافتگی کمتر باشد.

فرانشیز

فرانشیز قراردادی است که به موجب آن انتقال دهنده به انتقال گیرنده این امتیاز را می دهد که از حقوق مالکیت فکری او استفاده کند و در یکی از شاخه های تولیدی، خدماتی یا توزیعی، مطابق استانداردهای امتیازدهنده فعالیت کند. باید توجه داشت که این قرارداد نمایندگی تجاری نیست؛ انتقال گیرنده به نام، حساب و مسئولیت خود عمل می کند اما باید از نظام تجاری، ایده ها و دستورات امتیازدهنده پیروی کند. در قراردادهای فرانشیز معمولا حق استفاده از یک علامت تجاری همراه با یک مال فکری دیگر مثلا اسرار تجاری، حق اختراع یا طرح صنعتی به امتیاز گیرنده اعطا می شود. به عنوان مثال اگر «مک دونالد» با فردی در ایران قرارداد فرانشیز منعقد کند، امتیازگیرنده حق دارد که از نام و علامت تجاری مک دونالد استفاده کند، به علاوه می تواند به اسرار تجاری آنها (مثلا دستور پخت غذاها) دسترسی داشته باشد اما باید همه ی استانداردها و ضوابط مک دونالد را رعایت کند. مثلا کارکنان آن حتما باید از پوشش خاص استفاده کنند، مواد اولیه باید با کیفیت ویژه و از محل های ویژه تهیه شوند و مواردی از این دست. امتیازگیرنده در فرانشیز نمی تواند هیچ تغییری در موضوع قرارداد ایجاد کند و همه ی فعالیت های او باید با فعالیت های امتیازدهنده دقیقا هم شکل و هماهنگ باشد.

همان طور که در ابتدا هم گفته شد برای انتقال قراردادی تکنولوژی راه­ های متنوعی وجود دارد. در این خصوص باید توجه کرد که انتقال تکنولوژی ممکن است موضوع فرعی برخی از این قراردادها باشد (مثل فرانشیز). به علاوه باید توجه داشت که هرکدام از این قراردادها مسائل و ویژگی­ های خاص خود را دارند و ممکن است برای هر فعالیتی مناسب نباشند. بنابراین برای انتقال تکنولوژی باید هر مورد به طور جداگانه در نظر گرفته شود و با توجه به ویژگی­ های تکنولوژی موردنظر و نیز خواسته های طرفین، قالب قراردادی مناسب برای آن­ها انتخاب شود.