ضرب المثل اگر رفیق شفیقی، درست پیمان باش
داستان ضرب المثل اگر رفیق شفیقی، درست پیمان باش
در زمان ماضی در آذربایجان زرگری و نجاری با هم دوستی داشتند. مرد نجار «شفیق» و زرگر «رفیق» نام داشت. چنین اتفاق افتاد که هر دو پریشان شدند. شفیق مردی عاقل بود، با یار خود گفت: «منافع سفر بسیار است بیا تا با هم سفری کنیم.» هر دو متّفق شده به طرف روم رفتند و در بین شهر به کلیسایی فرود آمدند. در آن کلیسا بت های زرین بود که جواهر بسیار در آن به کار برده بودند.
شفیق به رفیق گفت: از این مکان بت شکنی کنیم و جواهر را به دربار اسلام رسانیم و مسجد و مدرسه بسازیم. اما ای برادر اگر رفیق شفیقی درست پیمان باش. و هر دو سوگندها خوردند که در میان شان خیانتی نشود. سپس خود را به روش راهبان بیاراستند و پیش مهتر کشیشان رفتند و گفتند ما هم دین شما داریم. مسلمانان قصد ما نمودند و بتان ما را شکستند و ما را از دیار خود بیرون کردند. راهب حجره ای به ایشان مقرر نمود. به اندک وقتی، مشهور شدند تا روزی پادشاه ایشان را طلبید و کلید کلیسا به ایشان حواله کرد.
بعد از مدتی آن دو پیش پادشاه رفتند و گفتند فلان بت خشم کرده می خواهد به آسمان رود. وقتی که رود ما نیز می رویم و از خدمت او هرگز جدا نخواهیم شد. پادشاه گفت چند سال از بت مهلت بخواهید تا برای او بت خانه ای عالی بسازیم. بعد از چند روز پادشاه با لشکر بیرون رفتند. آن دو، بت بزرگی را که پنجاه من طلا در آن به کار رفته بود را شکستند و آن را در صحرا زیر خاک کردند.
وقتی که پادشاه و خلق در شهر جمع گشتند، به یک بار شفیق و رفیق سر و پا برهنه و گریبان چاک زده از در بیرون آمدند و ناله کنان گفتند: دیشب مهتر بتان خشم کرده به آسمان رفت. حاکم و راهبانان قبول کردند و آن دو را در پی مهتر بتان فرستادند. شفیق به رفیق گفت، الحال شرط و عهد نیکو نگاه دار و ملتفت باش که فریب شیطان نخوری. آنها آمدند تا به نزدیک شهر خود رسیدند و جواهرات را در بیرون شهر خاک کردند.
شفیق به رفیق گفت: تو مرد زرگری و اگر کسی وصله طلایی در پیش تو بیند گمان گنج نخواهد برد. پس هر چند گاه قطعه ای بیرون آر تا خرج کنیم. تا یک سال به همین منوال گذشت. تا اینکه شیطان رفیق زرگر را وسوسه کرد و او تمام طلاها را در جای دیگر دفن کرد و به شفیق گفت طلاها گم شدند. شفیق حیران بماند و هر چه نصیحت کرد فایده نداد. پس گفت: ای یار عزیز بدان که دوستی من و تو برای مال دنیا نیست فرض می کنیم که این مال به دست ما نیامده بود.
به خانه خود رفت و در زیرزمین خانه خود به هیئت و صورت رفیق شکلی ساخت و آن شکل را به روش رفیق لباس پوشانید و دو خرس بچه کوچک تهیه و در آن زیرزمین در جلوی آن شبیه زرگر بست و هر شب گوشت و خوراک به آن خرس ها می داد به گونه ای که موقع چیز خوردن، شبیه زرگر را می دیدند. مدت دو ماه بدین روش چیز می خوردند و صورت رفیق در دل آنها جای گرفت. روزی شفیق دو پسر رفیق را به زیرزمین برد و در اتاقی آنها را زندانی کرد و وقتی رفیق از او پرس و جو کرد اظهار بی اطلاعی نمود. رفیق حیران شد و پیش قاضی رفت.
شفیق به قاضی گفت: من خبر ندارم شاید پسران این مرد مسخ شده باشند! قاضی گفت این چه سخنی است؟ شفیق جواب داد: ای قاضی میان من و این مرد دوستی قدیمی است و سّری نیز در میان است حال اگر این مرد خیانتی انجام داده پسرانش از شومی خیانت و قسم دروغ مسخ شده اند و اگر توبه کند آنها را به حال اصلی خود ببیند. قاضی و اهل مجلس همه حیران بماندند. شفیق خرس بچه ها را آن شب گرسنه نگاه داشت و به غلامش تعلیم داد، وقتی که من به قاضی حکایت می کنم تو خرس ها را بیاور و در برابر رفیق رها کن. در وقت معین غلام آنها را در برابر رفیق رها کرد! خرس بچه ها را در حضور جمعی کثیر به مجلس درآمده همه را گذاشته پیش آمدند و بر قاعده عادت رفیق را می لیسیدند و دست او را گرفته به دهان می بردند و بو می کردند و به دیگران توجهی نداشتند!
حاضرین که آن حال دیدند همه متعجب و حیران شده گفتند: «مردی [شفیق] صادق است و حق تعالی به دعای او پسران را مسخ کرده است.» و همگی گریه کردند. قاضی و حاکم و مردم همه شفیق را تحسین و وداع نموده از خانه او بیرون آمدند. رفیق به دست و پای او افتاد و گفت: «بد کردم و از من خطا واقع شد و شیطان مرا وسوسه کرد و فریب داد، آن امانت تمام بر جاست!» شفیق گفت: «ای یار نادان! امشب با غلام من بر سر دفینه برو و آنچه هست حمل استران کن و اینجا حاضر نما و پسران خود را صحیح و سالم و به حال اصلی خود ببین.» در ساعت، رفیق دو غلام و استر برداشت و بر سر دفینه رفت و آنچه بود همه را بار استر کرد و به خانه آورد.
شفیق پسران او را در خانه ای علیحده نگه داشته بود، چون به خانه آمد و فرزندان خود را صحیح دید شکر خدای به جا آورد و سجده کرد و از دروغ و خیانت توبه نصوح نمود. سپس طلاها را قسمت کردند. از آن وقت این ضرب المثل شد که «اگر رفیق شفیقی درست پیمان باش».
تفسیر عرفانی
1.اگر دوستی دلسوز و مهربان هستی، در عهد و پیمان خود وفادار بمان.همیشه همدم خانه و گرمابه و گلستان باش!یعنی همه جا و در همه حال به عهد دوستی وفا کن و غمخوار من باش.
2.ای معشوق!زلف پریشان و پر پیچ و تابت را به دست باده مده و آن را آشفته نکن تا جلوه ی زیبایی تو بیشتر شود و نگو که دل گرفتاران عشقت که گرفتار گیسوی پر پیچ و تاب تو هستند، بگذار پریشان باشد.جلوه گری نکن که همه را بی قرار می کنی.
3.اگر خضر به آب حیات دست یافت بدان علت بود که او مرد خدا بود.اما اسکندر، اهل هوی و هوس بود و به آب حیات دست نیافت.راه نجات و سیر به سوی حق تعالی و همنشینی با خضر و اهل معنا، دوری جستن از اهل دنیاست و چنانکه او آب حیات خود را از چشم اسکندر (دنیا دوستان)به دور داشت، تو نیز از شاه و قدرتمندان زمان و جاه و جلال زندگی این دنیا دوری کن.
4.عشق ورزی و نغمه ی دلنشین آن را سرودن، کار هر پرنده ای نیست.بیا و نوگل و معشوق این بلبل غزلخوان عشق باش.ای معشوق!فریب وسوسه های عاشقانه ی دیگران را مخور و با من بساز.
5.ای یار!به خاطر خدا راه و روش بنده نوازی را به ما واگذار کن و بگذار ما عاشق تو و در خدمت تو باشیم و تو سلطان و فرمانروای ما باش که شایسته ی آنی.
6.ای محبوب!بر حذر باش تا بر روی شکار عاشقی که در گرداگرد حریم عشق توست، تیغ نکشی و خونش را نریزی و از آن رنج و ستمی که در حقّ دل شیدای من کرده ای نادم و پشیمان باش.
7.ای معشوق!تو همچون شمع روشنایی بخش محفل عاشقان هستی؛ پس مانند آن باصفا و مهربان هم باش و آرزو و کوشش پروانه در عشق و جلب توجه شمع را ببین و خندان شو.با من مهربان باش تا خود را فدای تو کنم.
8.کمال دلبری و زیبایی در شیوه ی نگاه کردن درست به زیبارویان است؛ پس در روش نگریستن از افراد بی همتای روزگار باش.یعنی زیبایی را خوب درک و ستایش کن.
9.ای حافظ!خاموش باش و از ستم معشوق ناله و فریاد مکن.اگر خوبی و زیبایی را درک می کنی و عاشق آن می شوی، ظلم و ستم یار را هم باید تحمل کنی.چه کسی به تو گفت که عاشق زیبارویان باشی و در چهره ی زیبای آنها حیران و سرگردان شوی؟
آشنایی با ضرب المثل اگر تو کلاغی من بچه کلاغم
