آشنایی با ساز آفریقایی بانجو

تاریخچه ساز بانجو (Banjo)

banjo های مدرن برگرفته از سازهایی است که توسط بردگان غرب آفریقا در کارائیب در قرن هفدهم استفاده می‌شد. این ساز در مستندات آمریکای شمالی در قرن هجدهم دیده می‌شود و به تدریج از سال 1875 میلادی به این سو،‌ به صورت تجاری در دسترس قرار گرفت. دلیل نامگذاری این ساز مشخص نیست ممکن است این کلمه برگرفته از کلمه Bami jo به زبان یوروبایی (یکی از اقوام افریقایی) به معنای «با من برقص» یا از کلمه mbanza کیمبوندویی (زبان رایج در آنگولا) گرفته شده باشد. برخی لغت‌شناسان این واژه را برگرفته از لهجه پرتغالی باندور (bandore) یا انگلیسی کلمه اسپانیایی باندوریا (bandurria) می‌دانند، هرچند برخی دیگر این کلمه را برگرفته از اصطلاح آفریقایی برای چوب بامبو می‌دانند که در ساخت دسته (neck) ساز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

لازم به ذکر است که ساز بانزا (Banza یک viuhela پرتغالی با پنج دسته سیم دوبل و دو سیم کوتاه است. ام بانزا (mbanza) یکی از سازهای زهی آفریقایی است که پس از بانزای پرتغالی ساخته شده است. بانزا کاملاً مشابه با banjo است.

در بین سازهای آفریقایی، سازهای متعددی دارای یک کله (سر) پوستی و بدنه کاسه‌ای شکل (gourd) که مهمترین در بین آنها کورا (kora) هستند. سازهای آفریقایی از banjo های آفریقایی-آمریکایی اولیه که در آنها دسته‌های ساز دارای صفحه انگشت‌گذاری (fingerboard) و گیره‌های تنظیم (tuning pegs) به سبک غربی نبوده و در عوض دارای stick necks هستند که سیم‌ها به گردن متصل و حلقه‌هایی (loops) برای تنظیم (کوک کردن) دارند. banjo های دارای صفحات انگشت‌گذاری و گیره‌های تنظیم از قرن 17ام از کارائیب شناخته شده بودند. در قرن 18‌ام و اوایل قرن 19‌ام نام این ساز را با عناوین مختلفی همانند بانجی (bangie)، بانزا (banza)، بونجاو (bonjaw)، بنجر (banjer) و بنجار (banjar) ذکر شده است. سازهای مشابه این ساز نظیر ساز ژاپنی شامیسن (shamisen)، ساز ایرانی تار (tar) و ساز مراکشی سین تیر (sintir) قرن‌ها قبل از banjo در این کشورها نواخته می‌شدند . ساز مشابه دیگر هم خانواده با این ساز، آنکونتینگ (akonting) است که یک نوع لوت توسط قبیله جولا از سنه گامبیا و انگونی از مالی، گینه و ساحل عاج است همچنین انواعی از انگونی (ngoni) توسط ساکنین جنوب صحرای آفریقا به نام گیمبری (gimbri) توسعه یافت.

اولین banjo هایی که تحت تأثیر سازهای افریقایی ساخته شدند دارای یک بدنه کاسه‌ای شکل (gourd) و یک stickneck بودند. این نوع سازها دارای تعداد متنوعی از سیم‌ها بوده هر چند غالب این سیم‌ها از نوع واخون (drone) بودند. banjoی دارای پنج سیم توسط جوئل واکر سوینی (Joel Walker Sweeney) یک نوازنده دوره‌گرد آمریکایی از ویرجینیا رواج یافت.

در دهه 1830 سوینی اولین نوازنده سفید پوستی بود که با این ساز روی صحنه برنامه اجرا کرد. در banjoی سوینی gourd با جعبه صدا (sound box) جایگزین شده بود و دارای چهار سیم تمام طول در کنار یک سیم پنجم کوتاه‌تر بود. این ساز توسط گروه سوینی در بریتانیا معرفی‌ شد و در سالن‌های موسیقی بسیار محبوب شد. قبل از جنگ‌های جنوبی در آمریکا بسیاری از بردگان آفریقایی این ساز را می‌نواختند و به صاحبنشان نیز نحوه نواختن این ساز را میآموختند.

انواع مختلفی از این ساز وجود دارند. banjo های که با یک مضراب یا زخمه به جای انگشتان نواخته می‌شوند دارای chanterelle نیستند.

در بانجوی زیثر (zither) پوست ساز در داخل رزنیتور معلق است که باعث حرکت امواج صوتی به سمت جلو می شود. Chanterelle از کله ساز کوک می شود از زیر صفحه انگشت گذاری عبور می کند یا در پرده پنجم بیرون می آید.

دلیل نام گذاری بانجو

دلیل نامگذاری این سازمشخص نیست ممکن است این کلمه برگرفته از کلمه Bami jo به زبان یوروبایی (یکی از اقوام افریقایی) به معنای «با من برقص» یا از کلمه mbanza کیمبوندویی (زبان رایج در آنگولا) گرفته شده باشد.
برخی لغت ‌شناسان این واژه را برگرفته از لهجه پرتغالی باندور (bandore) یا انگلیسی کلمه اسپانیایی باندوریا (bandurria) می‌دانند، هرچند برخی دیگر این کلمه را برگرفته از اصطلاح آفریقایی برای چوب بامبو می‌دانند که در ساخت دسته (neck) ساز مورد استفاده قرار می‌گرفت.

ساختمان ساز بانجو

دسته ی بانجو مانند ساز گیتار شامل یک سردسته است که محل قرارگیری گوشی های تنظیم کننده ی کوک ساز است. گوشی های تنظیم کننده این ساز می‌توانند مثل گیتار از کناره های دسته و یا از پشت سردسته خارج شده باشند.

دسته ی این ساز با توجه به نوع ساز بانجو متفاوت است و معمولا از جنس چوب ساخته می‌شود. روی دسته پیچی به نام پیچ تنظیم کننده تراس راد وجود دارد که به تنظیم انحنای دسته و ارتفاع سیم ها از صفحه انگشت گذاری کمک می‌کند.

بدنه ساز از قسمت های مختلفی تشکیل می‌شود که شامل قالب اصلی ساز، حلقه تنش، قلاب ها و مهره های مخصوص اعمال تنش و صفحه تشدید کننده یا رزنیتور هستند.

استفاده از بانجو در سبک های مختلف موسیقی در تاریخ

• موسیقی بلوگراس : بلوگراس یکی از زیرشاخه های محبوب موسیقی کانتری است که توسط بیل مونرو اختراع شد. بانجو به عنوان ساز اصلی این سبک انتخاب شد. ساز بانجو در سبک موسیقی بلوگراس به طور شگفت انگیزی با سرعت نواخته می‌شود و از این رو می‌توانیم بگوییم که نوازندگان این سبک از حرفه ای ترین بانجو نوازان تاریخ اند.

• موسیقی جاز: اگر به صدای نخستین قطعات موسیقی جاز در اواخر دهه 1910 تا 1920 گوش کنید متوجه صدای سازی زهی در این قطعات می‌شوید که با صدای گیتار تفاوت دارد. این ساز بانجو است.بانجو با علت اینکه قابلیت تولید حجم زیادی از صدا را دارد امکان ضبط آن با دستگاه های ضبط ضعیفی که در گذشته رواج داشت ممکن بود. البته با پیشرفت سیستم های ضبط صدا و تغییراتی که در گروه های موسیقی جز رخ داد نقش بانجو نیز به مرور در این موسیقی کمرنگ شد تا جایی در سال 1940 جای خود را به طور کامل به گیتار آکوستیک داد که هم صدای گرم تری داشت و هم با سازهای دیگر این سبک همخوانی خوبی داشت.

• موسیقی ایرلندی : بانجوی چهار سیم در موسیقی فولکور ایرلندی که آن را با نام آیریش هم می‌شناسیم با استقبال خوبی مواجه شده است. کوک سیم های این ساز در این سبک به صورت «می» ، «لا» ، «ر» و «سل» است که یک اکتاو از کوک استاندارد سازهای رایج سبک آیریش مثل ماندولین و فیدل پایین تر است. طرفداران سبک موسیقی ایرلندی صدای بانجو را به ملودی های زیبای آن می‌شناسند و در واقع بانجو نقش آکورد نوازی و نواختن ریتم موسیقی را برعهده دارد.

بانجو و ژانرهای آن

این ساز غالباً مرتبط با موسیقی های کانتری (country)، فولک (folk)، ایرلندی بین المللی (Irish traditional) و بلوگراس (bluegrass) است. از نظر تاریخی قبل از رایج شدن این ساز در اجراهای نوازندگان دوره گرد در قرن 19ام، بانجو نقش عمده ای در موسیقی سنتی آفریقایی-آمریکایی داشت. بانجو و فیدل پایه و اساس موسیقی قدیمی آمریکایی هستند. این ساز به دفعات در جاز سنتی مورد استفاده قرار گرفته است.