حق عمری چیست؟ و چه شرایطی دارد؟

حق انتفاع به عنوان یکی از حقوق مالی، به معنای استفاده و منتفع شدن از مال و منفعت متعلق به دیگری است. حق انتفاع، دارای انواع مختلفی به نام های عمری، رقبی و سکنی می باشد. اگر در حق انتفاع، شرط زمانی تعیین شود، یعنی استفاده از منفعت مال، برابر با طول عمر مالک، منتفع و یا شخص ثالث باشد به آن حق عمری گفته می شود. که این حق در ماده 40 قانون مدنی تعریف شده است و در روابط حقوقی افراد، همچون ارث تاثیر گذار است. اما ممکن است، در خصوص حق عمری ابهاماتی، به وجود آید، مثلا، برای ایجاد حق عمری چه شرایطی لزوما باید وجود داشته باشد؟ علاوه بر این، ممکن است این سوال مطرح شود، که حق عمری با سایر اقسام حق انتفاع، یعنی حق رقبی و حق سکنی چه تفاوت هایی دارد؟ برای پاسخ به این سوالات، لازم است تا حق عمری، شرایط و آثار آن، به دقت مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به اهمیت حق عمری، در روابط حقوقی بین اشخاص، در این مقاله قصد داریم در ابتدا، به این سوال پاسخ دهیم، که حق عمری چیست؟ و در ادامه، شرایط برقراری حق عمری را توضیح داده و تفاوت این حق با سایر حقوق انتفاع یعنی حق رقبی و سکنی را بررسی کنیم.

حق عمری چیست؟

به موجب تعریف ارائه شده، در ماده 41 قانون مدنی، "عمری، حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک، برای شخص، به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی، برقرار شده باشد." بنابراین، حق عمری، از اقسام حق انتفاع می باشد. حق عمری، بهره بری و منتفع شدن از مال دیگری است، به مدت طول عمر مالک، منتفع و شخص ثالث است. حق انتفاع، در مبحث ارث، بسیار کاربردی است، زیرا به موجب ماده 843 قانون مدنی، امکان وصیت بیشتر از ثلث اموال، برای موصی وجود ندارد. بنابراین، موصی با انعقاد عقد عمری، قبل از مرگ خود و تعیین مدت آن، برابر با طول عمر موصی له، برای بعد از مرگ خود، حق انتفاع و بهره برداری برای وی، در نظر می گیرد. باید به این نکته اشاره شود، که داشتن حق انتفاع، با داشتن اذن در انتفاع متفاوت است و طرفین، در حین توافق باید به این موضوع توجه کنند. زیرا اذن، قابل رجوع بوده و هر لحظه ممکن است، صاحب عین از اذن داده شده، پشیمان شده و آن را پس بگیرد. اما دادن حق، قابل رجوع نمی باشد، همچنین، در صورتی که حق عمری به صورت معوض بوده و شخصیت منتفع و صاحب حق، مدنظر مالک نباشد، صاحب حق عمری، این امکان را دارد که آن را به دیگران انتقال دهد، اما اذن، قابلیت انتقال ندارد.

حق عمری چه ویژگی هایی دارد؟

• این حق ممکن است در مورد مال منقول مثل ماشین یا مال غیر منقول مانند ملک و خانه و زمین و… اتفاق بیفتد.
• یکی از ویژگی های حق انتفاع یا عقد حبس این است که تا وقتی که مال به دست فرد نرسیده و یا اینکه تا وقتی مال به فرد تحویل و تسلیم نشده؛ عقدی به وجود نیامده به اصطلاح میگویند که قبض (دادن و گرفتن مال ) شرط صحت است یعنی حتی اگر ما به دوست خود بگوییم میتوانی از خانه استفاده کنی برای ۲ ماه و او هم قبول کند تا زمانی که به او تسلیم نکرده ایم او حق ندارد از دادگاه الزام ما را بخواهد چون ما می توانیم پشیمان شویم و با تسلیم نکردن مال، از عقد متصرف بشویم.
• با مردن آن شخصی که به مدت عمر وی حق انتفاع بسته شده است؛ عقد پایان می پذیرد و منحل می شود.
• تمام موارد بالا اگر به صورت مجانی واقع شود مالک نمی تواند آن را به هم بزند اما کسی که از آن استفاده می کند یعنی منتفع، می تواند فسخ کند چون برای وی صرفا مجانی و رایگان بوده و می تواند از آن گذشت کند.
• هزینه هایی که برای استفاده از مال لازم است مثل سرویس کولر یا هزینه نظافت ساختمان و …بر عهده ی استفاده کننده است اما اگر تعمیرات مربوط به اصل مال باشد به عهده مالک است.

شرایط برقراری حق عمری چیست؟

عقد حق عمری، مانند سایر عقود برای صحت نیازمند به شرایط صحت عمومی قراردادها، که در ماده 190 قانون مدنی، به آن اشاره شده است، می باشد. شرایط عمومی صحت قراردادها، شامل قصد و رضا، اهلیت طرفین، تعیین موضوع معین که مورد معامله باشد و مشروعیت جهت معامله است. اما عقد حق عمری علاوه بر این، دارای شرایط اختصاصی نیز می باشد. همان طور، که در بخش قبل اشاره کردیم، حق عمری، از اقسام حق انتفاع می باشد، بنابراین، شرایط برقراری آن از احکام حق انتفاع، پیروی کرده که شامل موارد زیر می باشد: به موجب ماده 45 قانون مدنی، حق را فقط در خصوص اشخاصی می توان برقرار کرد که در حین ایجاد حق عمری، وجود داشته باشند؛ یعنی نمی توان برای شخصی که فوت کرده، حق عمری در نظر گرفت. اما به موجب همین ماده، برای اشخاصی که هنوز به وجود نیامده اند؛ مانند جنین می توان حق عمری مشخص کرد. البته، مدت آن، برابر با طول عمر آنها بوده و اگر فوت کنند، حق نیز زایل می گردد. به موجب ماده 46 قانون مدنی، حق عمری ممکن است، نسبت به مالی ایجاد شود، که استفاده از آن با بقای عین، امکنا پذیر باشد و مال ممکن است منقول، غیر منقول، مفروز، یا مشاع باشد. به موجب ماده 47 قانون مدنی، در ایجاد حق عمری، قبض از شرایط صحت می باشد.

آثار برقراری حق عمری چیست؟

حق عمری به عنوان یکی از اقسام حق انتفاع، بعد از ایجاد، برای طرفین عقد عمری، آثاری به دنبال خواهد داشت:

• اول، چون در حق عمری، انتفاع از مال ، در قالب حق و نه اذن، برای دیگری ایجاد شده، صاحب حق می تواند، آن را به هرکس که خواست انتقال دهد مگر اینکه در عقد خلاف آن شرط شده باشد، یا عقد، با ملاحظه شخصیت او منعقد شده باشد.
• دوم، چون مالک، نمی تواند از حق اعطا شده، رجوع کند، بنابراین، با درج خیار در عقد، می توان حق فسخ قرارداد، را برای مالک در نظر گرفت.
• سوم، براساس ماده 54 قانون مدنی، در حق عمری، منتفع ، می تواند براساس کیفیتی که مالک مشخص کرده یا بر اساس عرف و عادت، از مال استفاده نماید.
• چهارم، انحلال حق عمری، فقط در دو صورت ممکن است: اگر مدت معین، به پایان برسد و یا مال مورد انتفاع، تلف بشود.
• پنجم، به موجب ماده 49 قانون مدنی، هزینه های نگهداری مال که موضوع حق عمری است، بر عهده منتفع نمی باشد، مگر اینکه، طرفین بر خلاف آن شرط کرده باشند.
• ششم، براساس ماده 48 قانون مدنی، منتفع باید از مال موضوع حق عمری، سو استفاده نکند و در نگهداری آن تعدی یا تفریط نکند.

تفاوت حق عمری با رقبی و سکنی

حق انتفاع به موجب ماده 40 قانون مدنی، به این صورت تعریف شده است: حق انتفاع، عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند. یعنی شخص، مالک عین و منافع نمی باشد، اما به واسطه حقی که به او داده می شود، می تواند از منافع عین بهره ببرد. بنا بر تعریف ارائه شده در قانون مدنی، حق انتفاع شامل سه قسم است:

• حق عمری: عمری، حق انتفاعی است که به موجب عقدی، از طرف مالک برای شخص، به مدت عمر مالک یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد.
• حق رقبی: رقبی، حق انتفاعی است که از طرف مالک، برای مدت معینی برقرار می گردد.
• حق سکنی: اگر حق انتفاع عبارت از سکونت در مسکنی باشد، سکنی یا حق سکنی نامیده می شود و این حق، ممکن است به طریق عمری یا به طریق رقبی برقرار شود.
• حق عمری، رقبی و سکنی، از اقسام حق انتفاع هستند، یعنی صاحب این حقوق، بدون آن که از صاحب عین و منافع باشند، از منافع آن بهره می برند. که اگر مدت استفاده از منفعت، براساس طول عمر مالک عین، منتفع یا شخص ثالث باشد، حق عمری نامیده شده و اگر طرفین، مدت مشخصی را برای استفاده از منفعت تعیین کرده باشند، مثلا برای ده سال، به آن، رقبی می گویند.

این دو نوع حق انتفاع، شامل هر نوع استفاده ای می شود. مثلامی تواند استفاده از میوه های یک باغ، یا رانندگی و مسافرکشی با اتومبیل دیگری باشد؛ اما اگر موضوع حق انتفاع، فقط مربوط به سکونت از منزل دیگری باشد، به آن، حق سکنی می گویند. حق سکنی، می تواند به صورت عمری، یعنی به مدت عمر طرفین عقد یا ثالث باشد یا به صورت رقبی و فقط برای مدت معینی، تعیین شده باشد.

حق عمری، حق استفاده از مال دیگری به مدت عمر مالک یا عمر شخص استفاده کننده و یا عمر شخص ثالثی است؛ به این صورت که با فوت آن فرد عقد هم تمام می شود و فرد، دیگر حق استفاده از آن مال را ندارد. در مقابل عمری رقبی وجود دارد که مدت استفاده آن، اندازه عمر آدمی نیست بلکه مدت معین و مشخصی است مثل یک سال و دو سال.

امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .

حق حبس زن به چه معناست؟ و چه شرایطی دارد؟