معرفی فیلم ایستگاه اتمسفر

یکشنبه، 17 مرداد 1400 زمان مطالعه 15 دقیقه

ایستگاه اتمسفر فیلمی به کارگردانی مهدی جعفری، نویسندگی مهدی جعفری و مهین عباس‌زاده و تهیه‌کنندگی علیرضا قاسم‌خان ساخته سال ۱۳۹۵ است.

خلاصه داستان فیلم ایستگاه اتمسفر

این فیلم روایت گر داستان زندگی زوج جوانی به اسم «مرجان» و «وحید» است که هشت ماهی می شود طلاق گرفته اند اما به دلایل خاصی مجبورند به زندگی در کنار هم ادامه دهند. در این میان مرجان که تصمیم به مهاجرت دارد، تمام تلاشش را برای گرفتن اقامت دائم کانادا می کند اما …

نکاتی درباره فیلم ایستگاه اتمسفر

ترکیب «فیلم اجتماعی»، احتمالا پرکاربردترین اصطلاح در دایره ی واژگان سینمای ایران است. بسیاری از تولیدات سینمایی هر سال را تحت عنوان فیلم اجتماعی می شناسیم. فیلم های اجتماعی در سال های پس از انقلاب، در هر دوره بنا به علت های مختلف از جمله؛ سیاست های نظارتی و هدایت گرانه ی وزارت ارشاد، موضوعات اجتماعی روز تحت تاثیر فضای سیاسی-فرهنگی جامعه و مُدهای سینمایی غالب، در شکل و محتوا تغییراتی داشته اند. به عنوان نمونه می توان به چرخه ی فیلم های جوانانه در انتهای دهه ی هفتاد و اوایل دهه ی هشتاد، سینمای اجتماعی-آپارتمانی که از اواخر دهه ی هشتاد تحت تاثیر موفقیت فیلم های اصغر فرهادی شکل گرفت و همچنین فیلم های نکبت نگار درباره ی زندگی طبقات فرودست تحت تاثیر موفقیت های فیلم ابد و یک روز سعید روستایی اشاره کرد.فیلم هایی مشابه که درون یک چرخه قرار می گیرند و با بهره گیری از الگوهای مشترک از درون یک دیگر تغذیه می کنند. به عنوان مثال فیلم هایی نظیر «ملبورن» نیما جاویدی، «شکاف» کیارش اسعدی زاد و «تابستان داغ» ابراهیم ایرج زاد که همگی به نوعی در چرخه ی فیلم های اجتماعی با محوریت طبقه ی متوسط قرار می گیرند. با نگاهی به این سه فیلم می توان الگوهای مشترکی را در آن ها پیدا کرد؛ محض نمونه در نقطه عطف هر سه فیلم، مرگ یک کودک درام فیلم را راه می اندازد. فیلم هایی هم سعی کرده اند از درون همان الگوهای مشابه، با تغییراتی خود را متمایز کنند. رویکردی که گاهی منجر به فیلم هایی متفاوت و قابل اعتنا شده است. «بدون تاریخ، بدون امضا»ي وحید جلیلوند با وجود ضعف های آشکار و الگوی تقلیدی اش، به واسطه ی انتخاب اخلاقیِ شخصیت امیر آقایی در پایان فیلم، از جهان فیلم های فرهادی کمی فاصله می گیرد.رویکرد غالب نقادی در سینمای ایران یا به تحلیل های محتواییِ سطحی خلاصه می شود، یا اینکه با بر شمردن ضعف و قوت های فنی، اجرایی، فیلمنامه ای و... در پی ارزشگذاری این فیلم ها هستند. متن های به ظاهر انتقادی که همچون خود این فیلم ها اخته اند و هیچ پیشنهادی ارائه نمی دهند. فیلم هایی که به ظاهر، تعهد و مسئولیت اجتماعی سازندگانشان را نسبت به واقعیت ها و مسائل اجتماعی نشان می دهند. بنابراین پرداختن به این فیلم ها، بدون توجهِ انتقادی به بافت و زمینه ای که این فیلم ها از دل آن بیرون آمده اند، نحوه ی استفاده و بسطِ الگوهای مشترکشان و همچین بررسی نسبت آن ها با واقعیت های اجتماعی، کارکرد و تاثیری ندارد. از درون چنین مواجهه ای شاید بهتر متوجه عیار حقیقی فیلم های بادشده ای مانند ابد و یک روز سعید روستایی بشویم. همچنین شاید با نمونه های دست کم گرفته شده ای برخورد کنیم که دور از هیاهوی فیلم های دیگر، مسیر خود را پیموده اند. فیلم هایی که با وجود کم و کاستی هاي شان، توانسته اند پیشنهادهای تازه ای ارائه بدهند.مهدی جعفری، در نخستین فیلمش ایستگاه اتمسفر، سعی کرده داستانی سرراست را بدون شتاب و سر حوصله روایت کند. فیلنامه ی ایستگاه اتمسفر را جعفری به صورت مشترک همراه با همسرش مهین عباس زاده به نگارش درآورده است. فیلم اولین بار در جشنواره ی فیلم فجر سال 95 در بخش خارج از مسابقه به نمایش درآمد و توجه چندانی کسب نکرد. فیلم دفاع مقدسی «23 نفر»، دومین ساخته ی جعفری، براساس ماجرای واقعی اسارت 23 نفر از رزمندگان نوجوان ایرانی، سال گذشته اکران شد. فیلمی که در مقایسه با ایستگاه اتمسفر توجهات بیش تری برای او به عنوان فیلمسازی تازه کار به همراه داشت. البته مهدی جعفری به عنوان یک مدیر فیلمبردار باسابقه (به وقت شام، اتوبوس شب، خط ویژه و...) تجربه سال ها فیلمسازی در عرصه ی فیلم کوتاه و مستند را در کارنامه ی خود دارد. ایستگاه اتمسفر، پس از چند سال از زمان ساخته شدنش و بعد از فیلم 23 نفر، سرانجام چندی پیش ازطریق اکران آنلاین به نمایش درآمد.وحید و مرجان (آناهیتا افشار) چند ماهی است که مخفیانه و بدون اطلاع اطرافیانشان از یک دیگر جدا شده اند. در جریان یک تصادف رانندگی، مرجان می میرد و با غیابش رازها برملا می شوند. مشخص می شود که مرجان برای مهاجرتش مبلغ زیادی را نزول کرده و سفته هایی را بدون اطلاع مادرش لعیا (رویا افشار) و با امضای او جهت تضمین تحویل داده است. وحید به خاطر ماجرای تصادف خودش را مقصر می داند و همچنین به دلیل دِینی که به لعیا دارد، تقلا می کند تا پول بدهی های مرجان را جور کند. او که در شرکت دانش بنیان دوستان دوران دانشگاهش شریک شده، قصد دارد با فروش سهمش مبلغ بدهی مرجان را بپردازد. همچنین وحید با یکی همکارانش در شرکت به نام نازنین (سوگل قلاتیان) رابطه ای عاطفی دارد و اتفاق هایی که برای وحید رخ می دهد بر رابطه ی آن ها نیز تاثیر می گذارد. آدم های اطراف وحید هر کدام به شکلی در جایی نسبت به درستی کارهای وحید و صداقتش شک می کنند و او دراین میان باید دربرابر قضاوت های اطرافیانش هم بایستد. دایی مرجان (شاهرخ فروتنیان) به وحید شک دارد که او باعث مرگ مرجان شده و از ماجرای پول ها مطلع است و مدام زیر گوش لعیا می خواند که او کاسه ای زیر نیم کاسه دارد. آن ها حتی شک می کند که سهم وحید از شرکت، از پول هایی که مرجان قرض گرفته تهیه شده است.«شلوغ کاری» و «انباشتِ موضوعات اجتماعی» دو مورد از استراتژی های کارآمدِ فیلم های اجتماعی جهت جذب مخاطب و سرپوش گذاشتن بر ضعف هایشان است. سال ها پیش مایکل کوتیز کارگردان فیلم کلاسیک و ماندگار Casablanca «کازابلانکا» جمله ای با این مضمون را گفته بود؛ آنقدر سرعت وقایع فیلم را زیاد می کنم که کسی به غیرواقعی بودن ماجراهای فیلم شک نکند. این گزاره احتمالا استراژی ای مناسب برای ایجاد روایت های قانع کننده در سینمای قصه گو و رویاپرداز آمریکا است. سینماگران اینجایی هم گویی به شکلی مشابه و ناخودآگاه این گزاره ی کورتیز را در بستری متفاوت یعنی سینمای اجتماعی مدعیِ واقع گرایی پیاده می کنند. فیلم هایی که ریتم پرشتابشان نه به واسطه ی پرداختی هوشمندانه و منسجم بلکه در نتیجه ی شلوغ کاری ها، داد و بیدادها، نازل شدن انواع بلایا و اتقاق ها رخ می دهد. ابد و یک روز سعید روستایی یک نمونه ی موفق این نوع از فیلمسازی در سینمای ایران است که از قضا طرفداران زیادی هم پیدا کرد.در این فیلم نمونه ای از سینمای اجتماعی فلاکت نگار، فیلمساز هر از گاهی بهانه ای می چیند تا شخصیت های فیلم، زوج جذاب نوید محمدزاده و پیمان معادی را در شمایل آدم های جنوب شهری، به جان هم بیندازد. فیلم روایت خود را فقط با دعواها، گردن کشی ها و قلدربازی های متعدد پیش می برد. فیلمسازی که به غیر از این حربه ها، استراتژی دیگری برای خلق موقعیت های نمایشی دراماتیک ندارد. جالب آنکه فیلمی با این میزان موقعیت نمایشی تقلبی ادعای بازنمایی واقعیت را هم دارد. در فیلم «انتهای خیابان هشتم»، شخصیت های فیلم قرار است ماموریتی غیرممکن را در زمانی کوتاه انجام دهند و در این مدت گرفتار انواع بلاها و مصیبت ها می شوند. درواقع این فیلم ها آنقدر با شلوغ کاری شتاب وقایع فیلم را زیاد می کنند که مخاطب متوجه ناواقعی بودن جهان فیلم نشود. در نتیجه این گونه فیلم ها با وجود ادعاهایی که دارند، فرسنگ ها دورتر از واقعیت های اجتماعی پیرامون قرار می گیرند.ایستگاه اتمسفر از این جهت سعی کرده بدون اتکا به این هیاهوها روایت خود را پیش ببرد. مسئله ای که در تدوین فیلم نیز کرد دارد. حمیدرضا قربانی (خانه ای در خیابان چهل و یکم) به عنوان تدوین گر از ریتمی پرشتاب فاصله گرفته و سعی کرده با انتخاب ضرباهنگی معقول ما را به کاراکترها و زندگی شان نزدیک کند. ریتم درونی فیلم در اجرا و کارگردانی در مقایسه با نمونه های مشابه، کم و بیش تابع چنین رویکرد خوددارانه ای است. رویکردی که در صحنه هایی که درگیری میان شخصیت ها بالا می گیرد نیز دیده می شود. به عنوان نمونه در سکانسی که دایی جلال با وحید درگیر می شود، دوربین از درون ماشین و از فاصله ای، دعوای آن دو در بیرون را نشانمان می دهد. حتی لحظاتی از درگیری میان آن دو خارج از قاب دوربین رخ می دهد. بخشی از ضرباهنگ سنجیده ی فیلم از شیمیِ مناسب روابط میان کاراکترها و بده بستان های متعادل بازیگران فیلم می آید. فقط شخصیت دایی جلال با بازی بد و توی چشم شاهرخ فروتنیان در موقعیت هایی لحن خوددارانه ی قصه را بهم می زند. محسن کیایی که با بازی در نقش های کمدی فیلم های برادرش مصطفی کیایی به مخاطبان معرفی شد، یکی از پرکارترین بازیگران سینمای ایران در سال های اخیر است. بازیگری که توانایی اصلی اش در تیپ سازی کاراکترهای حراف، مزه پران با اکت های اغراق شده است. کله های سخنگو اصطلاحی است که به کنایه درباره ی بسیاری از بازیگران ایرانی و نقش های شان گاهی می شنویم. محسن کیایی با وجود هیکل درشتی که دارد از آن بهره ی چندانی نمی برد (مگر در همان راستای تیپ سازی) درواقع او کله ی سخنگویی است که در کارش مهارت دارد! جعفری با انتخاب محسن کیایی باتوجه به اتمسفر حاکم بر فضای فیلم و روابط میان کاراکترها، به نوعی دست به ریسک زده است. ریسکی که می توانست به سقوط کامل فیلم منجر شود. اما کیایی در نقش وحید، با پرهیز از اغراق های نمایشی تا اندازه ای از تیپ سازی های همیشگی اش فاصله گرفته و موفق شده شخصیتی به نسبت باورپذیر خلق کند.فیلم هرچقدر که از شلوغ کاری های مرسوم سینمای اجتماعی پیرهیز کرده، در عوض در ارائه ی مستقیم مفاهیم و شعارهای اجتماعی اش با سخاوت هرچه تمام تر عمل کرده است. سخاوتی که حتی در خلاصه داستان رسمیِ منتشر شده از فیلم دیده می شود؛ «اتمسفر هوای زمین را دارد و ما هوای یک دیگر را». فیلمی که از قضا تلاش کرده قصه گو باشد، چرا باید چنین خلاصه داستانی از آن منتشر شود؟ خلاصه ای که به شکل آشکاری تم و ایده ی اخلاقی حاکم بر جهان فیلم را شرح می دهد. ایده ای که در طول فیلم به شکل های مختلفی در موقعیت هایی رو و در قالب دیالوگ های مستقیم روی آن تاکید می شود. در نتیجه ی این اشاره ها فیلم در جاهایی به یک روایت پندآموز اخلاقی نزدیک شده است. گویی با فیلمی تلویزیونی مواجه هستیم.البته بخشی از وجه تمایز فیلم با نمونه های مشابه سینمای اجتماعی، در همین ایده ی مضمونی اش نهفته است. روایت ایستگاه اتمسفر، همچون بسیاری از فیلم های اجتماعی این دهه، از مجموعه ای از رازها، دروغ ها، پنهان کاری ها و موقعیت های مبتنی بر تنگناهای اخلاقی شکل گرفته است. شخصیت هایی که در بزنگاه های اخلاقی غلو شده، طبق حکمی از پیش تعیین شده، بخش های شرم آور وجودشان را برای یک دیگر برملا می کنند. نمونه هایی مانند ملبورن نیما جاویدی که با انتخاب های غیراخلاقی کاراکترهای شان همراه می شدند، کم نیستند. اما در ایستگاه اتمسفر، شخصیت خطاکار وحید با اینکه در تنگنایی سخت گیر کرده، پایبند به انتخاب های اخلافی است. این ویژگی با وجود همه ی بارِ شعاری که در فیلم دارد، خصیصه ی کمی نیست. معذوریت اخلاقی همان ویژگی است که در فیلم های اجتماعی ضداخلاق سینمای ایران سخت پیدا می شود. فیلم به شکل هوشمندانه ای شخصیت طلبکار را از داستان فیلم حذف کرده است و او را به ما نشان نمی دهد. شخصیتی که طبق همان منطق شلوغ بازی و حادنگاری می توانست حضوری تهدیدکننده داشته باشد. اما فیلم نشان می دهد که چندان به این هیاهوها و موقعیت های تنش آمیز نمایشی علاقه ای ندارد. در نتیجه فیلم بجای شخصیت طلبکار نزول خوار، پیرزنی معقول از همسایه های لعیا را واسطه می کند. این انتخاب ها به نوعی در ادامه ی همان رویکرد اخلاق گرای فیلم قرار می گیرند. در ایستگاه اتمسفر، به غیر از یک کاراکتر غیرمنطقی (دایی جلال) و دو شخصیت خرده شیشه دار (شخصیت بانیپال شومون در نقش یک واردکننده ی کالاهای قاچاق و شخصیت آقای براتی که قصد دارد سهم وحید از شرکت دانش بنیان را بخرد)، سایر کاراکترها با وجود نقصان های شان، انتخاب هایی اخلاقی از خود نشان می دهند. اشاره کردیم که معضل دیگر فیلم های اجتماعی انباشته بودن آن ها از ایده ها و موضوعات است. فیلم هایی که می خواهند در پکیجی گزارشی به شکلی تیتروار به مجموعه ای از مسائل و موضوعات روز سرک بکشند، بدون آنکه در هیچ کدام از آن ها دقیق شوند. «لانتوری» رضا درمیشیان از این جهت فیلمی نمونه ای است. فیلمی که می خواهد مسائل مختلف از آقازاده ها گرفته تا موضوعاتی نظیر اسیدپاشی، خشونت علیه زنان، قصاص، بزهکاران و عدالت اجتماعی و چیزهایی از این دست را پوشش دهد. درنهایت اینکه فیلم به شکلی سودجویان و به قصد جذب مخاطب از این تیترهای خبری بهره می برد و همزمان نقش فیلمی اعتراضی و سیتزه جو را بازی می کند. این اشاره های متعدد به مسائل اجتماعی ترفندی برای سرپوش گذاشتن بر ضعف های فیلمنامه ای و فقدان قدرت قصه گویی است. فیلم ایستگاه اتمسفر، از همین مسئله در رنج است. سکانس ها و موقعیت های پراکنده ای که به خوبی در ساختار فیلم قرار نمی گیرند و کارکردی شعاری پیدا می کنند. در ایستگاه اتمسفر به موضوعات مختلفی مانند ورود کالاهای قاچاق، مهاجرت و تولید داخلی اشاره می شود. در سکانسی بی کارکرد نزدیک به انتهای فیلم، شخصیت نازنین برای لعیا فعالیت های شرکت دانش بنیان شان را توضیح می دهد. شرکتی که فعالیتش در زمینه ی ساخت پلیمرهای گلخانه ای است و در فیلم به شکل پراکنده ای به سختی های کار آن ها اشاره می شود. فیلم این دو موضوع را به نوعی در مقابل هم قرار می دهد؛ آدم هایی که با همه ی سختی ها و موانع، پله پله برای پیشرفت خود و کشورشان تلاش می کنند و شخصیت های بلندپروازی مانند مرجان که با سودای مهاجرت و سرمایه گذاری در فعالیت های تجاری غیرقانونی، قصد دارند ره صد ساله را یک شبه طی کنند. مرگ شخصیت مرجان از این جهت معنادار به نظر می رسد، آدمی که با آرزوهایش مدفون می شود. در نتیجه فیلم ازطریق این تقابل نگاه ایدئولوژیک خود را عیان می کند.پنهان کاری های مرجان و وحید جرقه ی موقعیت های دراماتیک فیلم را می زند. آن دو ماجرای طلاقشان را از دیگران پنهان کرده اند. مرجان بدون اطلاع مادرش لعیا و وحید پول زیادی را طلب کرده است. جوانانی که با غفلت ها و خطاهای شان، زندگی خود و اطرافیان شان را به دردسر می اندازند. گویی پیمودن مسیر درست برای این کاراکترهای جوان در گرو ی پذیرش نگاه مصلحت اندیشانه و هدایت گرانه ی بزرگ ترهای شان است. از چنین دیدگاه هایی، فیلم همسو با پسندِ نگاه رسمی قرار می گیرد. ایستگاه اتمسفر، با وجود این ایده های محافظه کارانه و عارضه هایی که از سینمای اجتماعی همراه خود دارد، به علت تلاش صادقانه اش برای روایت یک قصه ی انسانی، گام نخست قابل بحثی برای سازنده اش به حساب می آید.

کارگردان فیلم ایستگاه اتمسفر

مهدی جعفری کارگردان، مدیر فیلمبرداری و مستندساز است. او پس از یک دوره کوتاه بازیگری در تاتر، کار فیلمسازی را از سال ۱۳۶۴ با حضور در انجمن سینمای جوانان نجف آباد آغاز کرد؛ سپس در سال ۱۳۶۷ وارد دانشکده سینما تاتر دانشگاه هنر تهران شد و تحصیلات خود را در رشته کارشناسی کارگردانی سینما تکمیل کرد. وی از ۱۳۷۳ به ساخت فیلمهای کوتاه داستانی روی آورد و از سال ۱۳۸۳ به عنوان مدیر فیلمبرداری در سینمای ایران مشغول به کار است. مهدی جعفری در کنار فیلمبرداری سینما ساخت چندین مستند کوتاه و بلند را نیز در کارنامه خود دارد. او همچنین عضو هیئت مؤسس انجمن فیلم کوتاه ایران در خانه سینما است. حضور یکی از فیلمهای کوتاه او به نام کمی بالاتر در میان ده فیلم بخش مسابقه فیلمهای کوتاه جشنواره بین المللی فیلم برلین در سال ۲۰۰۶ به عنوان یکی از افتخارات فیلم کوتاه ایران به شمار می رود.

مهدی جعفری و ژاله صامتی در پشت صحنه ایستگاه اتمسفر

بازیگران فیلم ایستگاه اتمسفر

محسن کیایی، رویا افشاری نسب، شاهرخ فروتنیان، ژاله صامتی، آناهیتا افشار، سوگل قلاتیان، بابک بهشاد، بانیپال شومون، مهدی حسینی نیا، رها خدایاری، میثاق جمشیدی، ماریا تهرانچی، شیرین امیری، علیرضا مویدی، پاوان افسر، پریا وزیری

ساير عوامل فیلم ایستگاه اتمسفر

کارگردان: مهدی جعفری، نویسندگان: مهدی جعفری و مهین عباس زاده، تهیه کننده: علیرضا قاسم خان، آهنگساز: نیما اورکی، مدیر فیلمبرداری: هاشم مرادی، تدوین: حمیدرضا قربانی.