چک دارای کاربردهای گوناگونی در زندگی امروزه می باشد زیرا علاوه بر اینکه چک یک وسیله پرداخت بوده و در معاملات و مبادلات به کارگرفته می شود از آن برای ضمانت و یا امانت نیز استفاده می شود.در صورتی که چکی به عنوان امانت یا ضمانت نزد کسی باشد و یا اینکه مبلغ مندرج در آن به دارنده پرداخت شده باشد می بایست پس از رفع مانع(پرداخت،انجام تعهد یا فسخ و بطلان قرارداد) اصل آن به صاحبش مسترد شود و در صورتی که دارنده از تسلیم آن امتناع نماید، صادرکننده می تواند با طرح دعوای استرداد لاشه چک ، الزام دارنده را از دادگاه صالح بخواهد. استرداد لاشه چک به معنای پس دادن و عودت برگه چک می باشد.دعوای استرداد لاشه چک در صورتی در مراجع قضایی قابل اقامه است که صادرکننده چک مدعی ان باشد که وجه چک را پرداخت کرده است یا چک به عنوان امانت و ضمانت و غیره در ید دارنده بوده است ولی چک را با وجود انجام تعهد یا کار یا انفساخ و ابطال قراردادشان، از طرف مقابل یا دارنده ،مسترد ننموده است.البته صادرکننده قبل از اینکه دادخواست استرداد را مطرح کند با ارسال اظهارنامه می بایست استرداد لاشه چک از دارنده بخواهد که لاشه چک را در مکان و زمان مقرر بازپس دهد.
نظریه های مشورتی در مورد استرداد لاشه چک:
- نظریه شماره ۱۰۴۶/۷ : دارنده چک در هر حال حق مراجعه به صادرکننده را دارد .
- نظریه شماره ۸۹۳۵/۷ : ضابطه تشخیص دعاوی مالی از غیرمالی، نتیجه حاصله از دعوی است. استرداد لاشه چکها نتیجه مالی ندارد لذا غیر مالی است.
درخواست خسارت بعد از استرداد لاشه چک برگشتی
گاهاً فرد صادر کننده چک به هنگام اقامه دعوی استرداد لاشه چک برگشتی در دادگاه متحمل ضرر و زیان زیادی بابت اقامه این دعوی می شود. که در این صورت شخص صادر کننده چک در صورت داشتن دلایل و مستندات محکم مبنی بر حقِ داشتن طلب خسارت از دارنده چک، می تواند در کنار درخواست استرداد لاشه چک برگشتی، درخواست مطالبه خسارت نیز بنماید.
ارتکاب جرم در صورت عدم استرداد لاشه چک
چنان چه فردی چکی را که به عنوان ضمانت از صادرکننده آن اخذ کرده و در اختیاردارد، به فرد دیگری انتقال دهد و یا به هرنحوی از چک صادر شده به عنوان ضمانت سو استفاده کند. عمل وی جرم محسوب شده وعنوان مجرمانه خیانت در امانت به وی منتسب می شود و باید درنظر داشت که در صورت اثبات عدم استرداد لاشه چک و سو استفاده دارنده چک از آن و اثبات خیانت درامانت دارنده چک وی محکوم به حبس از یک سال تا سه سال خواهد شد. یک رکن اساسی در اثبات خیانت در امانت در مورد استرداد لاشه چک وجود سو نیت دارنده چک می باشد.
مرجع قضایی برای اقامه دعوی استرداد لاشه چک برگشتی
مرجع صلاحیت دار برای اقامه این دعوی می تواند شورای حل اختلاف یا دادگاه حقوقی عمومی محل اقامت دارنده چک یا همان خوانده دعوی باشد. البته صادر کننده چک زمانی می تواند درخواست استرداد لاشه چک برگشتی را در شورای حل اختلاف اقامه کند که مبلغ چک بیست میلیون تومان و کمتر از آن باشد در غیر این صورت شخص صادر کننده چک باید درخواست خود را تسلیم دادگاه عمومی نماید.
چگونگی طرح دعوی استرداد لاشه چک برگشتی
دادخواست استرداد لاشه چک برگشتی به علت اینکه جزء دعاوی غیرمالی محسوب می گردد باید با ابطال تمبر هزینه دادرسی به مانند سایر دعاوی غیر مالی در ابتدا در دادگاه صورت بگیرد و سپس دارنده چک مدارکی دایر بر امانی بودن چک یا ایفای تعهدات یا پرداخت وجه چک ضمیمه درخواست استرداد لاشه چک برگشتی کرده و به دادگاه تقدیم کند. و اینکه دعوی استرداد لاشه چک می تواند به صورت مستقل طرح شود یا اینکه در دعوی تقابل اقامه شود.
مطابق قانون، دارنده چک می تواند در صورت دستور عدم پرداخت مبلغ چک توسط صادر کننده چک، شکایت خود را از او تقدیم دادگاه نماید حال اگر برای دادگاه محرز گردد که شخص صادر کننده چک بی دلیل دستور عدم پرداخت را صادر کرده است علاوه بر اینکه مجازات می شود بلکه باید هزینه خسارات به وجود آمده را به دارنده چک بدهد.
اهمیت حقوقی استرداد لاشه سفته و چک
دلایل اهمیت استرداد لاشه سفته و چک از قرار ذیل است: روابط حقوقی که میان اعضای جامعه برقرار می شود، دو نوع است: قراردادی و غیرقراردادی. در جریان این روابط حقوقی، گاه برای هر دو طرف قرارداد و گاه برای یکی از آن ها تعهد به وجود می آید. تعهد به پرداخت مبلغی پول، تعهد به انجام یک کار یا عدم انجام یک کار از مهم ترین تعهداتی است که برای اشخاص ایجاد می شود. شخص متعهد، هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ اخلاقی و شرعی وظیفه دارد که به تعهد خود عمل کند.
با این حال، با اجرای تعهد همه چیز به پایان نمی رسد. متعهد باید در هنگام اجرای تعهد ادله ای را برای خود ثبت و ضبط نماید که اگر نیاز شد، بتواند با استناد به آن ها اثبات نماید که به تعهد خود عمل نموده است؛ زیرا ممکن است شخص طلبکار (متعهدٌله) با گذشت مدت زمانی ادعا کند که متعهد به تعهد خود عمل ننموده است. مهم ترین اقدامی که صادرکننده سند تجاری باید به هنگام اجرای تعهد انجام دهد، پس گرفتنِ لاشه سند است.
ممکن است دارنده چک پس از دریافت وجه چک، آن را به شیوه های مختلف به شخص ثالث انتقال دهد. در چنین وضعیتی، صادرکننده چک با مسائل حقوقی پیچیده تری مواجه خواهد شد. در این حالت، اگر شخص ثالث وجه چک را مطالبه کند، صادرکننده نمی تواند به این مطلب استناد نماید که پیش تر وجه چک را پرداخت کرده است یا این که قرارداد میان او و دارنده اولیه فسخ یا ابطال شده است.
در این وضعیت، صادرکننده چک نمی تواند با توسل به هیچ استدلالی از زیر بار پرداخت وجه چک شانه خالی کند. او باید وجه چک را به شخص ثالثی که چک را در اختیار دارد، پرداخت نماید و پس از آن، به انتقال دهنده چک (دارنده اولیه) مراجعه کند.
نحوه تنظیم استرداد چک و سفته
به زبان ساده، دعوی استرداد لاشه چک زمانی مطرح می شود که صادرکننده چک بخواهد چکی که را که نوشته و به فردی تحویل داده است، پس بگیرد؛ اما فرد مقابل از پس دادن آن امتناع کند. برای طرح این دعوا، خواهان (صادرکننده چک یا سفته) باید در ابتدا اظهارنامه ای برای دارنده سند تجاری ارسال نماید و از این طریق، از وی درخواست کند که لاشه سند راعودت نماید. اگر دارنده هم چنان از بازگرداندن لاشه سند اعم از سفته یا چک خودداری کند، در این مرحله خواهان بایستی به دفاتر خدمات قضایی مراجعه نموده و دادخواست « استرداد لاشه اسناد چک/سفته » را ثبت نماید. لازم به ذکر است که اگر صادرکننده مدرکی دایر بر امانی بودن چک یا ایفای تعهد، یا پرداخت وجه چک، داشته باشد به عنوان ضمیمه بایستی به دادخواست نماید.
نکته: بین استرداد لاشه چک و سفته، از نظر قانونی تفاوتی وجود ندارد.
- نکته:اگر دارنده پس از دریافت اظهارنامه، از تسلیم لاشه خودداری کرد، می توانید با طرح دادخواست خیانت در امانت در دادگاه کیفری، از او شکایت نمایید.
- نکته:اظهارنامه استرداد لاشه چک،قبل از تنظیم دادخواست استرداد برای دارنده ارسال می شود.
مدارک لازم برای دادخواست استرداد لاشه چک و سفته
همان طور که در مقالات دعاوی حقوقی دیگر مطرح گردیده با توجه به فعال بودن سامانه الکترونیکی ثبت دادخواست کلیه دادخواست های حقوقی از طریق دفاتر مربوط در این خصوص به محاکم دادگستری ارسال می گردد و ازین طریق مراجعه عمومی به دادگستری کاهش چشمگیر یافته لیکن همچنان حجم پرونده های مطروحه در دادگاه بسیار زیاد بوده و عملاً حضور دفاتر خدمات قضایی ثبت دادخواست را ساده تر نموده لیکن ایراد اصلی طرح دعاوی متعدد و طولانی بودن دادرسی همچنان باقی است . برای طرح دادخواست استرداد مدارک زیر می بایست ارائه شود:
- مدارک هویتی (شناسنامه و کارت ملی)
- تکمیل فرم دادخواست به طور کامل
- تصویر اظهارنامه
- فیش واریزی پرداخت هزینه دادرسی
مجازات خیانت در امانت عدم استرداد چک و سفته
براساس ماده 674 قانون مجازات اسلامی : هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته هایی از قبل سفته، چک، سند، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هرکار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و بنا براین بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود ننماید، عمل وی خیانت در امانت بوده و به حبس از6 ماه تا 3 سال محکوم خواهد شد.
شباهت استرداد لاشه چک با دعاوی دیگر
استرداد لاشه چک یک خواسته حقوقی است و می بایست در قالب دادخواست به طرفیت دارنده چک توسط وکیل حقوقی مطرح گردد و این امر از جهاتی به جرم خیانت در امانت شباهت دارد لیکن وجه تمایز دادخواست استرداد لاشه چک با جرم خیانت در امانت در این است که در رسیدگی به جرم خیانت در امانت سوء نیت مرتکب نیاز بوده و وصف امانت سپردن مال می بایست بوسیله رسید امانی و یا قراردادی در این خصوص به اثبات برسد به عبارتی شخصی که در امانت خیانت نموده می بایست کتباً به در اختیار داشتن اموال به رسم امانت اقرار نموده باشد . البته باید توجه داشت ، الزام به ارائه امانت نامه در هیچ جای قانون ذکر نشده لیکن مراجع تحقیق صرف امانی بودن ید طرف مقابل (مانند وکیل و مستعیر و… ) و خودداری از استرداد مال را دلیل بر تحقق جرم خیانت در امانت ندانسته اند و علت آن نیز همان اختلاف در اصل تصور امانت بودن یا مالکانه بودن تصرف طرف مقابل است در جهت تبیین ساده تر موضوع مثالی ذکر میشود : فرض کنیم حسن خودروی خود را بدون هیچ گونه رسید به علی که دوست او می باشد جهت استفاده عروسی قرض میدهد و فردای شب عروسی علی با خودرو به مسافرتی یکماهه می رود در این صورت چند موضوع مطرح می شود که خیانت در امانت بودن و یا نبودن موضوع را به چالش خواهد کشید . در علم حقوق به این عمل عقد عاریه می گویند به عبارتی شخص اذن استفاده از منافع مال خود را به غیر می دهد . ادعای عاریه دادن خودرو فقط برای یک شب ادعای حسن است و علی آنرا نمی پذیرد . هیچ رسید و یا دلیل قطعی موجود نیست که نشان دهد ید گیرنده خودرو امانت بوده آن صرفاً برای یک شب . نتیجه مشخص است مقام محترم تعقیب (بازپرس و یا دادیار) در دادسرا وظیفه ای در اثبات نوع عقد (عاریه ، اجاره و یا بیع ) نداشته از طرفی صرف ادعای شاکی مبنی بر امانت نیز دلیل بر مجرمانه بودن اقدامات شاکی تلقی نمی شود در این موارد شکایت کیفری محکوم به رد می باشد. حال همین مثال در خصوص لاشه چک نیز مصداق دارد به صرف استفاده از چکهای معامله فسخ شده جرم خیانت در امانت محقق نخواهد شد ، چرا که ممکن است شخصی که از چکها استفاده نموده مدعی آن شود که معامله همچنان به قوت خود باقی است و ادعای فسخ معامله ادعایی بی اساس و پوچ است در این فرض این دادگاه عمومی و حقوقی است که می بایست تحقق فسخ را تایید نموده و حکم به استرداد لاشه چک های موضوع ثمن معامله و یا تضمین معامله را صادر نماید .
روند رسیدگی
در جهت ثبت دادخواست استرداد لاشه چک لازم است مدارک و مستندات دال بر وجود چک در ید خوانده دعوی تهیه و ارائه گردد و از طرفی با توجه به این امر که چک سند تجاری است و یکی از اوصاف اساسی اسناد تجاری وصف تجریدی بودن آن می باشد ارائه دلیل و مستندات کافی مبنی بر این امر که استفاده از چک توسط خوانده فاقد وجاهت قانونی است ضروری می باشد . باید توجه داشت استرداد لاشه چک هر چند در ظاهر دعوایی غیر مالی بنظر می رسد لیکن در عمل ممکن است از لحاظ ماهیتی مورد اعتراض خوانده قرار گیرد فلذا با صدور حکم استرداد آن مبلغ مندرج بر روی چک از دارایی های خوانده کسر می گردد فلذا دعوی مربوطه از جمله دعاوی مالی قلمداد میگردد و پرداخت 5/2 درصد خواسته تا سقف بیست میلیون و مازاد بر آن 5/3 درصد ضروری است و مطابق قانون شوراهای حل اختلاف دعاوی زیر مبلغ بیست میلیون تومان در شورای حل اختلاف مطرح و دعاوی بالاتر از آن در دادگاه عمومی و حقوقی طرح خواهد شد .
امیدوارم از محتوای مسائل حقوقی نهایت استفاده را برده باشید و برای کسانی که دچار مشکل حقوقی هستند، میتوانید ارسال نمایید. همچنین برای مشاهده ی مطالب پر محتوای دیگر میتوانید به بخش آموزش ساعدنیوز مراجعه نمایید. از همراهی شما بسیار سپاسگزارم .
برای ضمانت آیا چک بهتر است یا سفته؟
