نحوه کاشت و پرورش یونجه

یونجه گیاهی است علفی و چند ساله که ارتفاع آن تا یک متر می رسد. برگ های آن دارای سه برگچه می باشد. برگچه های نوک تیز، سبز رنگ و بیضی شکل است. گل های یونجه به شکل سبز و به رنگ بنفش تیره یا آبی روشن است. میوه یونجه مانند صدف بوده و دانه داخل میوه مانند لوبیا ولی کوچک تر از آن می باشد. یونجه ریشه ای بسیار عمیق دارد و ریشه آن تا سه متر به داخل زمین نفوذ می کند و بنابراین منبع ویتامین ها و مواد معدنی است که از خاک می گیرد.

«یونجه» که در فارسی به آن «اسپست باغی»، «سپست»، «سبیس» یا «درفا»، در افغانستان «اسپیشتا» و در ترکی بدان «یونجه»، به رومی «میدیکی»، به مصری «قضب» و به عربی «رطبه» یا همان «فصفصه» گویند، گیاهی است علفی، پایا و از تیره پروانه واران و همدسته شبدرها که ارتفاع آن تا یک متر می رسد. این گیاه از علف های خوب مراتع است و بهترین نوع آن سبز املس (نرم) است.این گیاه در اکثر نقاط جهان رشد می کند و به صورت وحشی در بعضی نواحی معتدل آسیا و شمال آفریقا می روید که انواع و اقسام دارد. مزاج یونجه تازه در آخر اول گرم و تر و خشک آن، گرم و خشک است و قوتش تا 5 سال باقی می ماند.

یونجه از زمانهای بسیار قدیم در ایران کشت می شده است و در حدود پنج قرن قبل از میلاد مسیح از یاران به یونان برده شد و در قرن هفتم بعد از میلاد به اروپا راه یافت . یونجه در ایران در مناطق مرکزی و جنوبی به مقدار بسیار زیاد کشت می شود .زنبور عسل گل یونجه را دوست درد واز آن شهد زیادی بدست می آورد و تبدیل به عسل می کند .پرورش این گیاه در قدیم برای تهیه علوفه چهارپایان بوده ولی در حال حاضر بعلت درا بودن مواد مغذی به مصرف غذایی نیز می رسد.

انتخاب بذر مناسب برای کاشت یونجه

در اولین مرحله باید بذر یونجه مورد نظر خود را انتخاب کنید. انتخاب بذر به عوامل متعددی بستگی دارد. اگر محصول ارگانیک می خواهید باید بذر ارگانیک تهیه کنید. یونجه رقم های مختلف و زیادی دارد مانند یونجه بمی، بغدادی، همدانی، نیک شهری و …. اگر انواع یونجه را نمی شناسید می توانید از فروشگاه های بذر و محصولات کشاورزی مشاوره بگیرید یا در اینترنت جستجو کنید. بذر را فروشگاه های معتبر تهیه کنید تا کیفیت و قوه نامیه آن تضمین شده باشد. بذر خوب با اطمینان تعداد بوته مناسب در مزرعه شما را تامین می نماید.به منظور تولید علوفه مطلوب، مقدار بذر لازم برای کشت 60-50 کیلوگرم در هکتار می باشد. یکی از بهترین اکوتیپ های یونجه ایرانی، یونجه همدانی است. طول عمر و ماندگاری این رقم 7 سال می باشد.

آب و هوای مناسب برای کاشت یونجه

یونجه در آب و هوای گرم رشد میکند و نسبت به سرما از دیگر خانواده کدوییان کمتر حساس است. مانند باقی صیفی جات، بهترین زمان کاشت یونجه، اواخر زمستان و اوایل بهار است. در حقیقت بسته به منطقه ای که در آن زندگی می کنید باید پس از اتمام آخرین یخبندان اقدام به کاشت یونجه کنید.

زمان کاشت یونجه

یونجه را می توان دردو فصل پائیز و بهار کاشت نمود .کاشت پائیزه برکاشت بهاره ارجحیت دارد. کاشت پائیزه در مناطق سرد استان اوائل شهریور ماه ودرمناطق سردمعتدل تا اواسط شهریورماه کشت انجام گیرد.کشت بهاره:دربهار معمولا”بعداز رفع سرمای بهاره از نیمه دوم اردیبهشت ماه الی خردادماه انجام داد.

خاک مناسب برای کاشت یونجه

PH خاک مناسب برای حداکثر یونجه 5/6 – 5/7 است . گیاه بالغ یونجه مقاوت خوبی نسبت به شوری دارد ولی گیاه جوان به شوری بسار حساس است .یونجه اصولا نباید در خاکهایی که زهکشی نشده اند یا عمل تهویه در آنها صورت نگرفته کشت نمود چون یونجه گیاهی است که در خاک های بیش از حد مرطوب یا خاک های اسید که دارای آهک پایین است عملکرد پایین دارد .همچنین ریشه ی گیاه نیاز به اکسیژن زیاد دارد و در خاکهای رسی و مرطوب که فاقد اکسیژن است متوقف می شود .

کود و مواد غذایی مورد نیاز یونجه

تامین مواد غذایی مورد نیازعلاوه بر ایجاد رشد ونمو مطلوب در یونجه موجب کاهش میزان مصرف آب نیز میگردد به گونه ای که آزمایشها نشان داده است که جهت تولید یک کیلو گرم ماده خشک یونجه در زمینهای بدون کود نیاز به 800 لیتر آب میباشد در حالیکه در زمینهای غنی جهت تولید این میزان تنها نیاز به لیتر 400 آب میباشد.اضافه نمودن 50-30 تن کود دامی در هکتاربه صورت سرک دراوایل زمستان قبل از یخ زدن زمین باعث بهبود ساختمان خاک و پوک شدن زمین میگردد.این کود سرک در بهار رشد و نمو یونجه را تشدید میکند.مهمترین کودهای شیمیایی مورد مصرف در مزارع یونجه عبارتند از کود ازته- کود فسفره و پتاسه-کودهای آهکی – کلسیم- بر – منگنز – مس

شیب مناسب زمین برای کاشت یونجه

برای کشت یونجه آبی اراضی با شیب کمتر از یک درصد بسیار مناسب است. 1 تا 2 درصد مناسب، 2 تا 5 درصد به نسبت مناسب، 5 تا 8 درصد کمی مناسب، 8 تا 12 درصد در شرایط خاصی کمی مناسب و شیب بیش از 12 درصد نامناسب می باشد.

PH مناسب برای کاشت یونجه

اسیدی و قلیایی بودن خاک توسط پی اچ PH بیان می شود. خاک های با PH کمتر از 6.5 اسیدی، 6.5 تا 7.5 خنثی و بیشتر از 7.5 قلیایی به شمار می آیند. PH خاک بر میزان مواد غذایی در دسترس تاثیر می گذارد. برای زراعت یونجه PH های 6.3 تا 7.5 توصیه می شود، چون در این محدوده فعالیت باکتری های تثبیت کننده نیتروژن بیشتر تحریک می شود. زراعت یونجه در PH های کمتر از شش توصیه نمی شود. افزون بر این کاشت یونجه در خاک های با PH های بالاتر از 8 به غلت قلیایی بودن این خاک ها مشکل آفرین خواهد بود. خاک های قلیلیی به طور عموم شور نیز هسد و زهکشی مناسبی ندارند. یونجه به شوری خاک به نسبت حساس است. هر چند تولید یونجه در خاک های شور امکان پذیر است، ولی سطوح بالای نمک ایجاد سمیت کرده و دسترسی به آب را کاهش می دهد.

نکته : آستانه آسیب و زیان رسانی شوری در یونجه حدود 2 میلی موس در سانتی متر است.

در صورتیکه میزان شوری خاک از این میزان بیشتر باشد عملکرد یونجه به ازای هر واحد افزایش هدایت الکتریکی، حدود 7.3 درصد کاهش خواهد یافت. البته تحمل یونجه به شوری در مراحل مختلف نموی آن متفاوت است و در مرحله جوانه زنی بالاترین حساسیت رانسبت به شوری دارد و رفته رفته از میزان این حساسیت کاسته می شود. در کل اگر شوری خاک بالاتر از 5 میلی موس در سانتی متر باشد باید از کاشت یونجه خودداری کرد.

آبیاری یونجه

یونجه نسبت به دیگر گیاهان زراعی، نیاز آبی نسبتا بالایی دارد. یونجه برای تولید هر کیلوگرم ماده خشک 830-560 لیتر آب مصرف می کند. منبع آب بایستی بتواند برای آبیاری هر هکتار یونجه دست کم 100-80 لیتر آب در دقیقه فراهم کند. البته میزان دقیق نیاز آبی بنابه شرایط آب و هوایی و اقلیمی، نوع سامانه آبیاری و غیره متفاوت است. برای تامین این میزان نیاز آبی به منبع آب کافی و ثابت نیاز است، وگرنه عملکرد محدود خواهد شد.

کیفیت پایین آب نیز یک مسیله مهم در انتخاب محل برای کاشت یونجه است. آب چاه ممکن است دارای میزان نمک بالایی باشد. سمیت سدیم با بیکربنات نیز می تواند موجب ایجاد اختلال در نفوذ آب باشد. سمیت سلنیوم یا مولیبدن نیز می تواند موجب کاهش کیفیت علوفه تولیدی شود. سمیت عناصری مانند سدیم، کلر و غیره بیشتر در سامانه های آبیاری بارانی چالش آفرین است، چون این ناصر به طور عمده از طریق برگ جذب شده و باعث بورز آسیب و زیان در یونجه می شوند.

بیماری های یونجه

بیماری های مهم یونجه عبارتند از:

• موزاییک یونجه: بهترین روش برای جلوگیری از این ویروس تهیه بذر های عاری از ویروس می باشد.
• آنتراکنوز: در آب و هوای گرم و مرطوب رایج می باشد. بهترین روش پیشگیری از این قارچ کنترل رطوبت محیطی و تنش ها می باشد.
• لکه برگی: این بیماری در صورت وجود رطوبت بالا و بارندگی های زیاد در مزرعه دیده می شود.
• پوسیدگی ساقه و ریشه: در اثر آبیاری زیاد وبیش از حد مزرعه دچار این بیماری می گردد. مدیریت آبیاری بسیار مهم می باشد.

حتما باید توجه داشت مدیریت آبیاری و رطوبت در پیشگیری از بسیاری از بیماری ها موثر می باشد.

برداشت یونجه

زمانی که که یونجه به ارتفاع مناسب و از لحاظ کیفی آماده برداش شود، یک هفته تا ده روز آبیاری را قطع می کنند و سپس دنبالبند تراکتور به نام موور شروع به برش یونجه ها از بالای طوقه می دهد.سپس با دنبالبند رِیک (شانه) شروع به خطی کردن یونجه های برش خورده از سطح زمین می کند و همه آنها را در یک خط آماده بسته بندی قرار می دهد.پس از آن دنبالبند بِیلر خط های ایجاد شده توسط رِیک را جمع آوری و بسته بندی می کند.یونجه های تازه درو شده تا ۸۵% دارای رطوبت هستند این درحالی می باشد که رطوبت مناسب برای مصرف ۲۵% می باشد. در صورت بالا بودن رطوبت موجب ایجاد نفخ و تلفات در دام می شود. برای پایین آوردن رطوبت به چند روش می توان عمل کرد:

• خشک کردن یونجه های بریده شده به وسیله آفتاب که به شدت میزان کیفیت و پروتئین گیاه را کاهش می دهد.
• خشک کردن در انبار و سیلو، دور از نور خورشید به مراتب خیلی بهتر از خشک کردن در زیر نور مستقیم آفتاب می باشد زیرا کمترین درصد تخریب پروتئین و مواد معدنی رخ می دهد.

برداشت یونجه در کشورهایی که در آنها به عنوان زراعت استراتژیک می باشد، برداشت با ماشین های اختصاصی انجام می گیرد که بیشترین راندمان و کیفیت را دارد، انجام می گیرد.

نحوه کاشت و پرورش گیاه فیسالیس