اساساً اهمیت پدیده کار کودک برای ما از بابت تعداد زیاد آن نیست بلکه از نظر ما، حتی وجود یک کودک کار هم فاجعه است.
ساعدنیوز: درباره تعداد دقیق کودکان کار به نظر آماری موثق وجود ندارد و برخی آمارها حکایت از وجود نزدیک به یک میلیون کودک کار در کشور دارد. آیا در انجمن حمایت از کودکان کار آماری درباره تعداد کودکان کار دارید؟ چه تعداد از اتباع هستند و چه تعداد از شهروندان ایرانی؟
قاسم حسنی: ما در انجمن حمایت از کودکان کار آماری در این خصوص نداریم و اساساً اهمیت پدیده کار کودک برای ما از بابت تعداد زیاد آن نیست بلکه از نظر ما، حتی وجود یک کودک کار هم فاجعه است؛ چرا که وقتی یک کودک مجبور به کار کردن می شود، طبیعتاً از حقوق اولیه خودش محروم می شود و این چیزی است که ما از آن به فاجعه تعبیر می کنیم.
از طرف دیگر، آمار دقیقی در این خصوص نه از طرف ارگان های دولتی و نه از طرف فعالان اجتماعی و انجمن ها در این حوزه ارائه نمی شود. چیزی که هست، ما حضور کودکان کار را در جامعه به صورت روشن احساس می کنیم و کسی نمی تواند منکر وجود کودکان کار شود. بچه های زیادی در خیابان مشغول کار هستند و این کاملاً مشهود است و همین مسأله، معضلات فرآوانی را به همراه دارد.
در بخش اقتصاد کشاورزی، کار کودک تقریباً یک نُرم پذیرفته شده است؛ البته در مقایسه با کار شهری، فضای کار در روستا و محیط کشاورزی امن تر است و طبعاً به دلیل کار کودک تحت نظارت والدین یا طایفه، آسیب های کمتری متوجه کودک کار است. کودکی که در شهر مجبور است، ساعت 8 صبح خانه را ترک کند و برای کسب درآمد به خیابان برود، در معرض آسیب های فرآوانی قرار دارد. به هر صورت، واقعیت این است که کار کودک تبدیل به بخشی از فعالیت اقتصادی در کشور شده است و این واقعیتی است که نمی توان کتمان کرد.
واقعیت این است که "کارِ کودک" زائیده فقر است و فقر ریشه در نابرابری و بی عدالتی اجتماعی است. فقر و نداری است که باعث می شود کودک را برای کار راهی خیابان می کند.
ساعدنیوز: با توجه به فعالیت هایی که در این 21 سال از زمان تأسیس "انجمن حمایت از کودکان کار" در این حوزه داشته اید، قصور کدام نهاد یا سازمان در کشور به نظر شما عامل اصلی به وجود آورنده پدیده "کودک کار" در جامعه است؟
قاسم حسنی: ما با دو نوع عامل در اینجا مواجهیم. عوامل به وجود آورنده پدیده "کودکان کار" و عوامل تشدیدکننده پدیده "کودکان کار". شاید نتوانیم دستگاه یا سازمان خاصی را به عنوان تک عامل به وجود آورنده کودک کار معرفی کنیم. واقعیت این است که "کارِ کودک" زائیده فقر است و فقر ریشه در نابرابری و بی عدالتی اجتماعی است. فقر و نداری است که باعث می شود کودک را برای کار راهی خیابان می کند. توزیع ناعادلانه ثروت ریشه فقر است.
اما عواملی هم وجود دارند که این نابرابری و فقر را تشدید می کنند و به این پدیده دامن می زنند. بطور مثال نبودِ آموزش فراگیر، نبودِ عدالت آموزشی و امثال آن. بنابراین، ما باید میان این دو دسته عوامل تفکیک قائل شویم. البته نمی توانیم همه دستگاه ها و نهادها را دخیل در این موضوع بدانیم هرچند هستند دستگاه هایی که کم کاری آنها موجب تشدید این پدیده میشود.
برای ریشه کن کردن "کارکودک " باید عدالت در توزیع ثروت و فرصت ها در جامعه حاکم شود. پایبندی به اصول قانون اساسی کشورمان می تواند به این موضوع کمک کند. بطور مثال ما اگر در جامعه تشکل های مستقل کارگران را داشته باشیم، آنان می توانند از حقوق خودشان دفاع کنند. چرا که خلق ثروت در جامعه توسط سه عامل کارگر، سرمایه و کارفرما صورت میگیرد و در این فرایند کارگران اصلی ترین نقش را در تولید ثروت دارند چرا که بدون نیروی کار آنان هیچ سرمایه ی سبب خلق ثروت های جدید نخواهد شد ولی متاسفانه همانطور که شاهدیم این بخش مهم از جامعه بدلیل سازمان نایافتگی و نداشتن تشکل آنگونه که باید در فرایند سیاستگذاری هایی که منجر به تقسیم ثروت در جامعه می شوند به مشارکت گرفته نمی شوند . اما در نقطه ی مقابل کارفرمایان به دلیل توان مالی و سرمایه شان و نیز به واسطه اتحادیه ها و سندیکاهایی که دارند، می توانند اراده خودشان را به دولت ها تحمیل کنند. دولت ها هم به دلیل نیازی که به سرمایه این افراد دارند، نقطه نظرها و منافع آنان را در سیاستگذاری های خود لحاظ می کنند و این مسئله سبب عدم وجود موازنه قوا میان گروه های بالادستی و پائین دستی در اقتصاد و اجتماع می شود که خود این مسئله در نهایت سبب انباشت ثروت در یکسو و انباشت فقر در سویی دیگر می شود و این انباشت فقر است که در نهایت منجر به خلق پدیده " کار کودک" می شود.
صدمات دوقطبی شدن جامعه و انباشت فقر در میان بخش وسیعی از مردم تنها به سوق دادن کودکان به چرخه ی کار ختم نمی شود و این مسئله بستر اصلی بسیاری از دیگر آسیب های اجتماعی نظیر خشونت های اجتماعی ، اعتیاد ، خیابان خوابی و امثال آن می شود . از این رو در برنامه ریزی های اجتماعی برای کاهش آسیب ها باید به این نکته توجه داشته باشیم که ضمن ضرورت داشتن طراحی و اجرای برنامه های حمایتی کوتاه و میان مدت، تنها راه بنیادین محو آسیب ها ریشه گرایی و تلاش برای استقرار عدالت اجتماعی و ریشه کن کردن فقر است.
وقتی کودکی برای کار مجبور به حضور در خیابان است، از حق آموزش، حق بازی، حق داشتن فرصت برای بروز خلاقیت، حق داشتن دسترسی به غذای کافی و سالم محروم می ماند.
ساعدنیوز: کودکان کار در معرض آسیب های مختلفی قرار دارند. آیا در "انجمن حمایت از کودکان کار" بر روی آسیب خاصی تمرکز دارید؟
قاسم حسنی: ما در انجمن به هیچ وجه نمی خواهیم که آسیب خاصی را برجسته کنیم؛ دلیل این موضوع هم آن است که با این کار شاید مخاطبین عادت کنند که به مسأله "کودکان کار" فقط از زاویه این آسیب نظر کنند و این در نهایت، به ضرر کودکان کار تمام خواهد شد.
انجمن حلقه واسط و میانی بین بچه های کار و جامعه (اعم از مردم و حکمرانان) است. تلاش ما در انجمن از یکسو رساندن صدای آنان به گوش برنامه ریزان و سیاستگذاران اجتماعی است و از دیگر سو بازگرداندن عزت نفس و کرامت انسانی به این بچه ها است. وقتی کودکی برای کار مجبور به حضور در خیابان است، از حق آموزش، حق بازی، حق داشتن فرصت برای بروز خلاقیت، حق داشتن دسترسی به غذای کافی و سالم محروم می ماند .
ما در تلاش هستیم تا کودکان را از چرخه کار، به چرخه ی آموزش بازگردانیم؛ روی عزت نفس آنها کار کنیم و امید به آینده را در آنها نهادینه کنیم. هدفمان این است که بچه ها قوی تر و مسلط تر شوند. بنابراین، توانمندسازی کودکان یکی از اصلی ترین اهداف انجمن حمایت از کودکان کار است.
قاسم حسنی: وقتی ما از حقوق کودکان سخن می گوئیم، این بحث درباره ی تمامی کودکان اعم از فقیر و غنی است. ما در اینجا تفکیکی بین کودکان قائل نیستیم. قبول دارم که ثروت و رفاه بیش از حد و بدون تدبیر هم می تواند به کودکان آسیب برساند . اما عمده فعالیت انجمن حمایت از کودکان کار، بر روی کودکان فرودست جامعه متمرکز است.
خود من، خیلی اهل فضای مجازی و وبگردی نیستیم.و از آنچه که به عنوان اشکال مدرن کار کودکان در فضای مجازی یاد می شود اطلاع چندانی ندارم اما بر این نکته تاکید دارم که هر گونه سوء استفاده و بهره کشی از کودکان به هر شکل و توسط هر فرد یا گروهی که شکل بگیرد از نظر تمام فعالان حوزه حمایت از حقوق کودکان محکوم است. ما معتقدیم که همه ی کودکان باید از پیش نیازهای لازم برای رشد عزت نفس برخوردار باشند . اگر می خواهیم دنیای بهتری داشته باشیم باید به بچه ها توجه کنیم. اگر کسانی برای کسب درآمد از کودکان در فضای مجازی استفاده می کنند، قطعا" این کار از نظر ما محکوم است.
ساعدنیوز: چه توصیه ای به مردم عزیز کشورمان در خصوص نوع رفتار با "کودکان کار" دارید؟ برخی معتقدند که نباید از کودک کار چیزی خرید چرا که این مسأله باعث ادامه چرخه اقتصاد کار کودک می شود. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟
قاسم حسنی: به هیچ وجه این نگاه، نگاه درستی نیست. کودکی که برای کار در خیابان دستفروشی می کند، این کار را از سر نیاز انجام می دهد. این کودک مادر مریض دارد؛ پدرش بیکار است و دچار فقر و نداری است و از سرناچاری در خیابان است . بنابراین، اگر ما از این کودک چیزی نخریم، چه دردی را از او دوا خواهیم کرد؟ خرید را تا حدی انجام دهیم که اغراق در آن وجود نداشته باشد. با این بچه ها از روی ترحم رفتار نکنیم. وقتی یک آدم عادی که مددکار اجتماعی نیست، و عملاً هم نمیتواند کاری برای این کودک انجام دهد، نیازی نیست که مسائل خصوصی کودک را جویا شود.
پرسش درباره ی مسائل شخصی کودک علاوه بر اینکه او را اذیت میکند باعث می شود که ذهن او پیچیده تر شود و در نهایت موقعی که ما نیاز به اطلاعاتی داریم، این کودک اطلاعات غلطی در اختیار ما قرار دهد. عزت و کرامت این کودک باید حفظ شود. دقت کنیم که اگر ما از این کودکی که در خیابان مشغول دستفروشی است چیزی نخریم، این کودک به سمت کار در کارگاه های زیرزمینی هدایت خواهد شد و در نهایت، شرایط کاری این کودک دشوارتر از پیش خواهد شد و مشکلات فرآوانی به وجود خواهد آمد. چرا که در کارگاه های زیرزمینی، زمینه بهره کشی بیشتری از این کودکان وجود دارد.
انجمن حمایت از کودکان کار یک تشکل انتفاعی غیرسیاسی است. از نظر ما کسی که توسط مردم انتخاب شده و در مسند قدرت است قابل احترام است و هیچگاه جناحی عمل نکرده ایم. تنها دغدغه ما حل مشکلات کودکان کار است. البته در کنار مطالبه گری در میدان آمدیم و به اصطلاح با کارهایی که می کنیم مسئولیت پذیری خودمان را هم ثابت کرده ایم. و هرجا نهادی دولتی، طرحی را ارائه کرده، اگر آن طرح را به نفع کودکان کار بدانیم، همکاری کافی را داشته ایم. البته تمام طرح ها، به جز جمع آوری کودکان کار که به نظر ما هیچ کمکی به کودکان کار نمی کند، خوب بوده اند. کودکان اصلی ترین سرمایه جهان هستند. اگر می خواهیم جهان بهتری داشته باشیم، باید بر روی کودکان سرمایه گذاری کنیم.
کودک آزاری به سبک نوین در فضای مجازی/ آینده رو به تباه دهه نودی ها
