درباره ظهرنویسی و شرایط آن چه می‌دانید؟

ظهرنویسی

ظهرنویسی در لغت به معنای نوشتن پشت سند می باشد و طبق تعریفی که در ترمینولوژی حقوق آمده است عبارت است از اینکه دارنده سند دین و مخصوصا اسناد تجاری، در پشت سند دستور یا اذن می دهد (خطاب به مدیون) که مبلغ سند را به شخص دیگری بدهد. بنابراین ظهرنویس به کسی گفته می شود که فعل ظهرنویسی را به جا می آورد، و به کسی که ظهرنویسی به نفع او شده است، منتفع ظهرنویسی می گویند.

انواع ظهرنویسی

ظهرنویسی ممکن است به ۳ صورت انجام گیرد:

۱. ظهرنویسی برای انتقال

طبق اصول حقوقی و ماده ۲۴۷ قانون تجارت که عنوان می دارد: ظهرنویسی حاکی از انتقال برات است… اصل بر ظهرنویسی به عنوان انتقال می باشد که به موجب آن وجه سند به کسی منتقل می شود که ظهرنویسی به نفع او شده است. بنابراین زمانی که حقوق دارنده فعلی به شخص دیگری منتقل می شود، ظهرنویسی برای انتقال نامیده می شود. منظور از این حقوق، طلب (وجه) و متفرعات آن (ضمانت، وثیقه و…) است. این متفرعات زمانی به دارنده جدید منتقل می شوند که تضمینی برای معامله اصلی نباشند و مربوط به خود سند تجاری باشند. (در صورت تعلق وثیقه به معامله اصلی فقط طلب منتقل می شود نه وثایق)

۲. ظهرنویسی برای وکالت

همان طور که در بالا توضیح داده شد، اصل بر ظهرنویسی به عنوان انتقال است مگر اینکه با توجه به ماده فوق الذکر، ظهرنویس وکالت در وصول را قید نموده باشد که در این صورت انتقال واقع نشده است. این نوع ظهرنویسی عبارت است از اینکه دارنده سند تجاری بدون آن که مالکیت سند و حقوق خود را به دیگری منتقل کند، با ظهرنویسی به شخص دیگر وکالت می دهد و او را مأمور می کند که وجه آن را در سررسید از صادرکننده دریافت کند. به عبارتی ظهرنویس، قصد انتقال حقوق برات را به دیگری ندارد و فقط به وکیل اختیار می دهد تا وجه سند را به حساب شخص ظهرنویس دریافت کند. همچنین وکیل به موجب این وکالت حق اعتراض و اقامه دعوی را برای وصول وجه خواهد داشت. در این نوع ظهرنویسی با عنایت به ماده ۶۷۸ قانون مدنی با فوت و حجر موکل، وکالت دارنده منعزل می شود. همچنین در وصول وجه، وکیل حق ظهرنویسی به دیگری را ندارد؛ مگر اینکه طبق ماده ۶۷۲ قانون مدنی که اظهار می دارد: وکیل در امری نمی تواند برای آن امر به دیگری وکالت دهد مگر اینکه صریحا یا به دلالت قرائن، وکیل در توکیل باشد. اختیار این کار به وی داده شده باشد.

۳. ظهرنویسی به عنوان وثیقه

بنابه تعریفی که در ترمینولوژی حقوق آمده است: «این نوع ظهرنویسی که منتفع از ظهرنویسی نسبت به سند ظهرنویسی شده، حق بستانکاری با وثیقه را پیدا می کند و باید این مراتب در سند ظهرنویسی شده قید گردد.» بنابراین ظهرنویس در کنار امضای خود و در ظهر سند عباراتی همچون برای تضمین، وثیقه یا رهن را می نویسد که اگر ظهرنویس در موعد مقرر در سند بدهی خود را نپردازد، طلبکار بتواند طلب خود را از آن وثیقه وصول کند. البته لازم به توضیح است که این نوع ظهرنویسی در ایران باطل است و جایگاهی ندارد.

شرایط عام و کلی ظهرنویسی

۱. لزوم امضا

بر اساس ماده ۲۴۶ قانون تجارت: ظهرنویسی می بایست به امضای ظهرنویس برسد… . لذا امضای ظهرنویس به معنی رضایت او به انتقال سند تجاری است؛ علی رغم معنی لغوی آن نیازی نیست که امضای ظهرنویس در ظهر یا پشت سند تجاری باشد و این امکان وجود دارد که امضای روی سند نیز ظهرنویسی تلقی شود. حتی این موضوع وجود دارد که در صورت تعدد ظهرنویس ها و تکمیل ظهر سند، امکان ضمیمه یک برگه دیگر به آن وجود داشته باشد، البته در صورتی که هیچ نوع شکی میان آن دو وجود نداشته باشد.

۲. عدم لزوم قید نام منتقل الیه

بر اساس ماده ۲۴۶ قانون تجارت:…امکان دارد در ظهرنویسی تاریخ و نام فردی که برات به وی انتقال داده می شود درج گردد. امکان دارد که ظهرنویسی:

• یا در وجه فرد مشخص باشد؛ که در این نوع، ظهرنویسی امکان دارد به نام شخص دارنده باشد، به این شکل که در وجه آقا/ خانم…. پرداخت گردد. یا به حواله کرد فرد باشد.
• یا سفید امضا باشد؛ می توان بدون درج نام منتقل الیه و به صرف امضا کردن پشت برات، انتقال یابد. در این گونه ظهرنویسی، دارنده این اختیار را دارد که در کنار امضای ظهرنویس اسم خود یا هر فرد دیگر را که میخواهد و قصد انتقال به او را دارد درج نماید، یا بدون درج نام و بدون امضا بار دیگر آن سند را به فرد دیگر انتقال دهد.
• یا در وجه حامل ظهرنویسی گردد و هر فردی که حامل آن باشد دارنده آن سند به حساب می آید.

۳. عدم لزوم قید تاریخ

در ظهرنویسی درج تاریخ ضروری نیست اما قید تاریخ علاوه بر اسناد تجاری بلکه در تمام اسناد و تعهدات دارای یک فایده می باشد و آن تشخیص اهلیت طرفین در هنگام انعقاد قرارداد و انتقال است؛ زیرا در صورتی که ظهرنویس در هنگام انتقال اهلیت نداشته باشد (دارای جنون باشد یا به سن قانونی نرسیده باشد) و یا به خاطر ورشکستگی حق دخالت در امور مالی خود را نداشته باشد، ظهرنویسی او باطل می باشد. البته باید بگوییم که بر اساس ماده ۲۴۸ قانون تجارت، هر زمانی ظهرنویس در ظهرنویسی تاریخ مقدمی درج نماید مزور شناخته می شود. لذا با وجود اینکه درج تاریخ از شرایط صحت نیست، اما در صورتی که ظهرنویس تاریخ مقدمی را درج نماید توسط کیفری و به عنوان سند قابل پیگیری میباشد.

مسئولیت ظهر نویسان

به موجب ماده ۲۴۹ قانون تجارت ظهر نویسان در برابر دارنده سند مسئول می باشند لازم به ذکر است که مسئولیت ظهر نویسان و دیگر مسئولان سند تجاری در برابر دارنده سند به صورت تضامنی می باشد. مسئولیت تضامنی به این معناست که تمام مسئولین سند اعم از صادر کننده و ظهر نویس در عرض یکدیگر قرار دارند بدین نحو که دارنده سند تجاری می تواند در صورت پرداخت نشدن وجه سند در موعد مقرر از سوی شخصی که باید پرداخت می کرده برای دریافت تمام یا قسمتی از وجه سند به هر کدام از آن ها که بخواهد و بدون رعایت ترتیب ظهر نویسی مراجعه کند. به عنوان مثال اگر ۵ نفر نسبت به دینی به مبلغ ۵۰۰ هزار تومان مسئولیت تضامنی داشته باشند طلبکار می تواند مبلغ ۵۰۰ هزار تومان را از هر یک از آن ها که بخواهد دریافت کند یا به انتخاب خود بخشی از آن را از یکی و بخش دیگر را از شخص دیگری دریافت کند؛ بنابراین دارنده می تواند علیه تمامی مسئولان اقامه دعوی کند هر یک از ظهر نویسان امضا کننده سند نیز موظف به پرداخت تمام یا قسمتی از وجه سند به دارنده می باشند البته پس از پرداخت، آن ظهرنویس حق مراجعه و اقامه دعوی به سایر مسئولان سند را خواهد داشت.

تفاوت ظهر نویس با ضامن

با توجه به موارد ذکر شده ممکن است که ظهر نویس ها باضامن ها اشتباه گرفته شوند و یا گاهی هر دو را به یک چشم ببینند، در حالی که اینگونه نیست. این دو دارای تفاوت هایی بوده و ظهر نویس و ضامن دو شخص مستقل از هم هستند که برخی از تفاوتهای آن ها را شرح می دهیم. ظهرنویس در واقع شخصی است که برات، سفته یا چک یا سندی برای وثیقه و یا هر چیز مشابهی در وجه او نوشته شده یا به او انتقال داده شده و می تواند به راحتی آن را به شخص دیگری منتقل کند و در مورد ضامن این موضوع صدق نمیکند.
ظهر نویس مورد نظر همراه با صادرکننده ای که برات یا هر چیز دیگری را به او انتقال داده و همچنین ظهرنویسان بعد از خودش نسبت به برات مربوطه مسئولیت ضمانتی دارند. در حالی که ضامن فقط نسبت به کسی که از او ضمانت کرده است مسئولیت دارد و نه هیچ شخص دیگری. توضیحات درمورد سند برات و ظهرنویسی و مسئولیتهای مختلف ظهرنویس در نوشتن برات بسیار مفصل هستند. در این مقاله به عمده ترین مطالب در این زمینه بسنده نمودیم. اگر پرسش یا ابهامی در این زمینه دارید، مشاوره بایک وکیل خوب راه گشای شما خواهد بود.

تسلسل ظهرنویسی

اگر چند ظهرنویسی در برات انجام شده باشد، تسلسل بدین معناست که ترتیب زمانی ظهرنویسی مشخص باشد. مثلا با قید تاریخ یا شماره ظهرنویسی مشخص شود ظهرنویس اول، دوم، سوم به ترتیب چه اشخاصی هستند. لزوم تسلسل ظهرنویسان در قانون پیش بینی نشده است و آخرین دارنده نیز در مراجعه به ظهرنویسان دچار مشکل نمی شود زیرا بدون رعایت ترتیب به هر ظهرنويسی می تواند مراجعه کند. اما اشکال اینجاست که اگر دارنده نهایی به ظهرنویسی مراجعه کند و وجه را دریافت کند، این ظهرنویس حق مراجعه به ظهرنویسان بعد از خود را ندارد و در صورتی که تسلسل رعایت نشود، ظهرنویس بعدی نیز مشخص نیست. علی رغم سکوت قانون تجارت، منطق و عرفا رعایت تسلسل ظهرنویسی الزامی میباشد.

ظهرنویسی جزئی و مشروط

• ظهرنویسی جزئی، مثلا مبلغ برات پانصد هزار تومان باشد و دارنده برات را به مبلغ سیصد هزار تومان انتقال دهد. صحت چنین ظهرنویسی محل تريد است و با نظر غالب ظهرنویسی جزئی باطل و بی اثر است.
• ظهرنویسی مشروط، مثلا برات ظهرنویسی شود به شرط عاریه اتومبیل توسط دارنده به ظهرنویس. ظهرنویسی مشروط صحیح می باشد و فقط در حدود شرط می توان به چنین ظهرنویسی مراجعه نمود.

آیا پشت نویسی و انتقال چک بر اساس قانون جدید ممنوع شده است؟

بر اساس تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر قانون چک، ظهر نویسی چک های فیزیکی عادی تا تاریخ ۲۰ آذر سال ۱۳۹۹ مجاز بوده، اما چک های صادره بعد از این تاریخ قابلیت پشت نویسی و انتقال فیزیکی را ندارند و انتقال چک صرفا پس از ثبت در سامانه بانک مرکزی به نام دارنده جدید امکان پذیر است. صدور چک در وجه حامل نیز از تاریخ یاد امکان پذیر نیست. ظهرنویسی فیزیکی و یا سیستمی چک های تضمینی از هم اکنون بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی ممنوع می باشد.

اختلاس چیست و چه مجازاتی دارد؟