مالیات بر ارث یکی از موضوعات مهم در فرایند مالیاتی کشور است. بسیاری از شهروندان به دلیل عدم آشنایی کافی با قوانین مالیاتی و ساز و کار مالیات بر ارث، بعد از فوت بستگان با عواقب قانونی مختلفی مواجه می شوند. وابستگی های عاطفی و عدم حاکم بودن روابط منطقی در خانواده ها چه بسا باعث عدم انحصار وراثت و در نتیجه عقیم ماندن فرایند تودیع مالیات بر ارث و عواقب قانونی فراوآن حاصل از آن شود. بنابراین، بایسته است که برخی نکات کلیدی در این رابطه مد نظر شهروندان قرار گیرد. آقای علی شهیدی دانش آموخته عالی مقطع کارشناسی ارشد حسابداری و امور مالی و کارشناس ارشد سازمان امور مالیاتی کشور است. ایشان سابقه فعالیتهای آموزشی در دانشگاه های مختلف کشور را در زمینه تدریس امور مالی و حسابداری را در کارنامه دارند.استاد شهیدی یکی از مدرسین سامانه های نوین مالیاتی سازمان امور مالیاتی کشور هستند و در اجرای طرح جامع مالیاتی کشور شرکت داشته اند. استاد شهیدی سابقه فعالیت حرفه ای را در سازمان حسابرسی کشور را نیز دارد و اکنون یکی از متخصصان سازمان امور مالیاتی کشور است. ایشان در یادداشتی اختصاصی برای ساعد نیوز به این موضوع مهم یعنی مالیات بر ارث پرداخته اند:
در یادداشت شماره 1 به این موضوع اشاره گردید که بخش اندکی از جامعه تحت سیطره الزامات قانونی مالیات قرار دارند. ماده 1 قانون مالیات های مستقیم اشخاص مشمول اعم از حقیقی و حقوقی را احصاء نموده که به شرح زیر می باشد:
- کلیه ی مالکین نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران
- اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به اموال یا املاک خود واقع در ایران
- اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران نسبت به کلیه ی درآمدهایی که در ایران تحصیل می کنند.
- اشخاص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می کنند.
- اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر ایرانی نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل می کند و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا عناوین مشابه از ایران عاید می گردد.
طبق ماده 1 آئین نامه اجرایی ماده 107 ق.م.م درآمدهای "در ایران" و "از ایران" به شرح زیر تشریح می گردد :
الف) درآمد های در ایران : درآمدهای اشخاص حقیق و حقوقی خارجی مقیم خارج از ایران که بابت فعالیت در ایران تحصیل می شود. مانند فعالیت های پیمانکاری راه و ساختمان و تاسیسات، حمل بار و مسافر، آموزش، تعلیم و کمک های فنی، خدمات درمانی پزشکی
ب) درآمدهای از ایران : درآمدهای اشخاص حقیقی و حقوقی خارجی مقیم خارج از ایران که بدون انجام فعالیت در ایران از ایران تحصیل می شود. مانند طراحی، واگذاری امتیازات و حقوق، واگذاری فیلم های سینمایی با عنوان حق نمایش و ...
سرانجام هر انسانی مرگ است و فوت یکی از احوال چهارگانه هر شخص است. در عین حال از آنجا که مرگ واقعه ای است که آثار و تبعات حقوقی دارد، لذا قوانین مختلفی نیز در این باره تصویب شده است. نخستین اثر حقوقی مرگ، توقف هر نوع عمل حقوقی متوفی است. بدین معنا که از آن زمان هیچ شخصی نمی تواند به استناد وکالت از او اقدام حقوقی انجام دهد و به محض فوت، وکالتی که شخص به دیگری داده است فسخ می شود. با فوت هر شخصی، قائم مقام قانونی اش جانشین اقدامات حقوقی متوفی و ادامه دهنده کارها و اعمال و اقدامات الزامی نیمه تمام او می شود. دومین اثر حقوقی فوت انتقال دیون و دارایی متوفی به ورثه و کسانی است که به نفع آنها وصیت شده است که موصی له نامیده می شود.
به اعتبار ماده 868 قانون مدنی، مالکیت ورثه نسبت به ترکه ی متوفی مستقر نمی شود مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق گرفته است. یکی از این حقوق و دیون، مالیات بر ارث می تواند باشد. بنابراین یکی از دانستنی های مالیاتی که جنبه ی عمومی تر و همه گیر تری دارد فصل مالیاتی بر ارث که بخشی از مالیات بر دارایی است می باشد که موجبات آن در فصل اول از باب دوم قانون مدنی و طی ماده 861 تشریح شده است. ماده 862 قانون مدنی و به تبع آن ماده 18 قانون مالیات های مستقیم ورّاث را در سه طبقه تفکیک نموده است.
طبقه اول : پدر، مادر، زن، شوهر، اولا و اولاد اولاد
طبقه دوم : اجداد، برادر، خواهر و اولاد آنها
طبقه سوم : عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنها
بدیهی است که وارثین طبقه بعد زمانی ارث می برند که از وارثین طبقه ی قبل کسی در قید حیات نباشد، که در این حالت سهم سازمان امور مالیاتی از ماترک، در صورت توارث طبقه دوم، دو برابر و در صورت توارث طبقه سوم، چهار برابر نرخ های مالیاتی طبقه اول خواهد بود.
چون طبق ماده 867 قانون مدنی، ارث به موت فرضی نیز تحقق پیدا می کند، لذا بر اساس ماده 17 قانون مالیات های مستقیم نیز انتقال اموال در نتیجه ی فوت فرضی مشمول مالیاتی خواهد بود. شرایط فوت فرضی در ماده 1020 قانون مدنی احصاء گریده است.
بر اساس ماده 26 قانون مالیات های مستقیم، وراث متوفی منفرداً یا مجتمعاً مکلفند ظرف مدت یک سال از تاریخ حین الفوت متوفی، اظهارنامه ای حاوی کلیه ی اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی ها به اداره امور مالیاتی تسلیم نمایند که در این صورت در محاسبات مالیات بر ارث، هزینه ی کفن و دفن و واجبات مالی و عبادی در حدود عرف و عادت و قواعد شرعی و همچنین دیون محقق متوفی از ماترک کسر خواهد شد. از طرفی ارائه اظهارنامه به اداره امور مالیاتی و اخذ تاییدیه از آن شرط اصلی و مجوز انتقال اموال و دارائیهای متوفی به وراث خواهد بود.
یکی از مدارکی که جهت انجام فرآیند انحصار وراثت در دادگاه صالحه یا شورای حل اختلاف مورد نیاز است، فرم شماره 18 مالیاتی است که در ازای تشکیل پرونده و ارائه اظهارنامه صادر می گردد که این موضوع فقط مختص متوفیان قبل از سال 1395 می باشد. بنابراین متوفیان بعد از سال 1395 نیازی به ارائه فرم 18 نخواهند داشت.
پس از اخذ گواهی انحصار وراثت از دادگاه صالحه و ارائه آن به اداره امور مالیاتی به همراه سایر مدارک، فرم شماره 19 مالیاتی پس ازپرداخت مالیات های احتمالی مشروحه ذیل و جهت تملک قانونی ماترک متوفی به نماینده وراث ارائه می گردد.
ضریب مالیاتی جهت محاسبه مالیات بر ارث برای وراث طبقه اول به شرح زیر می باشد :
- سپرده های بانکی، اوراق مشارکت، سود سهام، امتیاز فیش حج و موارد مشابه تا تاریخ انتقال به نرخ سه درصد
- سهام، سهم الشرکه و حق تقدم آنها در صورتی که متوفی جزء شرکاء یک شرکت باشد به نرخ شش درصد و در صورتی که سهامدار شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار باشد به نرخ هفتاد و پنج صدم درصد و سهام عدالت به نرخ شش درصد
- حق الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی به نرخ ده درصد
- املاک هفت و نیم در صد و سرقفلی آنها سه درصد
همانطور که اشاره گردید نرخ های مالیتی در صورت توارث طبقه دوم، دو برابر و در صورت توارث طبقه سوم، چهار برابر طبقه اول خواهد بود.
علی شهیدی : تأملاتی درباره منزلت حسابداری در جامعه
