آشنایی با آداب و رسوم مراسم عقد کنان در شهرهای مختلف

تنوع بالای قومیتی در ایران تعداد بسیاری آیین های جذاب و دیدنی را به این سرزمین هدیه داده است، آیین هایی که گاه با خاستگاهی مشترک، تفاوت هایی شیرین در اجرا دارد. یکی از این آیین ها هم که در تمام قومیت ها و گوشه و کنار ایران پراکنده است، آیین ازدواج و مراسم عروسی است که در هر خطه ای از این سرزمین پهناور به واسطه رسوم و قوم خود شکل متفاوتی به خود گرفته است و قابلیت این را دارد که به عنوان جاذبه گردشگری برای مردم شهرنشین یا به اصطلاح متمدن مطرح شود.

مراحل ازدواج در ایران

۱) خواستگاری

برای یک ازدواج موفق دو طرف باید نسبت به یکدیگر آگاهی داشته باشند. جلسه ی خواستگاری فرصتی است که دختر و پسر مدتی را با هم صحبت کنند و با خلق و خوی همدیگر آشنا شوند.

در ایران قدیم چنین مرسوم بوده که مادر و خواهر داماد، دختر مناسبی را برای آقا پسر انتخاب می کنند. سپس با او مشورت می کنند تا در صورت موافقتش به خواستگاری دختر خانم بروند اما اکنون روش های زیادی برای آشنایی دختر و پسر هست که پس از آن خواستگاری صورت می گیرد. در این جلسه ی خواستگاری معمولا چند خانم از طرف خانواده داماد به خانه ی عروس خانم می روند تا او را از نزدیک ببینند. دختر خانم از خانواده ی داماد پذیرایی می کند و به سوالات شان پاسخ می دهد. بعد از صرف چای اگر خانواده ی داماد دختر خانم را پسندیده باشند، سر صحبت را باز کرده و موضوع اصلی را مطرح می کنند. در غیر این صورت بعد از کمی صحبت ، مهمانی را ترک می کنند.

در صورتیکه نظر دو طرف مثبت باشد، جلسه بعدی خواستگاری با حضور آقا داماد برگزار می شود. در این جلسه، دختر و پسر صحبت می کنند تا بیشتر با هم آشنا می شوند. در پایان جلسه اگر دختر و پسر همدیگر را پسندیده باشند، یک هدیه به عروس خانم داده می شود و نبات عروسی نیز شکست می شود.

۲) مراسم بله برون

بعد از اینکه دختر و پسر همدیگر را پسندیدند، مراسم بله برون تدارک دیده می شود. در این مراسم بزرگترهای فامیل دور هم جمع می شوند و صحبت های نهایی برای مهریه عروس و شرایط ازدواج انجام می گیرد.

در مراسم بله برون خانواده داماد هدایایی را برای عروس می برند و او را نامزد یا نشان پسرشان می کنند. در بیشتر شهرها یک قواره پارچه، یک انگشتر نشان و گاهی کله قند به نشانه مبارکی و شیرینی به عروس و خانواده اش هدیه می شود.

مهریه مهمترین چیزی است که در مراسم بله بران درباره اش صحبت می شود. دختر باید قبل از مراسم بله بران با خانواده درباره مبلغ مهریه به توافق برسند. صحبت هایی را که انجام شده در یک کاغذ می نویسند و امضا می کنند.

بله بران

۳) مراسم عقد

عقدکنان به دو صورت برگزار می شود. در برخی شهرها بعد از اینکه دختر خانم جواب بله را به آقا پسر می دهد، خطبه ی عقد در محضر عقد و یا منزل بین شان خوانده می شود و تا زمانی که به خانه ی خودشان بروند، نامزد می شوند. در برخی شهر ها نیز خطبه ی عقد بعد از دوران نامزدی و زمان برگزاری مراسم عروسی خوانده می شود.

در مراسم عقد خانم ها و آقایان، هر کدام در اتاق های جداگانه ای، جمع می شوند تا خطبه ی عقد خوانده شود. شرایط عقد و مهریه عروس خانم از قبل و در مراسم بله برون معین می شود تا عقد بدون هیچ مشکلی جاری شود.

در طول فاصله عقد تا مراسم عروسی، دختر و پسر با هم ملاقات می کنند. معمولا در فاصله عقد تا مراسم عروسی، اعیاد و یا مناسبت های ویژه ای وجود دارد که در این مناسبت ها، برای عروس خانم هدایایی خریده می شود. در مقابل خانواده ی عروس خانم نیز هدایایی را به آقای داماد تقدیم می کند.

۴) مراسم پاگشا

پاگُشا، یا پاگُشاکُنان، جشنها یا میهمانیهایی است که پدر و مادر و خویشاوندان و بستگان عروس و داماد پس از جشن عروسی و رفتن عروس و داماد به منزل خود برای بازکردن و گشودن پای زوج جوان به زندگی جدید و فعالیتهای دوبارۀ اجتماعی برپا می دارند.

۵) تهیه جهیزیه عروسی

پيش از بردن عروس به خانه ی خود و برگزاری مراسم عروسی اصلی، جشن های کوچک دیگری نیز برگزار می شود که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد. چند روز مانده به روز جشن، خانم های فامیل دور هم جمع می شوند و قسمتى از پارچه هایی را برای جهیزیه ی عروس خانم خریداری شده، می دوزند. در این مراسم لباس ها و زينت آلات دختر خانم نيز به مهمانان نشان داده می شود.

برای خرید وسایل عروسی، عروس و داماد همراه بعضی از خانم های فامیل به بازار می روند. انگشتر، لباس عروس، لوازم آرایش، آئینه و شمعدان و کت و شلوار دامادی در این مرحله خریداری می شود.

در نهایت نوبت می رسد به مراسم جهازبران. در این مراسم تمامی جهیزیه ی عروس خانم در اتاقی چیده می شود تا خانم های فامیل آن را ببینند. در جشن جهازبران هر کدام از مهمانان هدیه ای برای عروس خانم می آورد تا روی جهیزیه ی خود بگذارد.

6) جشن عروسی

جشن عروسی را میتوان به تشریفات عروسی یا موسسات ازدواج آسان سپرد. بعد از اینکه جشن عروسی برگزار شد، مهمانان به منزل پدر عروس می روند تا از ان ها پذیرایی شود. پدر عروس دست عروس و داماد را در دست های هم می گذارد و برای عاقبت بخیری آنها دعا می کند. سپس آنها را از زیر قرآن رد کرده و راهی شان می کند. پیش از اینکه عروس و داماد از منزل خارج شوند، یک وسیله توسط خانواده ی داماد از خانه ی عروس برداشته می شود که به معنای مسلط شدن داماد بر عروس است.

بعد از این مراسم خانواده ی داماد عروس خانم را به خانه ی خودشان می برند. از مهمانان نیز برای صرف شام دعوت به عمل می آید. در اخر شب، عروس و داماد به همراهی تعدادی از جوانان راهی خانه ی خود می شود و زندگی خود را زیر یک سقف آغاز می کنند.

وقتی که عروس می خواهد پایش را در آستانه در خانه داماد بگذارد یک تخم مرغ یا گردو را زیر پایش می گذارند تا هر گونه طلسمی که برای عروس خانم شده است، از بین برود.

رسوم شهرهای مختلف:

«شب یکجایی» بلوچ ها

براساس رسم بلوچ ها می توان در عروسی های کنونی نیز هشت مرحله را دید. «گِندونِن» (به کسر گاف و نون)، «هِبَرجنی» که به نوعی همان بله برون است. «بربند مال» که مراسمی برای تعیین مال عروس و مهریه است. «جُل بندی» که در آن عروس برای رفتن به مراسم عروسی بست می نشیند و نباید کسی او را در این مدت ببیند. «حِنا دوزوکی» که حنابندان غیررسمی پیش از شب حنابندان است. «حِنا راستکی» که مراسم حنابندان اصلی است. «سرآپی» یا «سرآب» و «مشاطه» که به آماده کردن عروس و داماد مربوط است و سرانجام «شب یکجایی» که در آن داماد و عروس یکخانه می شوند و زندگی مشترک از این نقطه آغاز می شود.

نهال همراه عروس گیلانی ها

عروسی در مناطق شمالی ایران به رسم و رسوم سابق برگزار می شود و هنوز هم می توان خانواده هایی را یافت که بر طبق آیین و سنت پیشینیانشان پیوند زناشویی می بندند. در گیلان بویژه در مناطق روستایی پیوند دو خانواده اصولا با یاری و همکاری در کار و زندگی آغاز می شود.

تاملی در قسمت های مختلف این مراسم نشان می دهد که اگر چه از نظر مالی داد و ستدهایی در قالب هدایای مختلف بین دو خانواده صورت می گیرد که البته بخش عمده آن جنبه کمک به عروس و داماد را دارد اما همکاری های افراد بسیار چشمگیر است.

پسران در شالیکاری، درو شالی، کلش ریختن بام خانه ها، درو گندم و دیگر کارهای کشاورزی و باغداری، دامداری، نوغان داری و … که بر عهده مردان است به کمک پدر نامزد خود به اصطلاح به یاوری می روند.

دامادها معمولا این کار را بعد از ازدواج نیز ادامه می دهند. در شرق گیلان اما رسمی برای عروس است به این شکل که نهالی را که از خانه پدر عروس کنده اند همراه او می کنند و این نهال را عروس و داماد با هم در خانه داماد می کارند. در بعضی از روستاهای غرب و شرق گیلان مادر عروس پای خروسی را که از مادر داماد گرفته با رشته های رنگین ابریشمی به پای مرغ می بندد و آن مرغ و خروس را با عروس همراه می کنند تا در خانه داماد بند از پای آن برگیرند و در لانه ای که آماده کرده اند جایشان دهند.

«روس کردن» یزدی ها

مراسم ازدواج در شهرها و روستاهای مختلف استان یزد با اندکی تفاوت به یکدیگر شبیه هستند. پس از خواستگاری که در قدیم حتی در حمام ها انجام می شد نوبت به مراسم عقدکنان شیرین و جذاب یزدی ها می رسد.

در روز عقدکنان، عاقد از عروس بله را می گیرد. سپس سفره سفیدی به نشانه سپیدبختی روی سر عروس می گیرند و دو کله قند را به هم می سایند و می خوانند:

مسابم، مسابم. دخترها و زنان می پرسند چی چی مسابی؟ مهر و محبت مسابم، برای کی؟ برای عروس و دوماد.

بعد از عروس و داماد از زن و شوهران جوان دیگر نیز اسم می برند. بعد با نخ و سوزن پارچه سفیدی را می دوزند و می خوانند:چی چی می دوزی؟مهر و محبت می دوزم ، برای کی می دوزی؟ برای عروس و داماد.

به این مراسم پیش از آمدن داماد نزد عروس «روس کردن» می گویند. آنگاه داماد را کنار عروس روبه روی آیینه می نشانند. داماد رونما می دهد و خویشان عروس و داماد نیز به آن دو رونما می دهند. مادرزن حلقه انگشتر را به دست داماد می کند و داماد هم به دست عروس حلقه می گذارد. سپس یکی از نزدیکان عروس، ظرف آبی آورده و داماد مشتی پول درون آب می ریزد. آب را درون راهرو ریخته و پول را به عنوان شگون برمی دارند. دو روز بعد دیگر اقوام عروس و داماد، لوازمی مثل ظرف و وسایل خانه را به رسم پیشکش به خانه داماد می برند. به این پیشکش ها «جاخالی» می گویند.

«درون همسری» بختیاری ها

ازدواج و جشن و سرورهای مربوط به عروسی مهم ترین مراسم شادی بختیاری هاست.

بختیاری ها معمولا به صورت « درون گروهی» عروسی می کنند و کمتر پیش آمده مرد بختیاری زنی غیربختیاری اختیار کند و البته برعکس آن. اگر چنین شود کودکان چنین ازدواجی (برون ایلی) از نظر آداب و سنن ایل، از قوم بختیاری به حساب نمی آیند. این ازدواج ها معمولا در داخل گروه خویشاوندی صورت می گیرد و معمولا دختر عموها با پسردایی ها و… ازدواج می کنند.

بختیاری ها معمولا دختران و پسران خردسال را برای تحکیم مناسبات قومی و طایفه ای برای هم «ناف بر» می کنند و از همان اوان کودکی نامزد یکدیگر می شوند و هنگام جوانی با یکدیگر ازدواج می کنند.

در ازدواج ها معمولا اصل و نسب، قدرت ایلی و خانوادگی دختر اهمیت دارد و جالب این که انتخاب عروس به عهده مادر داماد است.

تاملی در قسمت های مختلف این مراسم نشان می دهد که اگر چه از نظر مالی داد و ستدهایی در قالب هدایای مختلف بین دو خانواده صورت می گیرد که البته بخش عمده آن جنبه کمک به عروس و داماد را دارد اما همکاری های افراد بسیار چشمگیر است

عسل مالی به در خانه

شیرازی ها خانه داماد و عروس را برای مراسم عروسی آذین می بندند و گلدان های سفالین که معمولا دارای گل شمعدانی است دور حوض می گذارند. کف حیاط فرش پهن می کنند و بعد از حضور همه مدعوین و گرم شدن مجلس به دنبال عروس می روند. هنگامی که عروس به خانه داماد وارد می شود یک نفر ظرفی را که درآن عسل است جلو عروس می آورد، عروس انگشتش را کمی درآن زده به در خانه می کشد و وارد می شود.

سینی دیگری که یک جلد قرآن مجید و یک ظرف و یک کاسه آب که برگ سبز یا شاخه گل در آن گذاشته اند و یا نارنجی که در کاسه آب افتاده جلوی عروس آورده می شود. عروس قرآن را می بوسد و از زیر آن می گذرد و دیگران ظرف نقل را روی سرش می پاشند. عروس باید طوری عبور کند که پایش به ظرف اصابت کند و ظرف واژگون شود.

آشنایی با آداب و رسوم چهارشنبه سوری در ایران