با صنایع دستی زنجان آشنا شوید

صنایع دستی زنجان که یکی از استان هاى فعال کشور در این زمینه می باشد بسیار متنوع است. یافته های باستان شناسی به دست آمده از این استان بر قدمت انواع صنایع دستی در این منطقه گواهی می دهد. انواع صنایع دستى از قبیل چاقوسازی، گلیم بافى، جاجیم بافی، چارق دوزی، سفال گری، ملیله کارى، فرش بافى، فلزکارى، مسگرى و نقره سازى در شهرستان هاى این استان متداول است. بافت انواع قالى و قالیچه در مناطق مختلف استان رواج دارد ولى بیش ترین میزان تولید در منطقه زنجان، ابهر و قیدار دیده مى شود.

چاقو، ظرف مسی، ملیله و چارق تنها بخشی از دهه ها هنر دستی هنرمندان زنجانی است که اوج هنر و خلاقیت در آنها نهفته است. هنر و خلاقیت با مردمان ایران زمین عجین شده ودر هر نقطه ای از آن می توان با ظرافت و زیبایی خاص، هنرهایی بی بدیل را مشاهده کرد، در این میان زنجان نیز مهد هنرها و صنایع دستی متعدد و متنوع است.

تاریخچه صنایع دستی در زنجان نیز مانند تمام مناطق ایران به گذشته های دور می رسد، براساس شواهد باستان شناسی اولین آثار صنایع دستی زنجان را می توان ظروف سفالی قرمز رنگ با نقوش هندسی سیاه متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاد، مکشوفه از منطقه سلطانیه دانست.

در منابع مختلف، زنجان همواره بعنوان مهد صنایع فلزی مطرح بوده و در این بین می توان به صنایع دستی نظیر چاقوسازی، مسگری، ملیله کاری، قفل سازی، اسلحه سازی، چلنگری، قلمزنی و ...، اشاره کرد.

صنایع دستی سرامیک مانند کاشی هفت رنگ، کاشی معرق، سفالگری ، صنایع دستی سنگی شامل حکاکی سنگ، مشبک سنگ، تراش سنگهای قیمتی، صنایع دستی مستظرفه نظیر نگارگری، تذهیب، کاغذسازی، نقاشی گل و مرغ، خوشنویسی، طراحی سنتی، صحافی سنتی، پوشاک سنتی شامل گیوه بافی، گیوه دوزی، البسه محلی، گروه رودوزیهای سنتی شامل سوزن دوزی، سرمه دوزی و ...، همچنین صنایع دستی دیگری همچون نمدمالی و رنگرزی سنتی نیز از دیگر صنایع دستی زنجان هستند که برخی از آنها نیمه فعال و در حال فراموشی هستند.

هنر چاروق دوزی

چاروق دوزی یکی دیگر از هنرهای دستی است که دستهای ظریف هنرمندان زنجانی در تولیدات آن مهارت ویژه ای دارند . این چاروقها مشخصاً زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتی و تفننی دارد .

بر اساس کشفیات باستانشناسی(چکمه چرمی متعلق به مرد نمکی شماره ۱) می توان ریشه صنایع چرمی در استان از انواع چاروقهای تولید شده استان در طی دوره های مختلف تاریخی می توان به انواع کنفی ،تمام پوست، کشاورزی ،تمام چرم، توری،پرده بند و…، اشاره نمود، که هر کدام با روشی خاص و با استفاده ازچرم، پوست فرآوری شده و مواد مختلفی چون پنبه، کنف، ابریشم و…،تهیه می شده است.چاروقهای توری و پرده بند منحصرا در شهر زنجان تولید می شود و چاروقهای چرمی بنا به تقاضای مشتری قابلیت تبدیل به انواع روفرشی با تزیینات فوق العاده ظریف را نیز داراست.
بر اساس کشفیات باستانشناسی(چکمه چرمی متعلق به مرد نمکی شماره ۱) می توان ریشه صنایع چرمی در استان زنجان را حداقل در ۲۰۰۰ سال قبل جست. قدمت هنر چاروق دوزی احتمالاً به دوره (ساسانی) و اوج تزئینات آن به دوره (صفوی) می رسد که زیبایی و تنوع طرح و نقوش آن، چشم هر هنرشناسی را شیفته نقوش انتزاعی و اصیل خود می نماید. خواستگاه این هنر دراستان زنجان شهر سلطانیه بوده و از آن منطقه به زنجان منتقل گردیده است.
از انواع چاروقهای تولید شده استان در طی دوره های مختلف تاریخی می توان به انواع کنفی ،تمام پوست، کشاورزی ،تمام چرم، توری،پرده بند و…، اشاره نمود، که هر کدام با روشی خاص و با استفاده ازچرم، پوست فرآوری شده و مواد مختلفی چون پنبه، کنف، ابریشم و…،تهیه می شده است.چاروقهای توری و پرده بند منحصرا در شهر زنجان تولید می شود و چاروقهای چرمی بنا به تقاضای مشتری قابلیت تبدیل به انواع روفرشی با تزیینات فوق العاده ظریف را نیز داراست.

هنر چاقوسازی

چاقو سازی در زنجان که با مهارت خاصی به دست استادان این صنعت ساخته می شود با ویژگی هایی همچون ظرافت ، تناسب ، تنوع ، قدرت برش و (فقط کاربران عضو مجاز به دیدن لینک ها هستند) تیغه از شهرت فراوانی بر خوردار است . از انواع چاقوها میتوان چاقوی قلم تراش ، چاقوی کشاورزی و قلمه زنی کاردهای آشپزخانه و چاقوی شکاری و صحرائی ، قمه ، دشنه و قداره را نام برد .از حدود قرن ۱۰ هجری قمری شهر زنجان یکی از مراکز مهم صنعتی بوده است که در آن کارگاههای مختلف اسلحه سازی دایر و چاقوسازی نیز یکی از صنایع جنبی آن، محسوب می شده است». با کشف مجموعه ی منحصر به فرد مرد نمکی، پیشینه ی تاریخی این صنعت در زنجان از هیجده قرن پیش به طور قطع مشخص است. از دیگر مدارک موثق موجود در مرکز اسناد ملی می توان به مکاتبات معمول شده و یک برگ صورتجلسه ی چاقوسازان که به تاریخ ۱۳۲۳ شمسی اشاره نمود. در این سند ذیقیمت اسامی و امضاء ۳۱ نفر از چاقوسازان زنجانی قید گردیده است. انواع چاقو ها از نظر شکل و قطعات انواع ساخته ها : استادکاران چاقوساز، با توجه به سلیقه متقاضیان، ساخته های متنوعی از چاقوها را در ابعاد متفاوت تهیه و به بازار عرضه می نمایند که بعضاً جنبه ی نمایشی و موزه ای نیز دارند ولی عموماً تولیدات مزبور جنبه ی کاربردی و مصرفی دارند،متاسفانه دانش ساخت برخی از انواع چاقو منحصر به یک استاد کار بوده که با مرگ وی از بین رفته است.

با در نظر گرفتن نوع کاربرد، می توان تقسیم بندی ذیل را درباره چاقوهای ساخت زنجان در نظر گرفت :
انواع چاقوهای ضامن دار
چاقوهای میوه خوری
چاقوهای یک تیغه ای دو دسته ای( تیغه ثابت)
چاقوهای باغبانی و پیوندزنی
چاقوهای قصابی
چاقوی سلاخی
چاقوی ساق پا
چاقوهای مرکب ۱-۸)یک دسته ای ها: ۲-۸)دو دسته ای ها
انواع ساتور ۱-۹) ساتورقصابی(کباب پزی) ۲-۹) ساتور خرد کردن سبزی
انواع قلمتراش ۱-۱۰) قلمتراش یک تیغه ۲-۱۰) قلمتراش دو تیغه ۳-۱۰)قلمتراش سه تیغه ۴-۱۰)قلمتراش چهار تیغه ۵-۱۰)قلمتراش شش تیغه
انواع کاردها : ۱-۱۱) کاردهای شکاری و صحرایی ۲-۱۱) کاردهای آشپزخانه
انواع شمشیر(صرفاٌ جنبه تزیینی دارند): ۱-۱۲)شمشیر ذوالفقار ۲-۱۲) شمشیر سامورایی ۳-۱۲) شمشیر گردن زنی
انواع قمه (صرفاً جنبه تزیینی دارند)
انواع قداره (صرفاً جنبه تزیینی دارند)
انواع خنجر (صرفاً جنبه تزیینی دارند)
قندشکن ۱-۱۶)قندشکن تبری و…

هنر ملیله کاری

از کارهای دستی بومی زنجان ساخت وسایل نقره ای و به ندرت طلائی به صورت ملیله کاری است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در زمان رضاخان تعدادی از هنرمندان زنجانی به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند .

درباره تاریخچه ملیله زنجان اطلاعات جامعی در دست نیست ولیکن از دو طریق می توان به قدمت این هنر ارزنده پی برد. ۱) نوشته ها و سفرنامه های سیاحانی که به این منطقه سفر کرده و از هنر زیبای ملیله کاری در این منطقه یاد کرده اند. ۲) آثار باقی مانده ملیله بسیاراندک بوده و اکثرا متعلق به دو سده اخیر می باشد. در کتب تاریخی که اشاراتی درباره زنجان دارند از میان صنایع شهر زنجان بیش از هر چیز از صنعت فلز کاری آن سخن کفته اند از آنجا که ملیله کاری نیز یکی از شاخه های فلزکاری است می توان مسیر حرکت آن را در بطن فلزکاری منطقه جستجو کرد. با توجه به رونق شهر زنجان در دوره هخامنشیان ، اشکانیان و ساسانیان فلز کاری نیز که از صنایع پیشرفته هر یک از این تمدنهاست، در این منطقه وجود داشته است.
سابقه ملیله کاری در زنجان از قرن دهم هجری، به بعد روشن و مشخص است ((فردریک ریچارد))، مستشرق اروپایی، در سفر نامه خود می نویسد : (( شهر زنجان که شهر کوچکی است نقره، و ملیله کاری این شهر پر زرق و برق است)) .

ملیله کاری تا قبل از دوره پهلوی ، به عنوان هنر دستی بومی زنجان فقط در این شهر معمول بوده، منتهی در زمان حکومت رضاخان با مهاجرت تعدادی از هنرمندان این شهر به تهران و اصفهان در سایر نقاط کشور نیز رواج یافت. سرویس های چایخوری و شربت خوری ، جعبه جواهرات و دسته چاقو، عمده ترین محصولات تولیدی تا این دوران بوده اند. هنرمندان زنجانی در سال های بعد، به تدریج بر انواع این دست ساخته های های زیبا افزودند، شاید بتوان رونق این هنر صنعت را در زنجان، دوران سلجوقی دانست وهمچنین بر اساس آثارباقی مانده از دوره صفوی، این دوره را اوج شکوفایی این هنر دانست.

وضعیت فعلی هنر ملیله کاری در زنجان:

این هنر وام دار هنرمندانی می باشد که با ابزار بسیار ابتدائی به خلق آثاری ارزشمند مبادرت ورزیده و گاه بینایی خود را در این راه از دست داده اند.

آثار قدیمی ملیله در زنجان به کلی از بین رفته و یا جهت استفاده مجدد از نقره ذوب گردیده است. متاسفانه به دلیل عدم وجود موزه در زنجان آثار نقره ای– ملیله کاری مورد حفظ و نگهداری قرار نگرفته است.

تفاوت ملیله زنجان و اصفهان:

از لحاظ ساختار، ریز نقشها و عیار نقره مصرفی از یکدیگر متمایز می شوند.( عیار نقره مصرفی در اصفهان ۹۵-۹۰ و شاید هم کمتر باشد اما در زنجان ، نقره مصرفی با خلوص۹/۹۹ معروف به عیار ۱۰۰ استفاده می شود) به لحاظ کیفیت ساخت ، ملیله اصفهان دارای نقوش بزرگتر نسبت به ملیله زنجان است و غنای ریز نقوش ، زیبایی و ظرافت کار آن با ملیله زنجان برابری نمی نماید. ملیله زنجان با توجه به طرحها و نقشهای اصیل و خصوصا ظرافت زیاد آن در مجموع از کیفیت بالایی برخوردار است.

هنر مسگری

هنگامیکه بشر بعد از سنگ و گِل ، برای رفع سایر نیازهای خود به فلز روی آورد ، در بین فلزات ، “مس” زودتر از دیگر فلزات بکار رفت چراکه این فلز به صورت خالص در طبیعت یافت می شد و استخراج و بهره برداری از آن ساده بود .درخشش و جلای فلز مس خالص و رنگ جالب توجه سنگهای معدنی این فلز از دیگر علل کاربرد آن در طول اعصار گذشته بوده است.قدمت استفاده از مس بر اساس مدارک و شواهد باستان شناسی به ۹ هزار و ۵۰۰ (ق. م) می رسد و تا قبل از هزاره پنجم ق.م (کشف ذوب مس) به صورت خالص بکار می رفت و از شیوه چکش کاری سرد برای شکل دادن به آن استفاده می شد .امروزه با استناد به مدارک غیرقابل انکار که از گوشه کنار ایران به دست آمده است می توان شمال و مرکز ایران را جزو قدیمی ترین مراکز فلزکاری جهان و نیز فلزکاران ایران رااز پیشگامان کشف ذوب مس در جهان باستان دانست که فراوانی معادن مس در ایران ، مؤید این نکته است .

با توجه به کشف کوره ذوب مس در “سگز آباد” قزوین واقع در “تپه قبرستان” ، نزدیک بودن این منطقه از لحاظ جغرافیایی به زنجان و نیز وجود معادن بزرگ مس در منطقه می توان به قدمت استفاده از این فلز در زنجان پی برد .با ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف در دوره اسلامی ، روند استفاده از فلزاتی چون مس به دلیل اینکه مس فلزی چکش خوار ، شکل پذیر با قابلیت تورق و مفتول شدن و اجرای تزئینات مختلفی چون مشبک کاری ، قلمزنی ، حکاکی ، فلزکوبی ، ترصیع و کنده کاری است ، رواج یافت .

درطول تاریخ درکنار دیگر کاربردهای مس ، از این فلز جهت ضرب سکه نیز استفاده شده است ، اوج هنر فلزکاری دوره اسلامی مربوط به سلجوقیان است که در این دوره زنجان در کنار مراکزی چون خراسان ، موصل ، همدان ، ری و اصفهان یکی از مهمترین قطبهای فلزکاری محسوب می شد و در این دوره زنجان بعنوان یکی از مهمترین مراکز تهیه ظروف مرصع کاری شده ، مطرح بود .در دوره ایلخانی با توجه به نزدیکی پایتخت حکومت ایلخانان به زنجان و توجه حکمرانان ایلخان به فلزکاری و نیز وجود گوی های مرصع نقره کوب ، مربوط به این دوره که نام “سلطان اولجایتو” در آن حک شده می توان موقعیت فلزکاری در دوره مزبور را تصور کرد .

ظروف مسی درزمان حاضر با استفاده از ورق مس و روش چکش کاری گرم و سرد ساخته می شود که فرم دهی ورق مس به روش چکش کاری ، دندانه دار کردن لبه هایی که به هم متصل می شوند ، باز کردن دندانه ها به روی هم ، چفت کردن و چکش کاری آنها ، اضافه کردن بار “تنه کار و برنج” و گرم کردن وچکش کاری مجدد آن مهمترین مراحل کار مسگری است .با وجود پیشنیه ی غنی این صنعت دستی در زنجان متأسفانه ، هنر مسگری در این شهر طی دو دهه اخیر به دلایل مختلفی دچار افول تأمل برانگیزی شده است .

مسافرانی که نام و هنر مشهور مسگری زنجان را از بزرگان خود به یاد دارند و زمانی پس از چاقو ، صنایع مسی این شهر را به عنوان سوغاتی به همراه می بردند ، اکنون درگذر از زنجان و یا سفر به این شهر در یافتن مسگرخانه های این شهر که از بیش از ۵۰۰ کارگاه تنها نمونه هایی از آن باقی مانده است ، با مشکل مواجه می شوند .

صدای چکش مسگران در زنجان که تا سالها پیش برای اهالی محلات این شهر و مسافران نوایی آشنا بود امروز جای خود را به فریاد میوه فروشان و حراجی های خرده فروش داده است . پس از قرنها تلاش در جهت تکامل این صنعت و ساخت و ساز ۴۰ تا ۴۵ نوع ظروف مسی از جمله : آفتابه ، تیان ، طشت ، تونگ ، حناخور و روشل ؛ توسط هنرمندان مسگر زنجانی ، با تغییرات شرایط اقتصادی ، فرهنگی و اجتماعی و مدرنیزه شدن تولید این صنعت که روزگاری مانند نگین برعرصه تمدن این شهر می درخشید ، ناکام از انتقال آموخته های خود به نسلهای بعدی گوشه نشینی اختیار کرده است .

هنر فرش زنجان

فرش نوعی کفپوش و عایق در مقابل گرما و سرما می باشد که با استفاده از نخ های پشمی یا ابریشمی رنگارنگ و در انواع گره های متقارن و نا متقارن بافته می شود و قدمت آن به زمان کشف پازیریک می رسد.
استان زنجان یکی از قطب های فعال قالی بافی در سطح کشور است. قالی در استان زنجان، از جهت نحوه بافت، مواد اولیه مصرفی و نوع طرح و نقش آن به چند دسته تقسیم می شود. در گذشته بسیار دور در استان زنجان یک نوع قالی شبیه به خرسک در منطقه قیدار با رج شماره بالا و یک پود کلفت تهیه می شده است که در حقیقت سنتی ترین فرش دستبافت استان محسوب می شود که اکثر روستاییان با بافت این نوع زیر انداز آشنایی کامل داشته اند. البته در حال حاضر نیز تعدادی از زنان روستایی به بافت این نوع قالی مبادرت می نمایند.

نوع دیگری از قالی که خاص استان زنجان است، قالی با نقش « شاه بلاغی » و غلط ماهی است که هر دو نوع نقشه به شکل ذهنی اجرا می شود و از نظر کیفیت بافت از خرسک های اولیه ریزتر بافته می شود. ولی از نظر مرغوبیت، کیفیت لازم را ندارند. این نوع بافته در زنجان طرفداران مخصوص به خودش را دارد و کسانی که استطاعات خرید فرش های ریز بافت را ندارند از این نوع قالی ها استفاده می کنند که از نظر قیمت در سطح پایین تری هستند.
رایج ترین نوع قالی پشمی در استان زنجان طرح افشار است. این نوع قالی ریز بافت است و از آذربایجان غربی وارد استان زنجان شده است. قالی بافان در شهرستان های زنجان، طارم، گرماب و روستاهای تابعه آن بیشتر این نوع قالی را تولید می کنند.

فرش و گلیم و جاجیم زنجان از معروفیت خاصی برخوردارند . فرش بافی در زنجان یکی از صنایع با قدمت زیاد است که نقش قابل توجهی در صادرات فرش ایران ایفا میکند . فرشهای صادراتی زنجان از بهترین جلوه های فرهنگی این استان هستند .به طوریکه فرش بافان این خطه هنر ومهارت خود را در راستای تکامل هنر سرزمینشان قرار داده اند و از آن به عنوان منبع در آمد نیز استفاده می کنند .در سال بیش از ۶۰۰۰۰ تخته فرش در سراسر استان بافته می شود که عمده آنها مربوط به اتحادیه بافندگان فرش دستی و شرکتهای مختلف است . طرحهایی که در فرش زنجان استفاده می شودعبارتند از : ریز ماهی و ماهی درهم و نقشه قلتوق و بیجار و افشار .

هنر جاجیم زنجان

استان اردبیل و زنجان مهمترین مراکز تولید جاجیم هستند و در حال حاضر در حدود ۳۸ روستا از بخش خوروش رستم از جمله نیمهبل، چنارلیق، برندق، سفیدآب، توره، کیوی و… در استان اردبیل و ۷ روستا از بخش طارم از جمله دُهنه، وَنسَر، ده بهار، کولیم، خاساره- کولوج- چَتَز در استان زنجان، جاجیم تولید می شود.
نخ های پشمی یا ابریشمی الوان، همراه با طرح های اصیل و سنتی رایج در مناطق ویژگی خاصی به جاجیم می بخشد و عمده ترین تفاوت جاجیم های تولیدی مناطق مختلف طرحهای آن است که در هر منطقه خصوصیات و ویژگیهای خود را داراست. جاجیم معمولا بصورت نواری به عرض ۱۸ تا ۳۵ سانتیمتر و طولی حدود ۳۰ تا ۴۰ متر و بعضاً تا ۶۰ متر بافته شده و بر اساس کاربردهایی که دارد، در قطعات مورد نظر بریده می شود و مورد استفاده قرار می گیرد.

هنر گلیم زنجان

با توجه به اقلیم سرد منطقه زنجان بشر ساکن در این منطقه همواره در فکر تهیه کفپوش گرم جهت استفاده در منازل و نیز بعنوان پرده و… بوده است، مواد اولیه موجود مردم منطقه را به سمت استفاده از بافته ای از پشم بز و گوسفند و …، هدایت کرد. در حال حاضر در بسیاری از مناطق استان زنجان بافت گلیم بعنوان یکی از شاخصترین بافته های داری مطرح می باشد.
برخی از طرحها و نقشه های مورد استفاده در گلیم زنجان: توت فرنگی- لچک ترنج- سماور- توسباقا- صاندیق- پَـقیل- اوچ گل – خشتی – لوزی و

هنر تذهیب، تراش سنگ های قیمتی

تذهیب، تراش سنگ های قیمتی، رنگرزی، منبت کاری، نگارگری، مصنوعات چرمی، معرق چوب و قلم زنی. دراستان زنجان رشته های مختلف دیگر صنایع دستی رواج دارد.از آن جمله گلیم بافی درابهر، قیدار و زنجان روستاهای آن گیوه دوزی ابریشمی و نخی در انگوران و زنجان، رنگرزی در ابهر، زنجان، قیدار، سفالگری در روستای قلثوق، جاجیم بافی نواری در شهرستانهای طارم و ماه نشان،انگوران، کیسه بافی حمامی نواری در انگوران، ماه نشان، قیدار را می توان نام برد.

هنر رنگرزی زنجان

درخصوص سابقه رنگرزی استان زنجان اطلاعاتی در دست نیست ولی به یقین می توان گفت که رنگرزی الیاف از زمان رواج قالیبافی در استان متداول بوده است و بافندگان قالی با پی بردن به خواص رنگ دهی گیاهان منطقه و رنگرزی الیافی چون پشم و نخ توانستند قالی های نفیس و باارزشی را تولید نمایند با استناد به مدارک موجود اقوام افشار ساکن در این استان علاوه بر تولید بهترین فرشهای ایران رنگرزی الیاف را نیز به عهده داشتند. آنان با استفاده از گیاهان مختلف از جمله روناس، حنا، جاشیر، پوست گردو، پوست انار، پوست پیاز و گیاهان دارای رنگدانه گیاهی دیگر و با بکارگیری انواع فنون و مهارتهای حرفه ای رنگهای متنوع را تهیه می کردند.

کارگاه رنگرزی و محل داد و ستد الیاف پشمی و نخی این اقوام، جنب تیمچه بازار بوده که از بازار زنجان بطرف خیابان کمربندی خیام امتداد داشته است. ولی امروزه به علت رواج رنگهای شیمیایی شیوه رنگرزی سنتی کمرنگ شده است.

هنر قلمزنی زنجان

در دوران سلجوقی اکثر سازندگان آثار نفیس فلزی هنرمندان خراسانی ساکن در شرق و شمال شرقی ایران بودند که عده ای از آنان به علت جنگ های خونین و زد و خورد های محلی ، ترک وطن کرده ، در سایر شهرها از جمله زنجان ، بروجرد ، همدان ، تبریز و به ویژه شهر موصل اقامت گزیدند . با توجه به آنچه که اشاره شد احتمال می رود هنرمندان خراسانی هنر فلز کاری از جمله قلمزنی را در سال پنجم هـ . ق در زنجان رواج دادند.
بیشتر فرآورده های فلزی که ظرف یکی دو قرن اخیر در زنجان ساخته شده اند از مس هستند و بسیاری از این فرآورده ها که برای مصرف روزانه ساخته شده اند، بدون تزئین می باشند و عنصر اصلی زیبایی آنها همان شکل آنهاست، ولی اشیای مسی که ارزش نمایشی بیشتر داشته اند، معمولا مورد توجه صنعتگران و هنرمندانی چون قلمزن، کنده کار و گاه نیز برجسته کار قرار گرفته اند.

هنر ساخت سازهای سنتی زنجان

یکی از مهجورترین هنرهای ایرانی که مجال بیان نیافته ، هنر سازسازی است که به تنهایی گستره ای است از زیر شاخه های متنوع که هر کدام در نوع خود با ظرافت وپیچیدگی هایی توام است ، از ان جمله می توا به ساخت تار ، سه تار، عود، سنتور ، کمانچه ، نی ، تمبک ، دف و… اشاره کرداین هنر سالیان متمادی به صورت خودجوش به دست هنرمندان عاشق پیشه که محنت سختی ایام و رد ومخالفت عموم را به جان خریده اند در خفا حفظ و اشاعه وامکان حیات یافته است. در زنجان نیز اغلب نوازندگان سنتی سازهای مورد علاقه خود را می سازند و با این اوصاف سازندگان متبحر ساز در زمینه انواع سازهای ضربی و کوبه ای و آرشه ای در این شهر فعالیت داشته و موفقیت های خوبی را هم کسب نموده اند.

هنر زیور آلات سنتی زنجان

در زنجان انگشتر سازی وساخت زیورآلات ملیله طلا ونقره سابقه ی طولانی داشته ودر سال های اخیرنیز تراش سنگ های قیمتی ونیمه قیمتی نیز از رونق خوبی برخوردار است.

زیورآلات سنتی علاوه بر طلا ،از جنس نقره وطلای عیار پائین نیز ساخته می شوند.بطور کلی نحوه ی ساخت زیور الات سنتی در هفت مرحله وتوسط افراد مختلفی انجام می گیرد تا یک اثر زیبا وبا ارزش شکل گیرد.
این مراحل عبارتند از:

• طراحی
• ماکت سازی
• اجرا
• میناکاری
• مرصع کاری
• تمیزکاری(پرداخت)
• سرهم سازی قطعات

هنر تذهیب زنجان

در حال حاضر نمونه هایی از آثار تذهیب زنجان مربوط به گذشته در دست نیست، اما، با توجه به آنچه قبلاً نیز بیان شد، آثار این هنر در کاشیکاری کنبد سلطانیه، بقعه ملا حسن کاشی، بنای چلبی اوغلی، مسجد سید، مسجد بی بی و سایر بناهای استان بخوبی قابل مشاهد است.

هنر گیوه دوزی زنجان

بهترین گیوه ها، در استانهای فارس(شهرستان آباده)، کرمانشاه، اراک و زنجان تولید می شود. در ساخت گیوه زنجان ۲ نفر مشارکت دارند که عبارتند از: گیوه باف و گیوه دوز. بدون وجود رویه گیوه که اغلب توسط زنان بافته می شود گیوه دوزی وجود نخواهد داشت.
ویژگیهای یک گیوه خوب و مناسب این است که، رویه بافته شده از نخ پنبه ای باشد، زیره و کفی، از چرم گاومیش بوده و اتصال رویه با کفی، بوسیله دوخت انجام گیرد.

هنر مجسمه سازی زنجان

از حدود سال ۱۳۶۸ علاقه مندان به هنر مجسمه سازی در شهر زنجان مشغول به فعالیت شدند و با وجود مشکلات زیاد و نوپا بودن توانستند قدمهای محکم و استواری در این زمینه بردارند. نبود اساتید مجرب مجسمه سازی در سطح استان مانع حرکت علاقه مندان به این هنر نشده و این افراد با علاقه و پشتکار خود توانستند به موفقیتهای چشمگیری دست یابند.

هنر گبه بافی

گبه بافی نوعی فرش دستبافت است که یک تا سه سانتیمتر خواب دارد، درشت بافت است و به تناسب چله پودهای آن ضخیم است. اسکلت اصلی گبه تار و پود است، در گبه از پود زیاد در هر رج استفاده می شود که این نوع بافته نوعی عایق برای گرما و سرما می باشد.

هنر تار و سه تار

ساخت سازهای سنتی یکی از صنایع دستی تاثیر گذار فرهنگی می باشد که این هنر – صنعت نیاز به مهارت فنی و شناخت اصوات موسیقی داشته و در استان زنجان ساخت سازهای زهی همچون سه تار، تار و … رواج دارد.

هنر کنده کاری روی چوب

منبت روی چوب هنر کنده کاری روی چوب را گویند و بر حسب نوع برجستگی که در آن بوجود می آید به منبت کم برجسته، منبت نیم برجسته ، منبت تمام برجسته و پیکره تقسیم می شود که منبت کاران زنجانی به منبت کاری نیم برجسته و تمام برجسته هنر می ورزند.

هنر تابلومعرق

معرق کاری یکی از صنایع دستی ظریف است که انواع چوب ها با رنگ های مختلف جهت به وجود آوردن نقوش و طرح های حیوانی و پرنده با ظرافت و مهارت هنری بکار می رود.
معرق کاری عبارت است از ایجاد نقوش و طرح های مختلف که از کنار هم قرار دادن قطعات بریده شده چوب در کنار یکدیگر به وجود می آید. در معرق چوب از چوب های مختلف، استخوان، صدف و… استفاده می شود و در نهایت تصویری که دارای رنگ طبیعی می باشد به دست می آید و در بعضی موارد نقش هایی طبیعی از رگه های چوبی به وجود می آید. معرق چوب در ایران فنی جوان و جدید می باشد و قدمتی ۵۰ ساله دارد.

هنر چاروق دوزی در استان زنجان به چه صورتی انجام می شود؟