معرفی فیلم تسویه حساب

یکشنبه، 17 مرداد 1400 زمان مطالعه 12 دقیقه

تسویه‌حساب نام فیلمی از تهمینه میلانی است که در سال ۱۳۸۶ ساخته شده‌است.

خلاصه داستان فیلم تسویه حساب

چهار زن زندانی خشن، در زندان نقشه ای می کشند که پس از آزاد شدن اجرایش کنند. آن ها آزاد می شوند و پس از اجاره خانه ای، مردان را از خیابان به وسیله تغییر قیافه دادن به صورت یک فاحشه به همان خانه می کشانند، آن ها را به یک صندلی می بندند، مورد ضرب و شتم قرار می دهند و پولشان را به سرقت می برند.

نکاتی درباره فیلم تسویه حساب

تسویه حساب، به عنوان آخرین فیلم نمایش داده شده ی تهمینه میلانی، ادامه ی منطقی همان روندی است که با واکنش پنجم و زن زیادی آغاز شده بود. این وسط، آتش بس به طرز غافلگیرکننده ای، دیدگاه متعادلی داشت و سوپراستار هم که اصلاً بعد از تسویه حساب ساخته شده است. بعد از نیمه ی پنهان (که به گمانم متعادل ترین فیلم میلانی است)، آثار او کم کم به سمت رادیکالیسمی حرکت کردند که باعث شد تا فیلم های او، مثل هر اثر رادیکالی، به سمت عکس هدف خود حرکت کنند. یعنی به جای این که بازتابی از ناملایمات و مشکلات زنان در ایران باشند، به فیلم هایی ضدزن تبدیل شوند تسویه حساب فیلم بسیار ضعیفی است. چون کارگردان هنوز سینما را با دادگاه اشتباه می گیرد و تلاش می کند عقایدش را به زور در سر تماشاگر فرو کند. البته همه ی ما می دانیم که سینما فرصتی است تا خالق اثر، تماشاگر را با درونیات خود شریک کند و افکار و عقایدش را با بیننده در میان بگذارد. اما نه این گونه دیکتاتورمآبانه و بدون ظرافت و خلاقیت. از دید خانم میلانی، تماشاگران فیلمش دو دسته اند. یا کسانی که با حرف های فیلمش موافقند و یا کسانی که باید با این حرف ها موافق شوند! اگر کسی هم نتواند خودش را با این دنیای یک جانبه هماهنگ کند، لابد هیچ تقصیری متوجه فیلم و کارگردانش نیست. در این دنیا، خالق هیچ گاه نباید افکارش را تعدیل کند. همیشه حق با خالق است و تقصیر با مخالفان این طرز فکرتسویه حساب فیلم بسیار ضعیفی است. چون یک نگاه ساده انگارانه پشت آن به چشم می خورد. در دوره ای که می توان آن را عصر تناقضات و ابهام و پیچیدگی نامید، حرکت به سمت سادگی اتفاقاً بسیار خوب و پسندیده است، ولی حرکت به سمت ساده لوحی و ساده انگاری به هیچ وجه؛ و متأسفانه تسویه حساب در دسته ی دوم جای می گیرد. سال هاست که دوره ی این قطعیت گرایی های بیهوده گذشته و ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم. اگر روزگاری دو زن با آن نگاه تند و رادیکالش، به خاطر بدیع بودن و البته نگاه آزادانه ای که نسبت به زمان ساختش، در مورد سیاست و اجتماع داشت، مورد توجه توأمان مردم و منتقدین قرار گرفت، حالاد یگر تداوم آن نگاه در تسویه حساب، بیش از همیشه کهنه و تکراری جلوه می کند.تسویه حساب اتفاقاً شروع چندان بدی ندارد. لااقل این پتانسیل در داستان فیلم وجود داشت که به یک تریلر درجه یک در سطح سینمای ایران تبدیل شود، یا اگر قرار بود حرفی هم از دل آن به تماشاگر زده شود، می توانست مرثیه ای باشد برای شهری که بی قانونی آن چنان در آن موج می زند که هر کس مجبور است خودش حقش را با دستان خودش بگیرد. اما اینجاست که نگاه متحجرانه ی کارگردان همه چیز را در چند مرد بد و خانواده های متلاشی شده خلاصه می کند و سرمنشأ قضیه را نادیده می گیرد. پایان ریاکارانه ی فیلم هم که نشان دهنده ی بازگشت سارا و پذیرش او از سوی قانون/اجتماع است، ضربه ی نهایی را به پیکره ی فیلم می زند. با چنین پایانی، تسویه حساب بیشتر یک فیلم سفارشی به نظر می رسد تا یک اثر انتقادی!تسویه حساب فیلم بسیار ضعیفی است. چون کارگردان دائم تلاش می کند تا تماشاگر را نصیحت و او را به راه راست هدایت کند. در سوپراستار، رها/فرشته (که می تواند یکی از جدی ترین مدعیان کسب عنوان اعصاب خردکن ترین کاراکتر تاریخ سینمای ایران باشد) مستقیماً رو به سوپراستار فیلم از مضرات سیگار و مشروبات الکلی و روابط نامشروع صحبت می کرد و لابد قرار بود تماشاگر هم با شنیدن این حرف ها ناگهان نور رستگاری را در دلش حس کند. در تسویه حساب هم چهار شخصیت اصلی فیلم، مردان چشم چران را می ربایند و با آن ها درباره ی این بحث می کنند که چقدر این کار بد است و بهتر است آنان به جای نهی از منکر دختران، به امر شریف امر به معروف مردان بپردازند! جالب تر اینجاست که در این دنیا، چشم چرانی کردن و سوار کردن دختر مردم کار بدی است، ولی سوار شدن به ماشین مردان غریبه، بزهکاری و خودفروشی، دزدی، تلکه کردن مردم، چک کردن موبایل و کیف و خصوصی ترین اجزاء زندگی مردم اصلاً کار ناشایستی نیست. لابد چون این دختران معلول هستند و نه علت و از آن مهم تر، چون این دختران زن هستند و نه مرد، اجازه دارند هر کاری را انجام دهند! در این دنیا، زمانی که یک مرد تصمیم می گیرد دختران را نصیحت کند، با واکنش تند آن ها و دیالوگ مشعشع "تو چی کاره ای که خواستی نصیحتش کنی؟" رو به رو می شود، اما زمانی که خانم دکتر کار را حتی از نصیحت می گذراند و عملاً به خواهر مریم دستور می دهد که شوهرش را طلاق دهد، ایرادی ندارد. از آن مهم تر خود کارگردان است که 100 دقیقه تماشاگر را نصیحت می کند و لابد این هم اشکالی ندارد.تسویه حساب فیلم بسیار ضعیفی است. چرا که خالق اثر نشان می دهد در خلق ساده ترین کنش و واکنش های درونی افراد ناتوان است. شخصیت پردازی در این فیلم به طرز ناامید کننده ای سطحی و خام است و فاصله ی بعیدی، حتی با آثار خوب خود خانم میلانی دارد. اصولاً فیلم ها را از لحاظ شخصیت پردازی به دو دسته می توان تقسیم کرد. فیلم هایی که می خواهند بیننده با (حداقل) برخی از شخصیت های فیلم همذات پنداری کند و آن هایی که از چنین امری دوری می کنند. فیلم های خانم میلانی تماماً به دسته ی اول تعلق دارند. خود این دسته را از لحاظ نتیجه ای که به بار می آورند، می توان به چهار قسمت تقسیم کرد. اول، فیلم هایی که آن قدر خوب و درست ساخته شده اند که تماشاگر می تواند با آدم های مختلفی، که گاه در دو سوی مختلف ماجرا قرار دارند، همذات پنداری کند. (مثل نیمه ی پنهان). گاهی فیلم در مرتبه ای پایین تر قرار دارد و تماشاگر فقط با شخصیت هایی احساس نزدیکی می کند که کارگردان می خواهد (مثل دو زن). در بعضی موارد، فیلم در حدی ضعیف است که برخی از تماشاگران با کسانی احساس همدردی می کنند که کارگردان اتفاقاً سعی می کند از این امر جلوگیری کند (مثل واکنش پنجم). ولی تسویه حساب به طرز شگفت انگیزی متعلق به هیچ کدام از این سه دسته نیست. تسویه حساب آن قدر ضعیف پرداخته شده که تماشاگر توان همذات پنداری با هیچ کدام از شخصیت های فیلم را ندارد. چه چهار شخصیت اصلی فیلم، چه مردان ربوده شده و چه مجریان قانون! متأسفانه گویا خانم میلانی فراموش کرده که ماندگارترین فیلم هایش (و نه لزوماً بهترین ساخته هایش) را زمانی خلق کرده که در آن به مردان اثرش همان قدر توجه کرده که به زنان فیلم (یا لااقل به مردانش هم نگاهی فارغ از احساسات گرایی صرف و یکجانبه نگری داشته است). اما در تسویه حساب، آن قدر این نگاه یکجانبه پیش می رود که کاراکترهای زن فیلم هم از آن سوی بام می افتند و دافعه برانگیز می شوند تا جذاب و پذیرفتنی.تسویه حساب فیلم بسیار ضعیفی است. چون حتی در بحث دفاع از حقوق زنان هم جایگاه بسیار نازلی دارد؛ چون به خاطر خط کشی ها و مرزبندی های بیهوده ای که انجام می دهد، حتی نمی تواند به مرز یک تصویر کاریکاتوری از جامعه ی امروز ما برسد. به خصوص وقتی آن را با نمونه های خوبی چون دایره (جعفر پناهی) یا چهارشنبه سوری (اصغر فرهادی) مقایسه می کنیم. مگر چهارشنبه سوری به مسأله ی مظلومیت و فشار وارده بر زن ایرانی در چنبره ی جامعه ای مردسالار نمی پرداخت؟ پس چرا چهارشنبه سوری تا این حد دل نشین و قابل قبول از آب درآمده و از این سو تحمل حتی لحظاتی از تسویه حساب این چنین دشوار است؟ پاسخ در نوع نگرش دو کارگردان به این مسأله و شیوه ی پردازش آن ها است. در چهارشنبه سوری این کار با روشی سینمایی و خلاقانه و با استفاده از کوچک ترین جزئیات تصویر صورت گرفته و در تسویه حساب بهنظر می رسد آن قدر انتقال پیام ها برای کارگردان اهمیت داشته که در این راه از توجه به نحوه ی انتقال این اطلاعات چشم پوشی کرده است. از آن سو وقتی تماشاگر نمونه های خارجی فیلم هایی با محوریت زنان را مشاهده می کند، بیشتر به این نتیجه می رسد که تسویه حساب از دیدگاه و پرداخت ضعیفش تا چه حد لطمه خورده است. وقتی آدم نبرد نهایی بیل را بکش 2 (تارانتینو) را می بیند، متوجه می شود ضعف عمده ی تسویه حساب از کجا ناشی می شود. در نبرد میان عروس و بیل، تارانتینو می داند اگر قرار است کار عروس بزرگ تر جلوه کند، باید شخصیت مرد و زن را به یک اندازه زیرک، قوی و همدلی برانگیز به تصویر بکشد. یا مثلاً نورا افرون در آخرین ساخته اش، جولی و جولیا، زنانگی را در بستری از تفاهم و همدلی میان دو زوج اصلی فیلم به تصویر می کشد و اتفاقاً در انتهای فیلم، تماشاگر کلاهش را به احترام زنان فیلم از سر برمی دارد. اما در چنین شرایطی، تسویه حساب در مسیر عکس حرکت می کند و طبیعی است که نتیجه ی مناسبی هم به دست نیاورد.تسویه حساب فیلم بسیار ضعیفی است. چون اثری از "سینما" در این فیلم مشاهده نمی کنیم. تلاش برای متقاعد کردن تماشاگر به وسیله ی ابزارهای مختلف، در یک مستند خطابه ای یا تداعی گر می تواند نکته ی مثبتی باشد. همان طور که در پیروزی اراده ی لنی ریفنیشتال این گونه است و بنابراین، آن فیلم، بدون توجه به حرف هایی که در ستایش از نازیسم می گوید، به عنوان یک شاهکار کلاسیک مورد ستایش قرار می گیرد. اما تکلیف تسویه حساب با خودش مشخص نیست. یک جا با فیلمی کاملاً داستان گو سروکار داریم و جای دیگر، فیلم برای القای معانی مد نظرش، به طور کامل به یک فیلم خطابه ای تبدیل می شود. این جاست که فیلم، انسجام و پیوستگی اش را از دست می دهد. اما این فقط بخشی از ماجراست. در طول فیلم شاهد سکانس هایی هستیم که باعث شگفتی و حیرت بیننده می شوند. از جمله کل سکانس حضور محمد نیک بین که دکوپاژ مبتدیانه ی کار، عجیب و باورنکردنی است. یا حرکات رزمی السا فیروز آذر که احتمالاً این قابلیت را دارد که با بدترین نمونه های تاریخ سینمای جهان برابری کند. در جزئیات فیلم که بیشتر دقت کنیم، نکات فرعی جالب دیگری هم پیدا می کنیم. مثلاً این که چرا هر وقت که مریم به خانه ی خواهرش می رود، به فاصله ی یکی دو دقیقه سر و کله ی حامد بهداد هم پیدا می شود؟! اما این ها مهم نیست. مهم این جاست که فیلم از حدود دقیقه 30 (دقیقاً از آن جایی که کار چهار شخصیت اصلی فیلم با سیاوش طهمورث تمام می شود) عملاً به پایان می رسد و حرف های قبلی اش را در قالبی خسته کننده و بدون تنوع تکرار می کند. مهم این جاست که فیلم در هیچ کاری موفق نیست. نه در به هیجان آوردن تماشاگر، نه در خنداندنش و نه در به فکر فرو بردنش. مهم این جاست که در طول فیلم، بارها این دخترها سوار ماشین مردها می شوند و به طرزی بسیار تابلو برایشان اسلحه می کشند و در هیچ کدام از موارد، مردمی که چند بار می بینیم که به وضوح از کنار ماشین عبور می کنند، متوجه مورد مشکوکی نمی شوند.این ها فقط بخشی از مباحثی است که می توان درباره ی تسویه حساب بیان کرد. فقط ای کاش خانم میلانی کمی از تلاشی که برای مشاوره با روانشناسان و کارشناسان اجتماعی خرج کرد را صرف قوت دادن به داستان، شخصیت پردازی و ساختار فیلمش می کرد تا شاید تسویه حساب، نتیجه ی بهتری به بار آورد.

کارگردان فیلم تسویه حساب

تهمینه میلانی در سال ۱۳۳۹ در خیابان بهشتی ( منصور ) شهر تبریز به دنیا آمد. در دوران دبیرستان به تهران نقل مکان کرد و در دبیرستان های شرف و مرجان به ادامه تحصیل پرداخت. بسیار جوان بود که به عنوان اولین تجربه سینمائی به عنوان منشی صحنه فیلم خط قرمز برگزیده شد. در کنار کار در کارگاه آزاد فیلم به ادامه تحصیل پرداخت. او که به آرامی به کار در سینما آشنا می گردید شروع به نوشتن فیلمنامه (اگر فردا بیاید، دوستت دارم مادر، عشق و مرگ و …) و کار در دیگر فیلم ها (ای ایران، جهیزیه ای برای رباب، دل نمک و …) کرد. از وی چندین نقد سینمایی در ماهنامه فیلم منتشر شده است. اولین نقد او بر فیلم مادیان در اسفند ۱۳۶۵ در شماره ۴۷ ماهنامه فیلم منتشر شده است.اولین فیلم او بچه های طلاق جایزه بهترین فیلم اول را در جشنواره فجر برد و جایزه نقدی آن به او کمک کرد که مجدداً به همراه رضا بانکی و مهدی احمدی فیلم افسانه آه را بسازد. پس از شکست تجاری این فیلم، فیلم کمدی دیگه چه خبر با بازی ماهایا پطروسیان را ساخت که بسیار پرفروش شد.

تهمینه میلانی