زمستان روابط مسکو و تلاویو در سایه آتش داغ جنگ اوکراین

اسرائیل بعد از سال های سال تلاش برای قرار نگرفتن بین آمریکا و روسیه، خصوصاً در دوران نتانیاهو؛ در نهایت، در مناقشه اوکراین، به صورت مشخص و محسوس در کنار کی یف قرار گرفت.

ساعدنیوز: از آغاز جنگ اوکراین، با توجه به ارتباط خاص اسرائیل با روسیه و عقبه تاریخی روابط دو کشور شاهد بن بست هایی سیاسی در روابط دو کشور بوده ایم. با توجه به تحولات اخیر، به نظر می رسد که روابط دو کشور در یک پیچ تاریخی بسیار تُند قرار دارد. آیا اسرائیل می تواند به سمت تغییر راهبردی روابط اش با روسیه حرکت کند و اگر چنین کند به نظرتان واکنش روسیه چه خواهد بود؟

دکتر منصور براتی: تلاویو و مسکو دارای روابط استراتژیکی با هم هستند؛ یعنی در عین حالی که تلاویو یک متحد آمریکا به حساب می آمده، و روابط استراتژیک و انحصاری بین آمریکا و اسرائیل برقرار بوده و همچنان برقرار هست؛ ما شاهد روابط پررونقی بین روسیه و اسرائیل هم بودیم. رفتار سیاسی روسیه درقبال مناقشه بین اسرائیل و فلسطین همیشه در واقع حمایت از دو طرف بوده است؛ یعنی در حقیقت، همان چیزی که در سی سال گذشته از آن، با عنوان راهکار دو دولتی یاد شده است. روس ها همیشه از این راهکار حمایت کرده اند و در حال حاضر روس ها یکی از طرف های اصلی در تأکید بر این موضوع هستند که بر اساس توافق اُسلو که بین سال های 1992 تا 1995 به دست آمده، در حقیقت، دولت مستقل فلسطینی در مرزهای قبل از جنگ 1967 باید در کرانه باختری و نوار غزه به پایتختی قدس شرقی تشکیل شود.

با این حال، ما شاهد این هستیم که در سال های اخیر و به ویژه از زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، سیاست آمریکا درباره این موضوع تا حدی متحول شده است؛ به طور مثال، قدس یکپارچه به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخته شده است! این یکی از تغییراتی است که در سیاست آمریکا در این باره رخ داده است؛ نکته دیگر این است که شهرک سازی هایی که اسرائیل در کرانه باختری انجام داد، همواره مورد انتقاد مجامع بین المللی بوده است؛ البته این انتقادات شدت و ضعف داشته است. در روزهای آخر دولت باراک اوباما در شورای امنیت سازمان ملل یک قطعنامه ای آمد و اشاره کرد که این شهرک سازی ها غیرقانونی است و باید از بین بروند و اسرائیل باید از توسعه شهرک ها دست بکشد. علیرغم این که سیاست آمریکا همواره این بود که قطعنامه های مطرح شده علیه اسرائیل را در شورای امنیت وتو می کرد، در روزهای آخر دولت اوباما این قطعنامه توسط آمریکا وتو نشد و آمریکا به این قطعنامه رأی ممتنع داد و این مطلب به تصویب قطعنامه مورد نظر در شورای امنیت انجامید.

اما از زمان شکل گیری دولت ترامپ، حمایت یک طرفه ای از اسرائیل آغاز شد و کلاً موضوع حمایت از فلسطینی ها در واشنگتن به حاشیه رفت. در خصوص روسیه، این سیاست به صورت متوازن در این سال ها ادامه پیدا کرده است. در دوران ترامپ و نیز در دولت بایدن، مسکو همواره بر ضرورت پیگیری راهکار دو کشوری تأکید کرده است، و هر جا که لازم دیده، از سیاست های تلاویو انتقاداتی هم به عمل آورده است. اما در حقیقت ما شاهد این هستیم، با وجود این سابقه روابط مثبت بین دو طرف، یک نوع تیر و تار شدن روابط مسکو و تلاویو در یک سال گذشته هستیم، خصوصاً از اواخر فوریه 2022 زمان آغاز جنگ در اوکراین!

اگر ما به رفتار سیاسی دولت حاکم بر سرزمین های اشغالی نگاه کنیم، در حدود یک سال گذشته، ما دولتی را متفاوت از دولت های بنیامین نتانیاهو را می بینیم؛ در واقع، از آغاز شکل گیری این دولت از ژوئن 2021، فردی سکاندار دستگاه دیپلماسی اسرائیل شده است، که کاملاً سیاست خارجی اسرائیل را بر مبنای تقویت روابط با متحدان غربی اسرائیل تنظیم کند. آقای لاپید که از ژوئن 2021 تا اول ژوئیه 2022 وزیر خارجه و جانشین نخست وزیر بودند، و از اول ژوئیه 2022، به عنوان نخست وزیر و وزیر خارجه به صورت همزمان فعالیت می کنند، در سپهر سیاسی اسرائیل به عنوان فردی شناخته می شوند که همواره منتقد نتانیاهو و تکروی ها و یکجانبه گرایی های وی بوده و هست؛ لاپید بر کند شدن سرعت شهرک سازی ها تأکید داشته و معتقد است که این شهرک سازی ها باید به طریقی انجام شود که باعث فشارهای بین المللی بر علیه اسرائیل نشود و سیاست اسرائیل با متحدین غربی اش اعم از آمریکا و اروپا همخوانی پیدا کند و هماهنگ شود.

برای این منظور، از زمان وقوع جنگ در اوکراین، ما شاهد این هستیم که حضور فردی نسبتاً غربگرا در دستگاه دیپلماسی اسرائیل باعث شده است که توازنی که اسرائیل در رابطه خود با روسیه و آمریکا داشت، کنار گذاشته شود؛ و اسرائیل بعد از سال های سال تلاش برای قرار نگرفتن بین آمریکا و روسیه، خصوصاً در دوران نتانیاهو؛ در نهایت، در مناقشه اوکراین، به صورت مشخص و محسوس در کنار کی یف قرار گرفت و در دوره نخست وزیری آقای بنت، در چند مرحله هم تلاش کرد تا از طریق گفتگوها بین دو طرف، آتش بس ایجاد کند. این تلاش ها مؤثر واقع نشد و اساساً از طرف روسیه جدی گرفته نشد. در حقیقت، از زمان شکل گیری دولت لاپید و بنت، ما انتظار این را داشتیم که این توازن به هم بخورد، و ما نیروهایی در درون دولت می دیدیم که علاقمند بودند به این که سیاست اسرائیل با اتحادیه اروپا و دولت بایدن هماهنگ تر شود؛ برخلاف دوره نتانیاهو که دولت اسرائیل یک سیاست مستقل، یکسویه و یکجانبه و تکروانه ای را سعی می کرد در پیش بگیرد و تحت فشار هیچ قدرتی هم قرار نگیرد. مثلاً در موضوع تقابل آمریکا و روسیه و تقابل آمریکا و چین، دولت نتانیاهو تلاش می کرد تا آنجا که میسر است، بی طرف باقی بماند. علیرغم وجود مناسبات خاص بین اسرائیل و امریکا، تلاویو در سال های اخیر به سمت نوعی بیطرفی در مورد روابط روسیه و آمریکا و چین و آمریکا حرکت کرده بود.

حمایت اسرائیل از اوکراین رفته رفته آنقدر غلظت پیدا کرد که طرف روسی واکنش نشان داد و مسکو اعلام کرد که در واکنش به این مواضع اسرائیل، در بعضی حوزه ها همکاریهای خودش را با اسرائیل متوقف خواهد کرد؛ یکی از این حوزه ها، کشور سوریه است؛ همان طور که می دانیم، اسرائیل یکی از موضوعات مهم امنیت ملی خودش را حضور ایران در سوریه به عنوان حضور یک دولت ضداسرائیلی در مرزهای این کشور می داند. این موضوع برای اسرائیل بسیار حائز اهمیت است. در سال ها اخیر، بین اسرائیل و روسیه همکاری های مثبتی در مرزهای سوریه رقم خورده بود؛ اسرائیلی ها با اطلاع روس ها می آمدند و حملاتی انجام می دادند و آسیبی هم به سربازان روسی نمی رسید. ولی از زمانی که اختلاف مورد نظر بین مسکو و تلاویو به وجود آمده، شاهد این هستیم که پاره ای از همکاری ها میان دو طرف در سوریه، زیر سؤال رفته است و برجسته ترین مسأله ای که بین دو طرف به وجود آمده، این است که روسیه به شهرک سازی های اسرائیل در کرانه باختری اعتراضات شدیدی را وارد کرده است؛ پیشتر روسیه در چنین سطحی به شهرک سازی های اسرائیل اعتراض نمی کرد. نکته دوم این است که بعضی دفاتر فرهنگی دولت اسرائیل در روسیه در حال بسته شدن است؛ مهمترین آنها، آژانس بین المللی یهود است. دولت روسیه از آژانس بین المللی یهود خواسته است که به فعالیت های خودش در خاک روسیه خاتمه دهد؛ و این مسأله باعث شده است که دولت اسرائیل هم در صدد مقابله بربیاید و زمانی که لاپید نخست وزیر شد، با توجه به این که نسبت به بنت، شخصیت غربگرا است و فاصله بیشتری با روسیه دارد، اعلام کرده است که باید با اقدامات روسیه، مقابله شود و خواهان بسته شدن برخی دفاتر فرهنگی روسیه در سرزمین های اشغالی در پاسخ به اقدام مسکو شده است.

این احتمال وجود دارد که ارتباط فرهنگی میان ساکنان روس تبار سرزمین های اشغالی با روسیه قطع شود و رفت و آمد این افراد به روسیه مختل شود.

ساعدنیوز: حضور نزدیک به یک میلیون روس تبار صهیونیست در سرزمین های اشغالی و اختلال زندگی این شهروندان در صورت بالا گرفتن تنش ها میان اسرائیل و روسیه چه اندازه می تواند در تجدیدنظر تلاویو در رویارویی بیشتر با روسیه تأثیر بگذارد خصوصاً با توجه به مشاجرات اخیر در کنست بر سر تأمین امنیت شهروندان اسرائیلی حتی در جنوب تلاویو؟

دکتر منصور براتی: همان طور که به درستی فرمودید، ما شاهد حضور یک میلیون یهودی روس تبار بین اسرائیلی ها و صهیونیست های حاضر در سرزمین های اشغالی هستیم. در سال های اخیر، روند مهاجرت یهودی های روس تبار از روسیه به اسرائیل ادامه داشته است و دیاسپورای یهودی در بین روس تبارهای یهودی زیاد بوده است. این مسأله باعث میشود که زمانی که دولت حاکم بر اسرائیل تا حدی مشی ضدروسی می خواهد اتخاذ کند، اینها واکنش نشان می دهند و ناراضی خواهند شد؛ با توجه به این که آقای آویگدور لیبرمن رهبر حزب "اسرائیل خانه ما" که مهترین حزب روس تباران ساکن اسرائیل به حساب می آید، هنوز در دولت اسرائیل حضور دارد و وزیر دارایی است؛ که یکی از وزارتخانه های اصلی در اسرائیل به حساب می آید. احتمال این که این حزب هم در انتخابات نوامبر 2022 دچار ریزش آراء شود، وجود دارد. این احتمال وجود دارد که در چنین شرایطی، بخشی از روس تباران به جناح مقابل گرایش پیدا کنند. حتی این احتمال وجود دارد که ارتباط فرهنگی میان ساکنان روس تبار سرزمین های اشغالی با روسیه قطع شود و رفت و آمد این افراد به روسیه مختل شود؛ این مسأله از اهمیت زیادی در حوزه فرهنگی برخوردار است.

در همین موضوع، شاهد انتقادات نتانیاهو هستیم؛ آقای نتانیاهو در حال حاضر در پارلمان اسرائیل رهبر اپوزیسیون است؛ انتقاد کرده از سیاست دولت آقای لاپید و گفته که دولت جدید، عامل اصلی از بین رفتن توازنی است که من در این سال ها میان آمریکا و روسیه برقرار کرده بودم! نتانیاهو می گوید که برهم خوردن این توازن باعث مخدوش شدن روابط اسرائیل با روسیه شده است و در حال از میان بردن این روابط است.

به نظر می رسد که اگر این تنش وارد فازهای بالاتری شود، حتماً بر روی روابط فرهنگی روسیه و اسرائیل تأثیر منفی خواهد داشت؛ بر روی موضوع دیاسپورای یهودی، یهودیانی که خارج از سرزمین های اشغالی هستند و تلاویو همواره سعی کرده است تا این یهودیان را به سرزمین های اشغالی انتقال دهد، با توجه به این که تعداد یهودیان روسیه بیش از سایر کشورهاست، این موضوع تأثیر منفی خواهد داشت و دولت اسرائیل دچار مشکل خواهد شد. ممکن است یک نوع دلزدگی به وجود بیاید و همکاری های میان دو طرف در این حوزه متوقف شود.

عدم اطلاع از اقداماتی که در سوریه انجام می شود، خیلی برای اسرائیل مهم است و می تواند امنیت اسرائیل را در حوزه مناطق مختلف از جمله در جولان اشغالی تحت تأثیر قرار دهد.

ساعدنیوز: آیا تقابل اسرائیل و روسیه در شرق اروپا می تواند معادلات را در مرزهای سرزمین های اشغالی خصوصاً در منطقه جولان و سوریه تغییر دهد و روسیه تا چه اندازه ممکن است از این اهرم فشار استفاده کند؟

دکتر منصور براتی: اولاً بعید به نظر می آید که حتی در صورت افزایش تنش ها میان مسکو و تلاویو، ما شاهد این باشیم که نیروهای منسوب دو طرف به همدیگر تیراندازی کنند. این سناریوی بسیار بعیدی است که ما در سوریه شاهد این باشیم که نیروی روس به سمت اسرائیلی ها شلیک کند! این سناریو امکان تحقق ندارد.

اما همان طور که در پاسخ به سؤال اول خدمتتان عرض کردم، این همکاری مؤثری که بین اسرائیل و روسیه در سوریه وجود داشت، در حال متوقف شدن است و این برای اسرائیل بسیار بد خواهد شد. در حقیقت، عدم اطلاع از اقداماتی که در سوریه انجام می شود، خیلی برای اسرائیل مهم است و می تواند امنیت اسرائیل را در حوزه مناطق مختلف از جمله در جولان اشغالی تحت تأثیر قرار دهد و این موضوع می تواند، دست مخالفان سیاست های اسرائیل از جمله محور مقاومت را در واقع در معادلات برتری ببخشد؛ میزان آسیب پذیری معادلات اسرائیل در برابر محور مقاومت بیشتر شود.

موضوع دیگر، مسأله تداوم پیدا کردن جنگ اوکراین است؛ به نظر می رسد که تا زمانی که این جنگ ادامه می یابد و دولت لاپید در قدرت است، روند کنونی حفظ خواهد شد و چندان چشم اندازی برای بهبود روابط تلاویو و مسکو وجود نخواهد داشت و این روند تیره و تار شدن روابط ادامه پیدا خواهد کرد.

از نشست شرم الشیخ تا اجلاس نقب؛ اسرائیل و تقابل با ایران پس از احیای برجام