آشنایی با مراسم عروسی در کردستان

با گذر از سنت به مدرنیته، برگزاری مراسم عروسی در مناطق مختلف کشور کوتاه و یک شکل شده است؛ اما در گذشته، نحوه اجرای مراسم عروسی در بعضی مناطق، حتی از یک روستا به روستای دیگر متفاوت بود. یکی از مناطقی که مراسم عروسی را به شیوه های جالب و متفاوتی برگزار می کرد، کردستان است. در ایران مراسم های عروسی و ازدواج کردها جزء طولانی و مجلل ترین مراسمات می باشند، جشن های عروسی این قوم گاهی هفت شبانه روز نیز به طول می انجامد و شرکت در آن ها بسیار لذت بخش و مهیج می باشد.

کردستان ، یکی از شهرهایی است که رسم و رسوم زیادی برای ازدواج دارد برای مثال در قدیم، دختر تنها میتوانست با یکی از پسران طایفه خود ازدواج کند و حق ازدواج با پسران طایفه دیگر را نداشت. اما در دنیای امروزی، زوج ها ممکن است حتی از یک کشور نیز نباشند. اما برخی رسم ها وجود دارند که با اینکه سال های زیادی از وجود آن میگذرد، باز هم در بین مردم حفظ شده است و هم اکنون نیز اجرا می شود. مراسم هایی همچون خوازمنی، تعیین شیروای، دزورانی و پاخسو در بین مردم کردستان همچنان رایج است. در واقع نوع رسم ها را میتوان در کردستان با سایر رسم های موجود یکی دانست اما از لحاظ نحوه برگزاری و زمان آن با دیگر رسم ها متفاوت است.

رسم خوازمنی در کردستان

پسران کرد، زمانیکه میخواهند ازدواج کنند باید ابتدا دختر مورد علاقه خود را انتخاب کنند و سپس آن دختر را به مادر خودشان معرفی کند. در واقع اولین نفری که در کردستان به خوازمنی یا خواستگاری دختر می رود، مادر پسر است. این مراسم میتواند با حضور مادر، خواهر و یا یکی از بزرگان خانواده پسر ( تنها خانم ها ) برگزار شود. مراسم خواستگاری اول، تنها آشنایی مادر پسر با دختر و خانواده اش است و هیچ صحبتی در مورد ازدواج و یا نحوه برگزاری آن رد و بدل نخواهد شد. ادامه یافتن مراسم بعدی خواستگاری، بستگی به جواب مثبت مادر پسر دارد و اگر از عروس آینده خود رضایت داشت، در مراسم بعدی پسر به همراه پدر و همچنین چند ریش سفید خانواده به منزل پدر دختر می روند و با او دیدار می کنند. در این مراسم، خواستگاری و صحبت های لازم انجام می شود و در صورت موافقت و پذیرفتن پدر دختر، صحبت های بعدی نظیر شیروای یا همان شیربها، میزان مهریه، تعیین وقت نامزدی، حنابندان و عروسی انجام می شود.

مراسم دسماچ

در آن روز و بعد از گرفتن جواب، یک نفر از مردان خانواده داماد در میان مجلس بلند می شد و دست تمام مردان فامیل خانواده عروس را می بوسید. به این رسم «دسماچ که ده ی» می گویند و به این معنی است که کار، قطعی شده است. چند روز بعد از اجرای این رسم، برگزاری مراسم عقد تدارک دیده می شد. به این رسم «ماره بریه ی» هم می گویند و در یک روز، خانواده داماد غذا و خوراکی تهیه می کرد و بعدازظهر همراه فامیل خود به خانه عروس می رفت. بعد از این که اقوام عروس و داماد شام را صرف کردند، عده ای از مردان در یک اتاق جمع می شدند و ماموستا (عاقد) را دعوت می کردند و دختر را در جمع همان مردان به عقد پسر درمی آوردند. اجرت ماموستا را خانواده داماد پرداخت می کرد.

مراسم دزورائی در کردستان

این مراسم ، در واقع همان مراسم نامزدی است که بعد از خوازمنی یا خواستگاری برگزار می شود اما تفاوتی که با سایر مراسم های نامزدی دارد ، در خریدهای آن است. کردها رسم دارند که در مراسم نامزدی ، پسر باید ابتدا یک دست لباس کامل به همراه یک ست طلا برای دختر تهیه کند همچنین خرید لباس عروس در بین کردها بر عهده پسر می باشد. به غیر از این موارد ، تا زمانیکه دختر و پسر با یکدیگر نامزد هستند ، در تمام اعیاد پسر باید برای نامزدش ، لباس و هدیه تهیه کند.

جل کرده ی نه یا شیرینی خوران

یکی دیگر از رسم های مراسم ازدواج در بخش هایی از کردستان، «جل کرده ی نه» یا «شیرینی خوران» است، این مراسم بعد از عقد اجرا می شود و نحوه اجرای آن به این صورت است که خانواده ی داماد غذا تهیه می کند و یک روز به خانه عروس می رود و در مراسمی، لباس هایی که برای عروس خریده اند به او تقدیم می شود. در این مراسم، خانواده داماد زیورآلاتی هم به عروس می دهند و بر او می آویزند. این مراسم فرصتی است که جشنی برای داماد و عروس گرفته شود و هدایایی(غالباً پول) که برای آن ها تدارک دیده شده، تقدیم شود.

مراسم حنابندان یا خانه به نان در کردستان

بعد از گذراندن دوران دزورائی ، حال نوبت به برپایی مراسم حنابندان می رسد. یکی از نکات جالب در زمان برگزاری مراسم حنابندان در کردستان ، حضور یک پاخسو از خانواده پسر است. پاخسو در بین کردها ، در واقع یک پیرزن از بستگان پسر می باشد که باید در این مراسم ، تمام خریدهای عروسی که توسط پسر انجام شده است را به منزل دختر ببرد. البته ناگفته نماند که پیرزن های کرد ، معمولا به اندازه یک دختر جوان حال و جان دارند ! حمام ، آرایش و آماده سازی عروس برای رفتن به منزل همسرش ، بر عهده پاخسو می باشد. البته اینکه پاخسویی که برای مراسم حنابندان انتخاب شده است ، مهارت آرایشگری دارد یا خیر ، کاملا بستگی به شانس عروس دارد. این نوع رسم را میتوان بعنوان جهاز بران نیز در بین کردها در نظر گرفت زیرا در واقع وسایل عروس و جهیزیه او قبل از مراسم عروسی به منزل او برده می شود تا همه چیز برای برپایی مراسم عروسی و بدرقه عروس و داماد آماده باشد.

در این شب که در خانه عروس حنابندان است در خانه داماد شوگر (شب گرد) برپا است. در شب شوگر مدعوین داماد را از منزل خود به منزل عروس مى‏برند و در آنجا عروس و داماد با هم مى‏رقصند و مردم براى آنها شاد باش می دهند. هر کس به میل خود پولى به نوازندگان مى‏دهند و آنان با صداى بلند نام افراد و مبلغ اعطاء شده را می گوید.

آداب عروسی در کردستان

به آخرین مرحله ، یعنی مراسم عروسی در کردستان می رسیم. نحوه برگزاری مراسم عروسی در کردستان متفاوت است برخی از خانواده طبق رسم قدیمی عمل می کنند و 7 شبانه روز عروسی را ادامه می دهند اما برخی دیگر تنها 2 تا 3 روز به جشن و پایکوبی می پردازند رقص در بین کردها در مراسم عروسی ، معمولا دسته جمعی یا به صورت 2 به 2 برگزار می شود. قطعا اگر در مراسم عروسی با رسم خاصی شرکت نکرده باشید ، تنها به صرف شام دعوت شده اید. اما در کردستان علاوه بر شام ، برای ناهار نیز از مهمانان دعوتی پذیرایی می شود. در واقع جشن عروسی در کردستان از صبح آغاز و تا شب ادامه پیدا می کند. لازم به توضیح است که در هنگام برپایی مراسم عروسی ، رسم های بسیار متنوعی مانند اسب سواری ، تیراندازی ، جشن سورناچی ها و غیره برگزار می شود تا مهمانان دعوت شده سرگرم شوند همانطور که ذکر شد ، نحوه برگزاری رسم ها در بین کردها نیز متفاوت است برخی ها رسم هایی را نیز بعد از مراسم عروسی برگزار می کنند و یا برخی ها جهیزیه عروس را بعد از مراسم عروسی به منزل او می برند.

یکی ازمراسماتی که برای آماده سازی جشن عروسی می باشد، پخت نان سنتی است که اقوام و آشنایان و همسایه ها به خانواده داماد کمک می کنند وهدایایی را برای عروس مهیا می سازند. مراسم عروسی تقریباً یک هفته طول می کشد؛ از روز دوشنبه تا روز چهارشنبه ، زنان همسایه برای کمک به خانه داماد می روند و نان می پزند. در این روزها، مراسم پای کوبی هم انجام می شود. روز چهارشنبه، خانواده داماد یک زن و یک دختر را به عنوان «پاوه یو» و«جل هرگیر» به خانه عروس می فرستد. همراه آن ها هم چند نفر را با بز و گوسفند می فرستد تا آن ها را در خانه عروس سر ببرند. پاوه یو در خانه عروس غذا می پزد و بر دستان عروس حنا می گذارد و او را برای مراسم آماده می کند، «جل هرگیر» هم لباس عروس را که خانواده داماد تهیه کرده و دوخته اند به خانه عروس می برد. او این لباس ها را داخل یک بقچه می پیچد و گوشه ای از تک تک لباس ها مانند پیراهن، کوا و سخمه را طوری که از بقچه بیرون باشد، نمایان می کند. او بقچه را به دوش می گیرد و یک آینه را هم روی بقچه روی دوش خود می بندد. مسئولیت «جل هرگیر» در خانه عروس این است که فامیل عروس را به جشن عروسی دعوت کند. در کردستان معمولا به جای لباس عروس از لباس محلی و سنتی کلوتی استفاده می کنند. لباس عروس کردها مزیین شده باجواهرات قدیمی وبا ارزش می باشد.

همچنین برگزاری مراسم عروسی تا 7 شبانه روز را اکنون کمتر بین خانواده های کرد مشاهده خواهید کرد و مدت زمان برپایی جشن عروسی معمولا 2 تا 3 روز می باشد. یکی از دلایل این مورد را میتوان هزینه بالای برگزاری جشن عروسی و میزبانی از مهمانان عروسی دانست . البته در زمان قدیم نیز تعداد اقوام و مهمانان مراسم عروسی نسبت به زمان حال کمتر بوده است به همین خاطر هزینه ها نیز به همان نسبت کمتر می شده است.

تزئین لباس عروس

لباس های عروس در روز عروسی شامل پیراهن، زیرپیراهن و شلوار زنانه ی کُردی (از جنس براق)، سخمه، کوا و سلطه است. زیورآلات او هم شامل فیس، گوبروک، دکمه و دولاو، لاکوا، بازن، تکبن و گردنبند و لوله با مهره های قدیمی است که به عروس آویزان می شود.
فیس، یک کلاه پارچه ای است که اطراف آن را با سکه های ناصرالدین شاهی و احمدشاهی پوشاند ه اند. لاکوا، گوبروک و دکمه و دولاو هم زیورآلات فلزی هستند که برای تزیین اطراف سخمه و سلطه به کار می روند. بازن، دستبندهای برنز و پهنی است که دست ها و بازوهای عروس را با آن می پوشانند. تکبن، همان کمربند است و لوله هم وسیله ای است که به عنوان گردنبند از آن استفاده می شود و به شکل لوله است و از سکه برای تزیین آن استفاده می شود.

به جای استفاده از تاج و تور، از یک وسیله حلبی به اسم «کلوتی» استفاده می شود که به شکل استوانه است و بر سر عروس می گذارند و روی آن را با یک پارچه یا «کِش» می پوشانند و اطراف آن را با گُل و اسکناس به وسیله سنجاق قفلی تزئین می کنند. وقتی عروس آماده ی رفتن می شود، داخل کفش یا جوراب او یک سکه پهلوی می گذارند که به معنی «پا زرین» بودن عروس است. هنگام خروج عروس از خانه پدر به سمت خانه داماد، برادر عروس یک شال به کمر او می بندد و دو دست عروس را برادر و یکی از اقوام نزدیک او می گیرند و از خانه خارج می کنند و رهسپار خانه ی داماد می شوند. گاهی عروس را با اسب یا قاطر می برند. قاطر و اسب را هم با جاجیم محلی، زنگوله، مهره و منگوله تزئین می کنند.

رسم شاباش

در روز عروسی، برادر عروس یا یکی از نزدیکانش روی قاطر سوار و عروس هم به دنبال او سوار می شود و به سمت خانه داماد حرکت می کنند. آن وقت یک نفر خبر آماده شدن عروس را به داماد می دهد و عده ای از زنان فامیل داماد مانند خواهر، عمه یا خاله داماد، چراغ های توریِ نفتی و آیینه به دست می گیرند و به خانه عروس می روند. چراغ نماد روشنی و آینه نماد زلالی و شفافیت است. در نیمه های راه، خانواده داماد به عروس می رسد و اطراف او را می گیرد و ترانه خوان ها با ترانه شروع به خواندن ترانه «باده باده» (بادا بادا، مبارک بادا) می کنند.

وقتی عروس به خانه داماد نزدیک می شود، داماد همراه یک نفر دیگر و دوست صمیمی اش به پشت بام می رود و انار، سیب، به، سکه و نقل آماده می کند. داماد هنگام رسیدن عروس، بر سر و تن او، سیب و انار می کوبد و دوست داماد هم بر سر عروس و مهمانان، نقل و سکه می پاشد. به این رسم «شاباش» می گویند. سیب نماد پاکی و باکرگی، انار نماد عشق و به نماد بوی زیبای زندگی است. هنگام ورود عروس به خانه داماد، عروس را روی لیف(لحاف دستبافت قرمز) می نشانند و زیر گوشه ای از لیف، حلوا می گذارند(در گذشته به جای شیرینی، از حلوا استفاده می شد)، وقتی عروس روی لیف می نشیند، مادر داماد با گفتن «بسم الله» سر عروس را به سمت حلوا خم می کند و سه بار آن را تکرار می کند، سپس حلوا را به نزدیکان و همراهان عروس تعارف می کند و به مهمانان می دهد. به نظر می رسد این شیرینی نشانه خوش یمنی و شیرینی وصلت و رابطه خوب عروس و مادر شوهر است.

بردن جهیزیه یا باوانی

در انتها و بعد از تمام شدن مراسم عروسی پر از رسم و رسوم، نوبت به بردن جهیزیه از طرف خانواده عروس می شود. آخرین رسم کردها باوان نام دارد که مربوط به دید و بازدید عروس و داماد از خانواده هایشان می شود که تنها تفاوت آن با دیگر رسم ها مدت زمان ماندن در پیش خانواده ها است. البته رسم های بیشتری از قدیم برای عروسی بین کُردها وجود داشته است که در زمان حال، بیشتر آن نادیده گرفته شده است تا رسم هفت شبانه روز عروسی، تنها یک رسم قدیمی بین کردها باشد و اکثراً سعی می کنند مراسم را کوتاه تر برگزار کنند.

رسم باوان

سه روز بعد از تمام شدن مراسم عروسی، مهمانان به خوش آمدگویی عروس می آیند و بعد از سه روز هم مراسم «تل» (توشه) برگزار می شود. در این مراسم فامیل عروس در خانه خود یک قابلمه برنج می پزند و همراه لباس های عروس و مقداری جهیزیه به خانه داماد می روند. یک هفته بعد از برگزاری این مراسم، نوبت به آخرین رسم از سلسله رسوم عروسی می رسد؛ این رسم «باوان» نام دارد. باوان در لغت به معنای خانه پدری است. در بعضی مناطق کردستان بعد از سه روز و در بعضی مناطق دیگر آن، بعد از یک هفته که عروس به خانه داماد رفت، برای دیدن خانواده خودش به خانه پدری می رود و چند روزی را با آن ها می گذراند. در آخر این روزها، پدر عروس هدیه ای به او می دهد تا به خانه خودش ببرد.

بردن هفته به خانه داماد

با پایان یافتن جشن عروسى و پس از گذشت یک هفته، کلیه دعوت شدگان دو طرف به استثناى مردان و پسران، در منزل داماد جمع مى شوند و با برگزارى مراسم دیگرى که گستردگى مراسم شب نشینى و عروسى را ندارد، هدایاى خود را که عمدتاً شامل پول نقد است به عروس و داماد اهداء مى کنند. این هدایا که در اصطلاح محلى «هفته» گفته مى شود با هدف کمک به تشکیل زندگى جدید زوج هاى جوان و جبران هزینه هاى عروسى آنان ارائه مى شود و هر کسى تلاش مى کند که هدیه اش ارزشمندتر از هدیه دیگرى باشد.

آشنایی با مراسم عروسی در ملامحله / گیلان