برای سفالگری از چه نوع گلی استفاده می شود؟

انواع مختلف گل برای سفالگری در بازار موجود هستند. اگر در هنر سفالگری، مبتدی هستید و یا در مورد آن ها آگاهی ندارید، می توانید یک محصول اشتباه بخرید و این گونه، وقت و پول گرانبهای خود را هدر دهید. آگاهی از این انواع رس می تواند به شما کمک کند تا رس مناسب برای سفالگری خود را انتخاب کنید. از طرف دیگر، برای این که بدانید گل رس سفالگری چیست، باید پیش از هر چیزی با ویژگی ها و سپس انواع آن آشنا شوید.

گل سفالگری چیست؟

خاک رس از بهترین ذرات سنگ ها و صخره ها که در اثر باد و باران فرسایش یافته و سپس بوسیله ی آب های جاری جابجا شده اند، تشکیل شده است.
این ذرات در پایین رودخانه یا نهر جمع شده و در آنجا به یکدیگر می چسبند و سخت و فشرده میشوند. خاک رس را تقریبا در هر جایی میتوان یافت و از لحاظ هزینه هم ارزان است. خاک رس دارای حالت های دگرگونی بسیاریست؛ زمانی که مرطوب است، حالتی نرم و شکل پذیر دارد و شما میتوانید به هر شکلی که میخواهید، آنرا در بیاورید. زمانیکه به قدری خشک میشود و غلظتی شبیه به شکلات پیدا میکند، میتوان کارهای منبت کاری و تراش کاری بر روی آن انجام داد. همچنان که آب تبخیر میشود، خاک نیز، بسته به ضخامت و میزان رطوبت، بیشتر خشک میشود و حالتی شکننده پیدا میکند.
در این قسمت، میتوان با مرطوب کردن خاک، آنرا نرم کرد.بنابراین خاک با هر شکلی که ساخته شد، تا زمانی که با دمای بالا حرارت نبیند، شکلش ثابت و همیشگی نمی ماند.

اصطلاحات مهم گل سفالگری

• خاک رس مرطوب: خاک مخلوطی که در شکل پذیرترین حالت ممکن قرار دارد و آماده ی شکل پذیری است.
• سختی چرم مانند: مرحله ای در فرایند خشک کردن است که میتوان شیء خاکی را
  با دقت و بدون خطر عیب دار شدن، جابجا و آن را بکار برد، اما خاک همچنان به قدری قابل انعطاف است و در صورت نیاز، میتوان آنرا تغییر داد.
• سفال خام (حرارت ندیده): مرحله ای در تولید سفال که یک ظرف قبل از اینکه بتوان آنرا حرارت داد، از فرایند خشک سازی لازم عبور میکند.
• سختی استخوان مانند: خاکی که کاملا خشک شده و در شکننده ترین حالت خود، مانند بیسکوئیت، وجود دارد.
• سفال یکبار حرارت دیده: یک مرحله ی میانی در حرارت دهی است.
  ظرف سفالی بعد از حرارت دهی متخلخل است و توانایی جذب آب محلول لعاب را دارد
  که موجب میشود تا زمانیکه سفال حالت خود را حفظ کرده، مواد موجود در لعاب به آن بچسبند.
  (در صورتی که در مورد لعاب سوالی دارید علاوه بر شرکت در کلاس های
  آموزش لعاب تصویرگران پویا اندیش به شما پیشنهاد میکنیم از مطلب لعاب روی سفال چیست را در همین سایت مطالعه فرمایید . )
• آجر شاموتی: یک ماده ی شن مانند که به گل سفالگری بدنه افزوده میشود تا کارایی و قدرت آن را افزایش داده و به کاهش انقباض خاک کمک میکند.

ترکیبات خاک رس

چهار نوع رس وجود دارد که از همه آنها می توان در ساخت ظروف سفالی استفاده کرد. تفاوت های بین این چهار نوع خاک رس، از تفاوت های بین لطف بافت، رنگ و انعطاف پذیری سرچشمه می گیرد که مربوط به درصد ترکیبات موجود در هر یک از آن ها می باشد در ادامه به معرفی این ترکیبات می پردازیم

کائولینیت

کائولینیت، یک ماده معدنی خاک رس نرم و خاکی با رنگ سفید است. این ترکیب، در انواع گل ها یافت می شود. این ترکیب، انعطاف پذیر است؛ اما خاصیت ارتجاعی ندارد. در برخی از مناطق جهان، با رنگ زنگ زدگی یافت می شود. کائولینیت یک ترکیب سیلیکات است.

اسمکتیت

اسمکتیت به مواد معدنی رسی گفته می شود که حاوی مقادیر مختلفی از فلزات قلیایی و فلزات قلیایی هستند. مواد معدنی سفالی، آب را جذب می کنند و قادر به انبساط هستند. اسمکتیت نیز یکی از ترکیبات زس است که در انواع آن وجود دارد.

کلریت

کلریت یک ترکیب معدنی حاوی آهن، منیزیم، منگنز، روی، لیتیوم، کلسیم و نیکل است. ترکیبات مواد شیمیایی در هر ماده معدنی متفاوت است. کلریت به خودی خود، به عنوان یک ترکیب رسی در نظر گرفته نمی شود؛ اما در بعضی از انواع خاک رس ها به عنوان ماده معدنی یافت می شود.

Illite

این ماده یک ماده رسی غیر قابل انبساط است. Illite حاوی موادی همچون سیلیسیم، آلومینیوم، آهن، منیزیم و پتاسیم است. این ماده علاوه بر این ها می تواند حاوی سدیم و کروم نیز باشد. برخلاف سایر مواد معدنی رس، Illite به عنوان ذرات کوچک یافت می شود. این ماده در واقع یک ترکیب سنگی است.

انواع خاک رس در طبیعت

گل سرامیک، خالص ترین نوع گل در دنیاست که ۶۰ درصد قشر زمین را تشکیل می دهد .کائولین، خالص ترین نوع گل سرامیک در طبیعت است. خاک های سرامیکی مناسب ترین خاک جهت استفاده در سفالگری هستند که در طبیعت به دو صورت خالص و ترکیبی موجود می باشند.

خاک های خالص در سفالگری

این نوع خاک ها، خاک هایی سفید و خالص هستند که با هیچ ماده دیگری ترکیب نشده اند و در واقع از خاک های نوع اول سرامیک هستند. به این نوع خاک، کائولن گفته می شود. گویند صخره های بزرگ فلدسپاتی در اثر باران و تبخیر آب، فرسایش پیدا کرده و این گونه خاک هایی را به وجود می آورند. این خاک های جدید، همان ترکیبات سنگ مادر را در خود دارند؛به عبارت دیگر، این خاک ها کاملا خالص هستند و هنوز با دیگرعناصر در طبیعت ترکیب نشده اند. کائولن در واقع سرامیک خالص است.

خاک های سفالگری ترکیبی

همه خاک ها به صورت خالص باقی نخواهند ماند. بلکه در طی زمان، خاک های ایجاد شده در طبیعت جا به جا خواهند شد. این جا به جایی اغلب توسط عواملی همچون باد و باران صورت می گیرد. خاک ها در مسیر رودخانه ها با انواع مواد شیمیایی و فیزیکی ترکیب می شوند و به خاک های ثانویه تبدیل می شوند. خاک های ثانویه، ویژگی هایی دارند که آن ها را تبدیل به خاک های مناسب برای تهیه گل در سفال سازی کرده است. همان طور که پیش تر گفته شد، گل از مخلوط خاک و آب با نسبت های مختلف به دست می آید. هر گل هم با توجه به خاک استفاده شده در آن، خصوصیات و ویژگی های متفاوتی دارد. تفاوت اصلی این خاک های ترکیبی با خاک های خالص هم در چسبندگی آن هاست. به طور مثال، گلی که حاصل از ترکیب آب و کائولن است، حالت چسبندگی خوبی ندارد و به همین دلیل نمی تواند به منظور ساخت ظروف مورد استفاده قرار گیرد.

طبقه بندی های گل سفالگری

انواع زیادی از گل سفالگری وجود دارد و انتخاب گزینه مناسب برای شما، کار سختی است.بعنوان یک سفالگر، فکر میکنید که چه خاکی مناسب نیاز شماست؟ چه چیزی را باید بدانید؟ چگونه به آن پی بردید؟

گل سفالگری نسوز

خاک های نسوز، قدیمی ترین نوع خاک برای سفالگران هستند و رایج ترین خاک ها هستند که در طبیعت یافت می شوند.این خاک ها بسیار شکل پذیرند و کار با آنها نیز آسان است.خاک های نسوز حاوی آهن و سایر ناخالصی های معدنی هستند که موجب میشونتا خاک به سختی مطلوب خود در دمایی پایین تر، بین 950 تا 1100 درجه سانتی گراد، دست یابد که نتیجه ی آن سرامیکی متخلخل، انعطاف پذیر، غیر شیشه ای و نرم تر میشود که رنگ پذیری بالا را بعد از حرارت دهی ممکن میسازد، انقباض را کم میکند و براحتی میتوان آنرا رنگ زد. سفال های نسوز لعاب نزده، مانند تراکوتا، متخلخل اند و در برابر آب نفوذ ناپذیر نیستند.خاک های نسوز در طبیعت فراوان اند و عمدتا برای ساخت آجرها و کاشی ها از آنها استفاده میشود.
تا زمانی که سفال های نسوز لعاب زده نشوند، برای ظرف هایی که مایعات را در آن نگه میدارند، کارایی ندارد.محصولات لعاب زده ی خاک نسوز در برابر محصولات لعاب زده ی خاک های سنگ نما، بنظر شکننده ترند.خاک های نسوز معمولا دارای رنگ های قرمز، نارنجی، زرد و خاکستری روشن میباشند.رنگ های سفال های نسوز حرارت دیده شامل قهوه ای، قرمز، نارنجی، زرد مایل به قهوه ای، خاکستری و سفید میباشند.رنگ های حرارت دیده اغلب بوسیله ی محتوای ناخالصی های معدنی و نوع حرارت دهی تعیین میشوند.از آنجایی که حرارت دهی لعاب ها در دمای پایین تری صورت میگیرد،
این لعاب ها نسبت به لعاب های سفال های سنگ نما که در دمای بالا حرارت میبینند، رنگ روشن تری دارند.

گل سفالگری سنگ نما

خاک سفال های سنگ نما شکل پذیر و اغلب هنگام مرطوب بودن، خاکستری رنگ است.رنگ حرارت دیده ی آنها بین محدوده ی خاکستری روشن و زرد مایل به قهوه ای تا خاکستری و قهوه ای است.رنگ های حرارت دیده شدیدا تحت تاثیر نوع حرارت دهی میباشند.خاک های سفال سنگ نما دارای عامل جذبی 2 تا 5 درصد میباشند و معمولا در محدوده ای بین 1150 تا 1300 درجه سانتی گراد حرارت میبینند.به سفال های حاصل از اینگونه خاک ها “سنگ نما” گفته میشود، چون ظروف حرارت دیده، ویژگی هایی مانند سنگ را دارا هستند.سفال های سنگ نما با لعاب خود بخوبی پیوند میدهند و بعد از حرارت تا پختگی، نفوذ ناپذیر میشوند.طی مراحل شکل دهی و حرارت دهی، این خاک ها سخت و مناسب هستند.خاک سنگ نما برای استفاده بین سفالگران بسیار رایج است.رنگ های سفال های سنگ نمای حرارت دیده در محدوده ی زرد مایل به قهوه ای یا خاکستری روشن تا قهوه ای یا خاکستری تیره میباشد.بخاطر ویژگی های سفت و سخت بودن، این خاک برای ساخت مواردی همچون ظرف های سفالی برای خوراک عالی است.هر چقدر که دمای حرارت دهی برای پختن خاک سفال سنگ نما بیشتر باشد، سفال حاصل، با دوام تر و در برابر اب، نفوذ ناپذیرتر است.

پورسلین / کائولین / گل خاک رس

این دو خاک سفالگری، تقریبا یکسان اند و بعنوان بهترین خاک های موجود برای سفالگری در نظر گرفته میشوند.همچنین، گران قیمت ترین خاک های سفالگری نیز میباشند.این خاک ها حاوی مقادیر بالای سیلیکات هستند و در برابر دمای بالا نیز مقاوم اند.اگر شما میخواهید یک سفال با کیفیت بسازید، پس این نوع خاک میتواند بهترین انتخاب شما باشد.تا زمانیکه شما خاکی را که با آهن اکسید ترکیب شده است را خریداری نکنید تا رنگ آن را قرمز تر سازید، سفید یا کم رنگ خواهد بود.پورسلین که میزان جذب آن 0 تا 1 درصد است، محصول تلاش و پیشرفت چندین صد ساله ی سفالگران اولیه ی چین است.ماده اصلی آن کائولین است که به نام خاک چینی نیز شناخته میشود.کائولین دارای نقطه ذوب حدود 1801 درجه سانتی گراد است و بخاطر شکل پذیری کم، شکل دادن آن سخت است.بمنظور این که به گل سفالگری متراکم، سخت، سفید رنگ و نیمه شفاف به نامپورسلین دست یابیم، کائولین با سایر خاک ها ترکیب میشود تا میزان کارپذیری را افزایش و دمای حرارت دهی را کاهش دهد.معمولا، پورسلین در دمایی بالاتر از 1260 درجه سانتی گراد حرارت میبیند، با این حال،میتوان آنرا با افزودن مواد غیر معمول در دمای پایین 1037 درجه سانتی گراد حرارت داد.چون از ذرات ریزی تشکیل شده است، پورسلین ویژگی های مطلوبی از صاف بودن را ارائه میدهد و میتوان انرا حتی بصورت بسیار نازک ساخت تا به شکل ظریف و نیمه شفاف آنرا در آورد.با این حال، بخاطر شکل پذیری پایین، کار با آن طی فرایند شکل دهی بر روی چرخ سفالگری سخت است.از آنجایی که چگالی آن تا تقریبا نقطه ذوب خاک بطور مطلوب حاصل نمیشود، در مراحل حرارت دهی و خشک کردن براحتی ترک میخورند.توپ های گلی شدیدا شکل پذیرند و حاوی ناخالصی های معدنی کمی هستند.آنها در دمای حدودا 1300 درجه سانتی گراد به سختی مطلوب خود میرسند.زمانی که مرطوب اند، خاکستری تیره هستند و بعد از حرارت دهی، به رنگ خاکستری روشن یا زرد مایل به قهوه ای روشن در می آیند.توپ های گلی یک مشکل جدی دارند.بدلیل میزان انقباض بیش از حد طی فرایند خشک سازی و حرارت دهی، از آنها نمیتوان به تنهایی استفاده کرد.با این حال، زمانی که به سایر خاک ها بمنظور افزایش کارایی و شکل پذیری افزوده شوند، بسیار مفید خواهند بود.

طرز تهیه ی گِل سفالگری

برای تهیه ی گل سفالگری ابتدا خاک رس را می کوبند تا خرد و نرم شود. سپس آن را الک کرده، در حوضچه، می خیسانند و به صورت دوغاب در می آورند تا دانه های شن و ماسه ی موجود در خاک به علت سنگینی ته نشین شود. سپس دوغاب را از طریق سوراخی که مقداری از کف حوض بالاتر است به حوضچه ی مجاور منتقل می کنند. پس از گذشت تقریبا ده ساعت، گل ته نشین می شود و آب آن از طریق سوراخ حوضچه خارج می شود و بقیه ی آب گل با تابش خورشید، تبخیر می شود. آنگاه گل را به کارگاه منتقل و با پا لگد می کنند : و «ورز» می دهند تا متراکم تر شده، حبابهای هوا از میان آن خارج شود؛ چسبندگی لازم را به دست آورد و آماده ی چرخ کاری شود. سپس آن را به اندازه ی دلخواه گلوله می کنند که این عمل را اصطلاحاً «چانه کردن» و گلوله های کوچک گل را «چانه» می نامند. معمولاً برای اشیای بزرگتر از گل سفت تر و برای اشیای کوچکتر، از گل نرم تر، استفاده می شود.

با سفالگری و جزئیات آن بیشتر آشناشوید