حمام خان یا حمام پیرظهیری در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج در مجاورت مسجدی به نام داروغه قرار دارد. این حمام از گذشته تاکنون با توجه به موقعیت خاص آن با بازار ارتباط نزدیک داشته است. راه‌های دسترسی به این بنا از خیابان‌های انقلاب و طالقانی و از سمت میدان انقلاب امکان‌پذیر است. از سمت خیابان چهارباغ و کوچه‌های پشت بازار و از سمت شمال میدان سنندجی می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد. به عبارتی حمام در بافت قدیمی و هسته مرکزی شهر واقع شده است. بافت قدیمی شهر سنندج دارای محلات متعددی است که به تبع آن حمام‌های مختلفی در آنها قرار داشته و شماری از آنها هم باقی‌مانده که از جمله می‌توان به حمام خان اشاره کرد.
بنا به نوشته مورخان محلی کردستان در کتاب‌هایی همچون تفحه ناصریه نوشته میرزا شکرالله سنندجی حدیقه ناصر میرزاعلی اکبر وقایع نگار، تاریخ اردلان مستوره اردلان، زبده التواریخ سنندجی نوشته قاضی محمد شریف، لب التواریخ نوشته خسرو بن محمداردلان به موضوع ساخت کهن دژ (قلعه)، بازار، مساجد، حمام و بناهای مختلف در زمان ساخت دوباره شهر سنندج به عنوان مرکز ایالت کردستان به دست «سلیمان خان اردلان» والی کردستان اشاره شده است. به نظر می‌رسد این بنا یکی از مکان‌های عالی و باشکوه شهر سنندج با توجه به سنگ نوشته آن مربوط به دوره حاکمیت «امان‌الله خان اردلان» والی کردستان بوده و کار ساختمانی آن در سال 1220 هجری قمری به اتمام رسیده است. این بنا بعدها به سبب تملک آن به وسیله امین التجار در سال 1295 هجری قمری در دوران حکومت «فرهاد میرزای معتمدالدوله» (عموی ناصرالدین شاه) بازسازی و مرمت عمده به ویژه تزئینات آهک بری آن تجدید شده است. کتیبه‌های داخل آهنگری‌های اضلاع شمالی و جنوبی سکوهای سربینه (حمام سرد) گویای این امر است که تاریخ آنها مربوط به سال 1259 هجری قمری است. این آهنگری‌های دوره نخست تقریباً به صورت عمده در زیر لایه جدید قرار می‌گیرد به جز مواردی که در سکوهای شمالی و جنوبی سربینه (حمام سرد) باقی‌مانده است.
حمام خان یکی از حمام‌های قدیمی و مکان های دیدنی سنندج است که قدمت آن به دوران قاجار بازمی‌گردد. این حمام در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج، در نزدیکی مسجدی به نام داروغه و در بافت قدیمی و مرکزی شهر قرار دارد. از خیابان‌های طالقانی و انقلاب سنندج می‌توانید به حمام خان برسید. طبق سنگ‌نوشته‌هایی موجود در حمام، این بنا در دوران حاکمیت امان الله خان اردلان، والی کردستان ساخته شده و ساخت آن در سال 1220 هجری قمری به پایان رسیده است. حمام خان نیز سبکی مشابه سایر حمام‌های ایرانی دارد و از بخش‌های مختلف آن می‌توان به سردر ورودی، هشتی، سربینه (حمام سرد)، میان در، بینه (حمام گرم)، خزینه، خلوتی، سرویس‌های بهداشتی و آب‌انبار اضافی اشاره کرد. در دو سکوی حمام دو آب‌نما وجود داشت که به احتمال زیاد در زمان امین‌التجار پر شده بودند و در پی گردی و مرمت کشف شدند. در سال 1377 اداره‌ی کل میراث فرهنگی این خانه را خریداری کرد و مرمت آن از سال 1378 آغاز شد. حمام خان در 25 اسفند 1378، با شماره‌ی 2603 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
طراحی حمام خان نیز همانند سایر حمام های ایرانی صورت گرفته و دارای جلوه و زیبایی خاصی است. این حمام از بخش های مختلفی تشکیل شده که از جمله آن می توان به ورودی، هشتی، میان در، سربینه، آب انبار اضافی، خزینه، سرویس بهداشتی و … اشاره نمود.
در قسمت های مختلف حمام حوض ها و آب نماهای زیبایی به کار رفته که نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند. از جمله این آب نماها می توان به آب نما واقع بر روی دو سکو حمام اشاره نمود که در زمان مرمت و پی گردی بنا پیدا شدند.
به مرور زمان بخش های متعددی از این بنا از بین رفتند به طوری که تنها بقایایی از سنگ ها و فواره ها باقی مانده بود. اما بر اساس آثار و شواهد موجود تمامی بخش های حمام مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت تا به همان بنای اولیه تبدیل شود و این موضوع یکی از دلایل شهرت و محبوبیت حمام خان است.
حمام خان دارای سه آب نما در قسمت سرد و دو آب نما در حمام گرم می باشد و علاوه بر این در بخش های مختلف حمام آب نمایی در کف بنا ساخته شده است. به منظور پوشش کف حمام از سنگ مرمر استفاده کرده اند و برای در پوش حمام سرد از سنگ تیشه ای منطقه استفاده نموده اند.
سقف حمام در بخش های مختلف با استفاده از طاق و گنبد پوشیده شده است تا میزان مقاومت و استحکام حمام افزیش یابد. مصالح مختلفی در ساخت حمام خان مورد استفاده قرار گرفته که از جمله آن می توان به سنگ، آجر، آهک و ملات آبی اشاره نمود.
مهم ترین شاخصه این بنا داشتن تزئینات و نقش و نگار زیبا و منحصر به فرد است. بر روی ساختمان حمام خان آهکبری هایی با نقوش متنوع و کاشی کاری رنگارنگی انجام شده که نمای جذاب به آن بخشیده است. قسمت های مختلف حمام مانند حمام سرد ، حمام گرم، خزینه و خلوتی ها و ..با نقوش آهکبری تزئیین شده اند.
از جمله این نقوش می توان به نقش گل و گیاه، نقوش حیوانی و انسانی، نقوش هندسی،نقوش پرندگان و … اشاره نمود. از نقش پرندگان بیشتر در تزئیین بنا به صورت جفت استفاده شده و شیر وطاووس های آهکبری شده ای که به صورت قرینه در حمام گرم و سرد ایجاد شده شاهکاری بی نظیر هستند. در قسمت ورودی حمام نیز شاهد این نقوش زیبا هستیم.
برای تزئین سقف گنبد حمام از ترکیب نقش چهار طاووس و نقوش ترکیبی انسان و پرنده استفاده کرده اند. این نقش ها در دوره قاجار با تنوع بالایی مورد استفاده قرار می گرفتند و به ویژگی اصلی بناهای قاجاری تبدیل شده بودند. در دیوارها و کنار بندی های سقف گنبد نیز با نقوش اسلیمی و گل و بته و بلبل پوششی زیبا و خاص ایجاد شده بود.
در حمام سرد آنچه که بیشتر نظر افراد را به خود جلب می کند کاشی کاری های رنگارنگ و نقوش آهکبری ظریف و زیبا هستند که در قسمت های مختلفی مانند پایه ها و دیواره های سکو ها به چشم می خورد. البته میزان قابل توجهی از این کاشی کاری ها تخریب شده و از بین رفته اند اما همچنان قسمت های مختلفی از بنا و تزئینات آن پابرجاست.
کاشی کاری هایی که در این حمام به کار رفته واقعا بی نظیر هستند زیرا استادکاران آن طرح ونقش هایی را انتخاب کرده اند که کاملا متناسب با محوطه و فضای حمام خان است. حمام خان در سال 1378 توسط اداره کل میراث فرهنگی مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و نام آن در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.
حمام خان سنندج یکی از بناهای تاریخی استان کردستان با ویژگی‌های خاص معماری است .حمام خان حمامی است قدیمی متعلق به دوره قاجار در سنندج، که به دستور والی کردستان در بافت قدیمی شهر ساخته شدکه در ضلع شمالی بازار سرپوشیده سنندج و در مجاورت مسجدی به نام مسجد داروغه قرار دارد.
