اعتیاد یک بیماری مزمن و پیچیده با ابعاد زیستی،روانی و اجتماعی است که درمان آن مستلزم بهرهگیری از پروتکلهای علمی و مبتنی بر شواهد است. متأسفانه در سالهای اخیر، شاهد ظهور و گسترش روشهایی موسوم به "ترکهای ابوالفضلی" و سایر شیوههای مشابه غیرعلمی بودهایم. این مقاله با هدف تبیین عوارض خطرناک و گاه جبرانناپذیر این قبیل روشها، خطرات آن را در سه حوزه "جسمی"، "روانی" و "اجتماعی" مورد بررسی قرار میدهد و بر لزوم بهکارگیری روشهای استاندارد پزشکی تأکید میورزد.
1. مقدمه: تعریف یک روش غیرعلمی
"ترک های ابوالفضلی" به عنوان نمادی از روشهایی شناخته میشوند که عموماً فاقد پشتوانه علمی هستند، توسط افراد فاقد صلاحیت پزشکی اجرا میشوند و اغلب با وعدههای غیرواقعی مانند "ترک قطعی و بدون بازگشت در چند روز" تبلیغ میگردند. این روشها معمولاً بر اساس یک پروتکل ثابت و بدون در نظر گرفتن شرایط منحصربهفرد هر بیمار (نوع ماده مصرفی، مدت اعتیاد، وضعیت سلامت جسمی و روانی) اجرا میشوند.
2. عوارض جسمانی و پزشکی
استفاده از روشهای غیراستاندارد میتواند عوارض فاجعهباری برای سلامت جسمانی فرد در پی داشته باشد:
· خطر مرگ ناشی از قطع ناگهانی مواد (Detoxification): قطع ناگهانی برخی مواد مانند الکل، آرامبخشها و اپیوئیدها (به ویژه در مصرفکنندگان با مقدار و مدت زیاد) میتواند منجر به بروز علائم ترک شدید و خطرناکی مانند تشنج، هذیان ترک (Delirium Tremens)، نوسانات شدید فشار خون و ایست قلبی-تنفسی شود. مدیریت این شرایط تنها در محیطهای مجهز پزشکی و تحت نظارت دائمی امکانپذیر است.
· سمیت داروهای نامشخص: در بسیاری از این روشها از داروها یا ترکیبات گیاهی با هویت و عوارض ناشناخته استفاده میشود که ممکن است باعث مسمومیت دارویی، آسیبهای کبدی و کلیوی شدید شوند.
· عدم مدیریت علائم ترک اعتیاد : در این روشها معمولاً علائم دردناک ترک (مانند دردهای عضلانی-استخوانی شدید، تهوع و استفراغ) به درستی مدیریت نمیشوند که این امر میتواند منجر به کمآبی بدن، سوءتغذیه و تحمل رنج غیرضروری توسط بیمار شود.
· غفلت از بیماریهای همزمان: بسیاری از افراد مبتلا به اعتیاد، از بیماریهای زمینهای دیگر (مانند هپاتیت، ایدز، مشکلات قلبی و روانپزشکی) رنج میبرند. روشهای غیرعلمی به این موارد توجهی نکرده و سلامت بیمار را به مخاطره میاندازند.
3. عوارض روانی-عصبی
آسیبهای روانی ناشی از این روشها اغلب عمیق و ماندگار هستند:
· تشدید اختلالات روانپزشکی: اعتیاد اغلب با اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب و روانپریشی همزمان است. روشهای خشن و غیرعلمی میتوانند این اختلالات را شدت بخشیده و منجر به بروز رفتارهای پرخطر، خودزنی یا حتی خودکشی شوند.
· ایجاد ترومای روانی: برخی از این روشها که با خشونت کلامی یا فیزیکی، حبس، تحقیر و شکنندگی روانی فرد همراه هستند، میتوانند "ضربه روانی (تروما)"ی جدیدی به بیمار وارد کنند که بهبود از آن، سالها به طول بینجامد.
· اختلال در عملکرد شناختی: استفاده از داروها یا روشهای نامناسب میتواند بر حافظه، تمرکز و قدرت تصمیمگیری فرد تأثیر منفی بگذارد.
4. عوارض اجتماعی و اقتصادی
· هدررفت منابع مالی خانواده: این روشها معمولاً با هزینههای گزاف و غیرمنطقی همراه هستند که بار مالی سنگینی بر دوش خانوادهها گذاشته و اغلب بدون ارائه نتیجه مطلوب، منجر به ورشکستگی آنان میشوند.
· تخریب بنیان خانواده: شکست مکرر در ترک، احساس گناه و ناامیدی را در فرد و خانوادهاش تشدید میکند و میتواند به از هم پاشیدگی کانون خانواده بینجامد.
· انزوای اجتماعی و انگ خوردن: اگر روشهای غیرمتعارف با برچسبزنی و تحقیر فرد همراه باشد، باعث انزوای بیشتر او شده و بازگشت به زندگی عادی را برایش دشوار میسازد.
· افزایش احتمال بازگشت (عود): از آنجا که این روشها به ریشهها و علل روانی-اجتماعی اعتیاد نمیپردازند و تنها بر یک "پاکسازی فیزیکی" سریع و خشن متمرکز هستند، نرخ بازگشت در آنها به طور قابل توجهی بالا است. این شکست مکرر، ناامیدی و یأس عمیقی در فرد ایجاد میکند.
5. نتیجهگیری: لزوم مراجعه به کمپ های ترک اعتیاد ومراکز مجاز و علمی
"ترکهای ابوالفضلی" و روشهای مشابه غیرعلمی، نه تنها راه حل نیستند، بلکه خود به عاملی برای تشدید بیماری و ایجاد آسیبهای جدید جسمی، روانی و اجتماعی تبدیل میشوند. درمان اعتیاد یک فرآیند تدریجی، چندوجهی و طولانیمدت است که باید توسط تیمی از متخصصان شامل پزشک، روانپزشک، روانشناس و مددکار اجتماعی درکمپ ترک اعتیاد و "مراکز مجاز درمان اعتیاد" و با استفاده از پروتکلهای استانداردشده (مانند دارودرمانی، رواندرمانی و خدمات کاهش آسیب) انجام پذیرد.
خانوادهها باید با هوشیاری کامل، این قبیل مراکز غیرمجاز را شناسایی کرده و به جای توسل به راههای میانبر و خطرناک، سلامت عزیزان خود را تنها به دست متخصصان آموزشدیده و مراکز دارای مجوز رسمی از دانشگاههای علوم پزشکی یا سازمان بهزیستی بسپارند.
کمپ ترک اعتیاد ویلای سبز بهزیستی با 15 سال سابقه درخشان در حوزه درمان و خدمات رسانی به مددجویان تحت نظارت سازمان بهزیستی گزینه مناسبی برای درمان بیماران میباشد.
نویسنده :دکتر هادی دانش پرور
