علل ارتفاع زدگی و راهای پیشگیری از آن

ارتفاع زدگی چیست؟

ارتفاع زدگی به علت کمبود اکسیژن در ارتفاع بالا رخ می دهد.عوارض این مشکل صخره نوردان می تواند کم تا مرگبار باشد اما با پایین آمدن از ارتفاع از بین می رود.ارتفاع زدگی در کوهنوردان،اسکی بازان و مسافران به طور عموم با علایم سردرد، حالت تهوع، سرگیجه و تنگی نفس همراه است.

علائم رایج ارتفاع زدگی

• سردرد
• سرگیجه
• بی اشتهایی
• حالت تهوع و استفراغ
• خستگی و از دست دادن انرژی
• بی خوابی

علل بیماری ارتفاع

در سطح دریا غلظت اکسیژن حدود 21 درصد است و فشار بارومتری به طور میانگین 760 میلی متر جیوه است. با زیاد شدن ارتفاع، غلظت اکسیژن در همان حد باقی می ماند، ولی تعداد مولکول های اکسیژن در هر تنفس کاهش می یابد. در ارتفاع 3500 متری فشار بارومتری تنها 483 میلی متر جیوه است، یعنی تقریباً 40 درصد کاهش در مولکول های اکسیژن موجود در هر تنفس. جهت اکسیژن رسانی مناسب به بدن سرعت تنفس شما (حتی در هنگام استراحت) باید افزایش یابد. این تهویه اضافی محتوای اکسیژن خون را بالا می برد، ولی نه در حد غلظت اکسیژن در سطح دریا. از آنجایی که مقدار اکسیژن مورد نیاز برای فعالیت تغییری نکرده است، بدن باید خود را با مقدار کمتر اکسیژن تطبیق دهد. به علاوه به دلایلی که کاملاً مشخص نیست، ارتفاع زیاد و فشار کمتر هوا باعث نشت مایع از مویرگ ها می شود که همین عامل می تواند باعث افزایش مایعات در ریه و مغز شود. ادامه مسیر به سمت ارتفاعات بالاتر بدون عادت کردن (هم هوایی) و وفق یافتن با محیط می تواند به بیماری های شدید و حتی مرگبار منجر شود.اگر به ارتفاعات بیش از 3000 متری می روید، در هر روز تنها 300 متر ارتفاع خود را افزایش دهید و در ازای هر 1000 متر بالا رفتن، یک روز استراحت کنید.

انواع و تشخیص ارتفاع زدگی

قبل از هر چیز باید انواع ارتفاع زدگی را بشناسید. بیماری ارتفاع، سه نوع مختلف دارد

• کوه زدگی یا کوه گرفتگی (acute mountain sickness)،
• ادم مغزی (HACE)
• ادم ریه در ارتفاعات (HAPE).

کوه زدگی یا کوه گرفتگی: این عارضه یک بیماری رایج در برخی از نقاط مرتفع دنیا است. ۲۵ درصد از مسافران ارتفاعات بالای ۲۴۰۰ متر در کلرادو، ۵۰ درصد از مسافران هیمالیا و ۸۵ درصد از کسانی که به نواحی اطراف کوه اورست سفر می کنند، با این مشکل مواجه می شوند. کوه زدگی علائم متعددی دارد. این علائم شامل سردرد از ۲ تا ۱۲ ساعت حضور در ارتفاع جدید، اختلالات خواب، سرگیجه، خستگی، از دست دادن هوشیاری، افزایش ضربان قلب، تنگی نفس در هنگام حرکت و حالت تهوع و استفراغ است.

ادم مغزی : ادم مغزی در ارتفاعات بالا، پیشرفت کوه زدگی است و در ابتدا با علائم کوه زدگی خود را نشان می دهد. با شدت یافتن شرایط، علائم دیگری آشکار می شوند؛ علائمی نظیر آتاکسی (ناهماهنگی یا بی نظمی حرکات عضلات)، تلوتلو خوردن یا مورب راه رفتن، خواب آلودگی، گیجی، تغییر در گفتار، حافظه و افکار. در صورت شدت یافتن این علائم ممکن است فرد هوشیاری خود را از دست بدهد و به کما برود. بر خلاف کوه زدگی، ادم مغزی بسیار نادر است و یک تا ۴ درصد افراد را درگیر می کند.

ادم ریوی: ادم ریوی در ارتفاعات بالا، به دنبال پیشرفت کوه زدگی و ادم مغزی ایجاد می شود بنابراین علائم هر دو را دارد. البته ممکن است به تنهایی هم اتفاق بیافتد که علائمی نظیر تنگی نفس، احساس فشار و درد در قفسه سینه، خس خس سینه هنگام بازدم، افزایش تنفس و ضربان قلب، ضعف و سرفه دارد. ممکن است فرد دچار تغییرات فیزیکی از جمله سیانوز شود. سیانوز یا رنج کبود، کبود شدن دهان یا انگشت ها است. ادم ریوی هم مانند ادم مغزی، به ندرت اتفاق می افتد و درصد مبتلایان به آن یک تا ۴ درصد است.

تشخیص و درمان بیماری ارتفاع زدگی بر عهده ی پزشک است. اما کوهنوردان هم می توانند با رعایت چند نکته، تا حدودی از بروز علائم بیماری و مشکلات ناشی از افزایش ارتفاع، پیشگیری کنند. این نکته را در نظر بگیرید که حتی اگر شما با رعایت نکاتی بخواهید از بروز بیماری ارتفاع زدگی پیشگیری کنید، باز هم ممکن است به آن دچار شوید. اگر چنین شرایطی پیش آمد، باید مراقب باشید که آن را تشدید نکنید. اگر دچار کوه زدگی شدید، ۱۲ ساعت صبر کنید تا علائم بهبود پیدا کنند. اگر تا ۱۲ ساعت علائم بهبود پیدا نکردند، ارتفاع خود را ۳۰۰ متر کاهش دهید. اگر علائمتان شدیدتر هستند، در کمتر از ۱۲ ساعت به کاهش ارتفاع اقدام کنید. اگر امکان پایین رفتن برای شما وجود ندارد، درمان با اکسیژن در صورت در دسترس بودن، می تواند در چند ساعت علائم را بهبود ببخشد.

اگر علائم ادم مغزی یا ریوی را مشاهده کردید، سعی کنید با کمترین تقلای ممکن، ارتفاع خود را فورا کاهش دهید. تقلای بیشتر ممکن است علائم شما را تشدید کند. متناوبا علائم را برای اطلاع از بهبود آنها، ارزیابی کنید. اگر پایین رفتن و کم کردن ارتفاع به دلیل شرایط جوی یا موارد دیگر، امکان پذیر نیست، از ماسک و کپسول اکسیژن استفاده کنید. همچنین می توانید از محفظه های پرفشار سیار استفاده کنید. اگر این امکانات را در اختیار دارید و علائم شما شدید نیستند و بدن شما به درمان ها پاسخ داد، نیازی به کم کردن ارتفاع نیست. این تجهیزات سبک وزن معمولا در اختیار گروه های امداد و نجات و ایستگاه های امداد وجود دارند. اگر تلفن در اختیار دارید و امکان برقراری ارتباط برای شما وجود دارد، تیم های امداد و نجات را خبر کنید و موقعیت خود را به آنها اطلاع دهید و منتظر رسیدن آنها بمانید. اگر پایین رفتن و کم کردن ارتفاع به دلیل شرایط جوی یا موارد دیگر، امکان پذیر نیست، از ماسک و کپسول اکسیژن استفاده کنید. داروهای اضطراری را مصرف کنید. داروهایی وجود دارند که در شرایط اضطراری توسط پزشک تحویز می شوند. برای درمان کوه زدگی حاد، ممکن است پزشک داروهایی مانند استازولامید یا دگزامتازون تجویز کند. برای درمان ادم مغزی، دگزامتازون تجویز می شود که باید قرص ها را فورا مصرف کنید.

تشخیص و درمان بیماری ارتفاع زدگی بر عهده ی پزشک است. اما کوهنوردان هم می توانند با رعایت چند نکته، تا حدودی از بروز علائم بیماری و مشکلات ناشی از افزایش ارتفاع، پیشگیری کنند.

داروهای مورد استفاده برای ارتفاع زدگی

داروهایی که برای ارتفاع زدگی استفاده می شود، استازولامید و دگزامتازون است.

استازولامید دارویی است که سالهاست برای پیشگیری از ارتفاع در میان کوهنوردان شناخته شده و اثر بخشی آن جهت پیشگیری از بیماری حاد کوهستان در مطالعات متعددی به اثبات رسیده است.

افرادی که به داروهای گروه سولفونامید حساسیت دارند، نباید این دارو را مصرف کنند و این محدودیت شامل افرادی که کمبود آنزیم G6PD دارند می شود. البته مصرف این دارو برای زنان باردار و شیرده ممنوع است. همچنين مصرف همزمان این دارو با آسپرین مجاز نیست.

دگزامتازون داروی مناسبی برای کسانی است که نمی توانند از استازولامید استفاده کنند . دوز آن 8 میلیگرم روزانه است که در چند نوبت در روز(2 یا 4 نوبت) استفاده می شود. برای مثال 2 میلیگرم هر 6 ساعت و یا 4 میلیگرم در هر 12 ساعت.

مصرف دگزامتازون را باید از ارتفاعی که در آن فرد بی علامت است شروع کرد و با شروع کم کردن ارتفاع مصرف آنرا قطع کرد.

پیشگیری ا ز ارتفاع زدگی

• آرام آرام و تدریجی ارتفاع را افزایش دهید. بدن انسان به ۳ تا ۵ روز زمان نیاز دارد تا با شرایط ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر تطبیق پیدا کند.
• اگر متوجه میزان ارتفاع نمیشوید ارتفاع سنج تهیه کنید یا از ساعت هایی استفاده کنید که ارتفاع سنج دارند.
• قبل ازآغاز سفر کوهنوردی ، با پزشک خود مشورت کنید معمولا پزشکان داروی استازولامید معمولا با دوز ۱۲۵ تجویز خواهد کرد. مصرف همزمان این دارو با آسپرین غیر مجاز است. برای کسانی که نمیتوانند از استازولامید استفاده کنند معمولا دگزامتازون با دوز ۸ میلی گرم ۲ یا ۴ نوبت در روز تجویز میشود .
• قبل از آغاز سفرتست خون بدهید در صورتی که دارای کم خونی ویا کمبود گلبول های قرمز هستید این مشکل را حل کنید
• مقدار زیادی آب بنوشید. کاهش آب بدن موجب عدم سازگاری بدن با ارتفاع بشود . روزانه ۲ تا ۳ لیتر آب بنوشید. این رویه را از روز قبل از سفر شروع کنید. هنگام سفر، چند لیتر آب بیشتر همراه ببرید.
• در۴۸ ساعت اول از خوردن نوشیدنی های الکلی به خصوص خودداری کنید. الکل میزان تنفس و فعالیت بدنی شما را کاهش می دهد و سبب کاهش آب بدن می شود.
• به تغذیه خود اهمیت بدهبد . مواد غذایی مفید و سرشار از پتاسیم مصرف کنید مانند کلم بروکلی، موز، آووکادو، طالبی، کرفس، انواع سبزیجات، سبوس، شکلات، خرما، میوه های خشک، سیب زمینی و گوجه. همچنین سعی کنید غذا های کم نمک مصرف کنید.

سخن پایانی

کوهنوردان نبايد از دخانیات و الکل و دیگر داروهای آرام بخش شامل باربیتورات ها، مسکن ها و قرص های خواب استفاده نکنند. این آرام بخش ها تنفس را در طول خواب بیش از پیش کاهش می دهند و منجر به بدتر شدن علایم می شود .تنها به کوهنوردی نروید زیرا در مواقع اورژانسی مانند ارتفاع زدگی سایر افراد بتوانند به شما کمک کنند یا شما را به پایین برگردانند.