آنچه که باید درباره ساز پیانو بدانیم

پیانو چیست ؟

پیانو یک ابزار موسیقی صوتی (آکوستیک) است . که توسط بارتولومئو کریستوفوری در سال ۱۷۰۰ میلادی اختراع شد (سال دقیق نامعلوم است) که در آن سیم ها به وسیله چکش مورد اصابت قرار می گیرند.این ساز توسط یک کیبورد (صفحه کلید ) نواخته می شودبه این صورت که نوازنده با انگشتان یا انگشت شصت هر دو دستکلید ها را می فشارد تا چکش ها به سیم ها ضربه بزنند و ملودی نواخته شود.کلمه ی پیانو مخفف کلمه ی ایتالیایی فورته پیانو هستش کهمدل های اولیه پیانو در سال ۱۷۰۰ با این نام شناخته شده بودند.کلمه ی پیانو به معنای نرم و کلمه ی فورته به معنای بلند است.میزان صدای تولید شده از این ساز بستگی به میزان فشار انگشت پیانیست بر کلید ، دارد:هرچه سرعت فشار بر کلید بیشتر باشد، فشار چکش نیز بیشتر می شودو صدای آهنگ تولید شده بالاتر خواهد بود.

نام گذاری پیانو

نام کامل ساز پیانو، پیانو فورته (Pianoforte) است، که از دو قسمت پیانو به معنی ملایم و فورته به معنی قوی تشکیل شده است، و به خوبی منعکس کنندهٔ توانایی این ساز در تولید صداهای ملایم و قوی می باشد.پیانو های اولیه ابعاد بزرگ، و شکل خاصی داشتند. آن چه که در اصطلاح به آن پیانوی بزرگ گفته می شود (و در ایران با نام نادرست پیانوی رویال شناخته می شود) غالباً بیش از دو متر طول دارد و دارای در بزرگی است که برای هرچه بهترشدن صدای پیانو، معمولاً در هنگام نواختن ساز این در را در وضعیت نیمه باز توسط پایهٔ کوچکی ثابت می کنند. انواع دیگر پیانو با نام های پیانوی ایستاده یا دیواری (Stand یا Upright) پیانوی چهارگوش (Square) و غیره، ابعاد کوچک تری دارند و برای مصارف خانگی یا در اماکن عمومی طراحی شده اند.

مخترع پیانو

این ساز توسط بارتولومئو کریستوفوری (۱۶۵۵ – ۱۷۳۱)اهل پادوا ایتالیا اختراع شد . تخصص کریستوفوری ، تولید هارپیسکورد بود. او از دانش خود درباره ی کیبورد هارپیسکورد استفاده کرد و اولین پیانو را ساخت . سال دقیق تولید این ساز مشخص نیست برخی اسناد سال ۱۷۰۰ را سال تولید پیانو می دانند و برخی دیگر سال ۱۶۹۸ را . سه پیانو از دهه ۱۷۲۰ هنوز موجود است . نام قدیمی آنها ، پیانو فورته است که بعد ها برای ساده تر شدن آن را پیانو نامیدند .

تاریخچه پیانو

صدای دل نشین پیانو، اولین بار در شهر پادووای ایتالیا شنیده شد. شاید بارتولومئو کریستافوری، مخترع پیانو هرگز فکر نمی کرد که این ساز روزی محبوب ترین ساز جهان شود، اما پس از گذشت ده سال و با تحقیقات موسیقی دان ها، پیانو کم کم به مادر ساز ها تبدیل شد. لقبی که تا به امروز، هیچ سازی نتوانسته از آن خود کند. در اصل پیشرفت یک باره و جهانی شدن پیانو را می توان مدیون یک مقاله از نویسنده ای ایتالیایی تبار دانست. مقاله ای که بعدها به سایر زبان ها منتشر و مقدمه ای برای گسترش و بهبود این ساز شد. مخترع پیانو که در حقیقت یک سازنده هارپسیکورد بود، در تلاش برای یافتن راهی بود که بتوان سازی با گستره ی صوتی بیشتر ایجاد کرد. صدای هارپسیکورد مستقل از شدت ضربه ای که انگشتان به کلید وارد می کنند، یک صدای ثابت بود. پیانو این ویژگی را داشت که انگشتان نوازنده شدت صدا را انتخاب کنند. درواقع شدت ضربه باعث بلند شدن یا نرمی صدا می شد.
هارپسیکورد جدید که در ابتدا پیانو فورته ( به معنی قوی و ملایم) نام گرفت، با ویژگی قابل توجهی که داشت در قرن هیجدهم توجه نوازندگان و موسیقی دان ها را به خود جلب کرد. پس ازآن رفته رفته با تغییراتی در راستای بهبود ساز، به پیانو امروزی تبدیل شد و با گستره ی صوتی فوق العاده مادر ساز ها نام گرفت.
البته باید گفت نوازندگان و همچنین سازهای دیگری نیز، در شکل گیری این ایده و اختراع آن مؤثر بودند که ازجمله ی آن ها می توان به اسکروتر، ارگ نواز آلمانی و یا سیلبرمن، سازنده ی معروف ارغنون اشاره کرد. همچنین در برخی کتاب های تاریخی گفته می شود ایده اولیه ساخت پیانو ریشه در سازهایی مانند دولسیمیر یا هتبرک دارد، در این گونه سازها، ضربه ی چکش بر روی سیم ها منجر به تولید صدا می شود. ساختاری مشابه با سنتور ایرانی.
پیانو، در سال های ابتدایی زندگی خود، به دلیل قیمت بالایی که داشت، تنها متعلق به طبقه ی اشراف بود. علاقه و وابستگی این طبقه به پیانو تا حدی زیاد بود که نواختن آن برای هر دوشیزه، در دسته مهارت هایی قرار می گرفت که می بایست پیش از ازدواج آن را فراگرفته باشد. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که نواختن پیانو در مجامع عمومی تنها برای مردان امکان پذیر بود.
در اوایل قرن نوزدهم، به تدریج با پیشرفت قشر متوسط، پیانو به خانه های اکثر اقشار جامعه راه پیدا کرد. رایج شدن پیانو در جامعه پیشرفت بسیار زیادی را در رابطه این ساز و به طورکلی موسیقی در سایر بخش ها رقم زد.

انواع پیانو

با توجه به پیشرفت تکنولوژی شرکت های پیانو سازی نیز اقدام به ساخت انواع و اقسام پیانو با شکل و اندازه و صدادهی های گوناگون کرده اند. از پیانو های بزرگ کلاسیک که از قدیم مورد توجه دوستداران موسیقی بوده تا پیانوهای دیجیتالی که امروزه مجبوبیت بسیاری پیدا کرده است. در این بخش به معرفی انواع پیانو و بررسی آن ها به صورت اجمالی پرداخته ایم تا بتوانیم کمکی به کسانی که قصد خرید پیانو دارند کرده باشیم.

پیانوهای دیواری

این نوع از پیانو معمولاً بدنه ای تمام چوبی دارد و ساز مناسبی برای شروع نوازندگی است. البته برای اینکه بدانید پیانوی شما چقدر برای یک فرد مبتدی مناسب است و یا بالعکس آن، باید ارتفاع ساز را اندازه بگیرید. در حقیقت هرچه ارتفاع ساز بیشتر باشد، پیانو حجم صدای بالاتری دارد و برای نوازندگی حرفه ای مناسب تر است. دلیل این امر را می توان در طولانی تر شدن سیم ها و همچنین بزرگ تر شدن صفحه ی صدا دانست.
اگر پیانو دیواری شما طولی بین ۱۱۰ تا ۱۳۰ داشته باشد، شما یک پیانو دیواری حرفه ای دارید. در حقیقت سایزهای بالای این نوع پیانو می تواند از بسیاری از پیانوهای رویال که در سایز کوچک ساخته می شود، بهتر عمل کند.

پیانو اسپینت

کوتاه ترین نوع از پیانوهای دیواری، اسپینت نام دارند. این ساز کوچک که قیمت ارزان تری نسبت به سایر سازها دارد، معمولاً برای شروع نوازندگی استفاده می شود. ارتفاع ساز اسپینت معمولاً بین ۹۰ تا ۱۰۰ سانتی متر است و جعبه ی صدای کوچکی دارد. علاوه بر این اکشن یا سیستمی که نیرو را در پیانو انتقال می دهد، در این نوع، بسیار ساده طراحی شده، همین امر باعث ارزان تر بودن این نوع از پیانو است.

پیانو کنسول

این ساز، به پیانوی ماندگار معروف است. اگر یک پیانوی کنسول در خانه داشته باشید، باید گفت شما وسیله ای مادام العمر برای تمرین کردن پیداکرده اید. ارتفاع این نوع از پیانو معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی متر است و ساختمانی بسیار محکم و بادوام دارد. این ویژگی باعث شده تا از پیانو کنسول در آموزشگاه و مراکز آموزش موسیقی به وفور استفاده شود. این پیانو در بسیاری از قسمت ها به پیانوهای بزرگ یا رویال شباهت دارد.

پیانو رویال

پیانو رویال، معمولاً حرفه ای ترین نوع از ساز پیانو است که انواع مختلفی دارد. البته باید گفت عمده تفاوت در پیانوهای رویال، طول ساز است. کوچک ترین سایز پیانوهای رویال را اصطلاحاً بیبی یا پیانو بچه می گویند. این نوع طولی حدود ۱۴۵ تا ۱۶۰ متر دارد و معمولاً به دلیل سایز مناسب، محبوب ترین نوع پیانوی رویال است.
نوع دیگر این پیانوها، پیانوی متوسط یا مدیوم گرند است. طول این نوع معمولاً بین ۱۶۰ تا ۲۱۵ سانتی متر است. نوازندگان حرفه ای معمولاً از سایز ۱۹۰ سانتی این مدل برای تمرین استفاده می کنند. این سایز از پیانو رویال پرفشنال گرند نام دارد. سایز ۲۰۰ تا ۲۱۵ سانتی متری این مدل نیز با نام آرتیست شناخته می شود که برای نوازندگی در کنسرت و اجراهای حرفه ای مناسب است.
اما بزرگ ترین سایز پیانو رویال طولی حدود ۲۷۵ متر دارد و معمولاً برای کنسرت های بزرگ یا سالن های اجرای پرجمعیت استفاده می شود. این نوع از ساز می تواند کلید یا کلاویه های بیشتری نیز داشته باشد. این نوع را معمولاً هالف کنسرت یا فول کنسرت می نامند.

پیانو دیجیتال

در این مدل از پیانو، سیستم کلاسیک به طورکلی کنار رفته و همان طور که از نام این ساز پیداست در ساخت آن از سیستم دیجیتال بهره گرفته شده است. صدای نت ها در پیانو دیجیتال، از مدل آکوستیک یا کلاسیک الگوبرداری شده است و شدت صدا برخلاف پیانو آکوستیک در این مدل از طریق بلندگوهای تعبیه شده، زیاد و یا کنترل می شود. اگرچه پیانو دیجیتال باوجود تمامی پیشرفت ها، هنوز نتوانسته است ازلحاظ شدت کیفیت و صدا با پیانو آکوستیک برابری کند ولی به دلیل قیمت و ساخت ساده ی آن، امروزه در بین علاقه مندان به موسیقی، بسیار رواج پیداکرده است.

مقایسه بین پیانو دیواری و بزرگ (رویال)

سئوالی که همواره برای نوازندگان مبتدی و خریداران پیانو مطرح است اینکه کدام یک از این نوع ساز بهتر است و یا تفاوت عمده آنها در چیست؟
اگر تفاوت قیمت و شکل ظاهری این دو ساز را کنار بگذاریم تفاوت اصلی این دو ساز که بسیار قابل هم توجه است، تنها در سیستم انتقال نیرو (Action) از کلاویه ها به چکشها و البته سیستم های خفه کن هر سیم (Damper) است. این اختلاف طبیعتآ به این دلیل است که سیم های پیانو دیواری عمودی و سیم های پیانو بزرگ (رویال) افقی است. نمود بارز این تفاوت تفاوت حسی است که هنگام نوازندگی با این دو ساز آنرا احساس می کنیم.
در پیانوهای بزرگ (رویال) سیم ها افقی هستند و چکشها بصورت افقی از پایین به بالا ضربه می زنند برای همین هنگام زدن ضربه به کلاویه، نیروی انتقالی به چکش در جهت خلاف جاذبه زمین است و این باعث می شود کلاویه های پیانو بزرگ (رویال) هنگام زدن ضربه سنگین تر باشد. برعکس هنگام برگشت چکش، جاذبه به برگشت آن کمک می کند و چکش سریعتر برمی گردد و لذا نوازنده می تواند با سرعت بالاتری یک کلاویه را درجا نواخته و نت هایی با تمپوی بالا روی یک کلاویه اجرا کند. به همین دلیل معمولآ سرعت پاسخگویی یک کلاویه در پیانوهای بزرگ (رویال) بهتر از پیانوهای دیواری است.
اما در پیانوهای دیواری سیم ها و چکشها عمودی هستند و جاذبه تقریبآ تاثیر یکسانی به چکش چه در هنگام ضربه زدن و چه در هنگام بازگشت، وارد می کند. به همین خاطر سرعت اجرا در پیانوهای عمودی عمومآ از پیانو با کیفیت مشابه افقی پایین تر است.
دقت کنید که فاکتور توان اجرای سریع تنها برای نوازندگی قطعات بسیار پیچیده با تمپوهای بسیار بالا مورد نیاز است و یک پیانوهای خوب دیواری می تواند در سرعت های معمولی و حتی بالا بازده خوب و قابل قبولی را از خود نشان دهد.
یک راهنمایی مهم آنکه اگر بودجه محدودی دارید هرگز اقدام به خرید پیانو بزرگ (رویال) نامرغوب و با ابعاد کوچک نکنید، در عوض یک پیانو دیواری مرتفع با سیم های بلند و کیفیت خوب تهیه کنید.

چکش های پیانو

چکش های پیانو به واسطهٔ مجموعه ای از اهرم های ظریف به کلیدهای پیانو متصل می شوند. به مجموعهٔ این اهرم ها و چکش ها عملگر یا Action پیانو گفته می شود. وظیفهٔ این مجوعه افزایش شتاب چکش ها در برخورد به سیم ها، و کنترل عکس العمل بازگشتی آن ها پس از برخورد به سیم است. معمولاً سر چکش ها توسط لایه ای از نمد یا الیاف مشابه طبیعی یا مصنوعی پوشانده می شود تا کیفیت صدای پیانو را بهبود ببخشد. کیفیت صدای پیانو متأثر از عوامل دیگری نظیر کیفیت صفحهٔ صدا و غیره نیز می باشد.

کلیدهای پیانو

۷ کلید سفید در هر اوکتاو پیانو برای ۷ نت دو، ر، می، فا، سل، لا، سی، وجود دارد. علاوه بر این کلیدهای سفید کلیدهای سیاه رنگی هم بین بعضی از کلیدهای سفید وجود دارد. بین کلیدهای سفیدرنگ می و فا و نیز بین کلیدهای سفیدرنگ سی و دو کلید سیاه رنگ وجود ندارد. هر کلید سیاه رنگ در پیانو در حکم نت دیز برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت چپ آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت راست آن کلید سفید قرار دارد) و در حکم نت بمول برای نت مربوط به کلید سفیدرنگ سمت راست آن (یعنی آن کلید سیاه در سمت چپ آن کلید سفید قرار دارد) است.

پدال های پیانو

شاید با شنیدن کلمه پدال، اولین چیزی که در ذهن هرکس نقش می بندد، یک اتومبیل باشد، باید گفت اهمیت پدال ها در پیانو و مهارت یک نوازنده در استفاده از آن ها، درست شبیه به پدال یک ماشین و اهمیت فراوان آن در رانندگی است. یک نوازنده باید زمان دقیق و نحوه ی استفاده از هر پدال را به خوبی بداند. پدال ها در حقیقت روی نت و صدای تولیدشده تأثیر می گذارند. البته با توجه به نوع و کاربردشان تأثیری که روی صدا می گذارند می تواند متفاوت باشد.
هر پیانو معمولاً دو یا سه پدال دارد، که در این سه دسته قرار می گیرند:

• پدال دمپر( پدال تقویت)
• پدال سوستنوتو ( پدال وسط)
• پدال کم صدا ( پدال سافت یا نرم)

نحوه صدادهی پیانو

چکش های پیانو به واسطهٔ مجموعه ای از اهرم های ظریف به کلیدهای پیانو متصل می شوند. به مجموعهٔ این اهرم ها و چکش ها عملگر یا Action پیانو گفته می شود. وظیفهٔ این مجموعه افزایش شتاب چکش ها در برخورد به سیم ها، و کنترل عکس العمل بازگشتی آن ها پس از برخورد به سیم است. معمولاً سر چکش ها توسط لایه ای از نمد یا الیاف مشابه طبیعی یا مصنوعی پوشانده می شود تا کیفیت صدای پیانو را بهبود ببخشد. کیفیت صدای پیانو متأثر از عوامل دیگری نظیر کیفیت صفحهٔ صدا و غیره نیز می باشد.

پیانو جعبه بسیار بزرگی است که به دو شکل مختلف ساخته شده است. نوعی از آن که در فارسی به نام پیانوی رویال مسطلح گردیده، جعبه سه گوش بزرگی است که بر روی سه پایه قطور قرار گرفته است و سیم های آن به طور افقی در جعبه کشیده شده و چکش ها از زیر به این سیم ها برخورد می کنند.

نوع دیگر پیانو که در برخی از زبان های اروپایی به آن پیانینو یعنی، پیانوی کوچک، گفته می شود، جعبه آن کوچکتر و به طور عمودی و قائم ساخته می شود. در این نوع پیانو، سیم ها به داخل آن و به طور عمودی نصب می گردند و چکش ها از جلو به سیم ها ضربه می زنند.

برای تولید صدا در پیانو کلاویه (کلید) های این ساز توسط مکانیز مخصوصی به چکش فرمان کوبش می دهد و سپس چکش را به عقب بر می گرداند تا مانع از ادامه ی ارتعاش سیم نگردد. به محض اینکه نوازنده انگشت خود را از روی کلاویه بردارد، لرزش سیم با قطعه نمدی که بر روی آن قرار می گیرد، متوقط می گردد. همچنین برای تولید صدای زیر، چکش بر روی سه سیم هم کوک، برای تولید صدای بم، چکش بر روی دو سیم هم کوک و برای ایجاد صدای خیلی بم، چکش بر روی یک سیم ضخیم می کوبد.

نحوه نت نویسی برای پیانو

نت نویسی پیانو در دو حامل انجام می شود. حامل بالا برای دست راست و حامل پایین برای دست چپ. معمولاً حامل بالایی را با کلید سل و حامل پایین را با کلید فای خط چهارم نشان می دهند. این دو حامل با نت دوی وسط از هم متمایز می گردند. یک نوازنده پیانو باید بتواند هم زمان دو خط موسیقی را خوانده و با هر دو دست اجرا نماید.

کلاویه به چه قسمتی از پیانو گفته میشود؟