رضاع و شرایط ایجاد رابطه رضاعی چیست؟
واژه ی رِضاع یا رَضاع به معنای شیر خوردن است. زمانی که نوزاد با مکیدن شیر از زنی به غیر از مادر خود رشد و نمو کند، نوعی رابطه طبیعی میان نوزاد و آن زن برقرار می شود که مانند رابطه نَسَبی (خونی) میان آن زن با فرزندان خودش است. گویی که شیر دادن زن در پرورش و تربیت روانی نوزاد مؤثر است و رابطه ای عاطفی نیز میان آنان برقرار می شود. رابطه رضاعی یا قرابت رضاعی تنها در جهان اسلام و حقوق مأخوذه از آن شناخته شده است و در عالم حقوق جهان غرب بیگانه است. در اصطلاح حقوقی «قرابت رضاعی» به رابطه ای خویشاوندی گفته می شود که از طریق شیر خوردن نوزاد از زنی به غیر از مادر طبیعی و نسبی و خونی خودش در شرایط خاصی که قانون مطابق با احکام اسلامی تعیین کرده، حاصل گردد. این رابطه خویشاوندی که بر مبنای فطرت انسانی است، تنها در مورد منع نکاح در مورد طرفین (همانند رابطه ی نسبی) مؤثر است و تأثیری در ارث و انفاق ندارد. قرآن کریم در آیه ۲۳ از سوره ی نساء آورده که:«… وَأُمَّهَاتُكُمُ اللَّاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ مِنَ الرَّضَاعَةِ…»به معنی این است که: … و مادرانی که شما را شیر داده اند و خواهران رضاعی شما؛ این آیه با بیان مقدمه در مورد زنانی که ازدواج با آنان ممنوع است، صریحا مادران و خواهران رضاعی را جزءِ این دسته ذکر کرده است؛ در آیه مذکور تنها به رابطه نوزاد با مادر و خواهران رضاعی اش اشاره شده اما در حقوق اسلام با توجه به حدیث پیامبر(ص) این رابطه گسترش یافته و همانگونه که شخص نمی تواند با پدر، پدربزرگ، فرزند، خواهر، برادر و دیگر خویشان نسبی خود عقد نکاح ببندد، نمی تواند با خویشان رضاعی خود نیز ازدواج کند. در حدیث مذکور آمده که: «یَحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ »یعنی آنچه که در نکاح با نسب ممنوع و حرام است، در نکاح با رضاع نیز چنین است.
شرایط ایجاد محرمیت از راه شیر خوردن
همانطور که گفته شد ، قرابت رضاعی از طریق شیر خوردن حاصل می شود. اما هر شیر خوردنی باعث محرمیت از راه شیر خوردن نیست. بلکه نیازمند آن است که شرایط آن محقق شوند. قانون مدنی در ماده 1046 شرایط تحقق قرابت رضاعی را در پنج بند بیان کرده است . بر اساس این ماده شیر خوردن از زن در صورتی سبب ایجاد قرابت رضاعی می شود که:
- اولا شیر زن از بارداری مشروع حاصل شده باشد.
- شیر مستقیما از سینه زن مکیده شده باشد.
- طفل لااقل یک شبانه روز و یا 15 دفعه متوالی شیر کامل خورده باشد ؛ بدون اینکه در این میان غذای دیگر یا شیر زن دیگری را بخورد.
- شیر خوردن طفل قبل از تمام شدن دو سال از تولد او باشد.
- مقدار شیری که طفل خورده است از یک زن و از یک شوهر باشد.
آثار قرابت رضاعی
همانطور که مشخص شد، یکی از اقسام خویشاوندی، خویشاوندی رضاعی است. بنابراین ، قرابت رضاعی نیز مانند سایر انواع قرابت ، آثاری را بدنبال خواهد داشت. بر اساس این حدیث از پیامبر ( ص )،" َحْرُمُ مِنَ الرَّضَاعِ مَا یَحْرُمُ مِنَ النَّسَبِ "، تمام کسانی که از نظر ارتباط نسبی حرامند، به لحاظ قرابت رضاعی نیز حرام می شوند. این قاعده در ابتدای ماده 1046 قانون مدنی نیز ذکر شده است که بر اساس آن :" قرابت رضاعی از حیث حرمت نکاح در حکم قرابت نسبی است ". مهمترین آثار قرابت رضاعی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود :
محدودیت نکاح به دلیل قرابت رضاعی مشابه محدودیت های نکاح برای قرابت نَسبی است. یعنی تمامی کسانی که بواسطه قرابت نسبی نمیتوان با آنها ازدواج کرد، در مورد اقربای رضاعی نیز صدق میکند. به همین جهت برای تشخیص محارم رضاعی باید به محارم نسبی توجه داشت. مانند مادر ، خواهر و ... . محدودیت هایی نیز که بین خویشاوندان زن و شوهر و شوهر با زن وجود دارد نیز در قرابت رضاعی بوجود می آید. مثلا در قرابت نسبی مرد نمی تواند با مادر زن خود ازدواج کند، به همین ترتیب ، مادر رضاعی او نیز همینگونه است. بر این اساس، هرگاه زنی غیر از مادر طفل با شرایط معینی، به طفلی شیر بدهد، بین او و طفل قرابتی بوجود می آید که تنها از نظر ایجاد حرمت نکاح ، در حکم قرابت نسبی است، بنابراین، سایر آثار خویشاوندی مانند توارث و الزام به دادن نفقه، در قرابت رضاعی وجود نخواهد داشت. لذا تنها اثری که قرابت رضاعی دارد این است که از طرفی ازدواج بین طفل و زن ( مادر رضاعی ) و خویشاوندان رضاعی و از طرف دیگر بین زن و خویشان طفل را ممنوع می کند.
ارث فرزند رضاعی
آیا فرزند رضاعی هم مانند فرزند طبیعی ارث می برد؟ به نظر می رسد که پاسخ به این سوال منفی باشد. فرزند رضاعی از خویشاوندان رضاعی خود ارث نمیبرد. به عبارت دیگر، رابطه توارث تنها میان والدین طبیعی و فرزندان آنها به وجود می آید و به همین دلیل، فرزند رضاعی از والدین رضاعی خود ارث نخواهد برد. به عنوان مثال، اگر زنی یک دختر بچه را با شرایط ذکر شده شیر دهد، مادر رضاعی او می شود و شوهر آن زن هم پدر رضاعی اوست. حال اگر این اشخاص فوت کردند، تنها فرزندان خود آنها ارث میبرند و فرزند رضاعی آنها از ایشان ارث نخواهد برد؛ اما از پدر و مادر واقعی خودش ارث میبرد.
آیا رابطه رضاعی در مورد خویشان سببی (رابطه خویشاوندی از طریق ازدواج) هم مؤثر است؟
طبق عمومات و متن ماده ۱۰۴۷ قانون مدنی، بله مؤثر است. همان طور که مردی نمی تواند با مادرزن خود ازدواج کند، نمی تواند با مادر رضاعی همسر خود نیز ازدواج کند.
آیا کشف رابطه رضاعی بعد از عقد نکاح، ازدواج را از اعتبار ساقط می کند؟
تصور کنید زن و مردی بعد از ازدواج پی ببرند که هر دو در دوران نوزادی از یک زن طبق مدت زمان شرعی و قانونی شیرخورده اند، در این صورت ازدواج آنها از اساس باطل است.
حضانت فرزند در ایران با کیست؟
