این ساز که اصالتی آفریقایی دارد از راه دریا وارد بنادر جنوبی ایران شد و امروزه جزو سازهای اصلی موسیقی این منطقه به شمار میرود.دمام در موسیقی نواحی استانهای خوزستان، هرمزگان و بوشهر کاربرد دارد، اما بیش از همه با فرهنگ و موسیقی بوشهری عجین است.این ساز را بیشتر با سازهایی مثل سنج، بوق، نیانبان و نی جفتی استفاده میکنند.
آنچه از تصویر نگاریهای گذشته مشهود است حداقل در 4000 سال پیش در میانرودان و مصر طبلهایی یافت میشده که بعضی ازآن تاکنون به یادگار ماندهاست. در طول تاریخ مردم طبلها را وسیلهای جادویی و قابل ستایش میشمردند و آن را به منظور دفع بدبختی و شومی یا به هنگام فراخوان ارواح پاک مینواختند. طبلها برای اعلام خبر امور نظامی هم به کار رفتهاند، همانگونه که برای آواز و پایکوبی نیز مورد استفاده فراوان داشتند. دمام نیز از این امور در طول تاریخ مستثنی نبودهاست. طناب پیچی دمام به شکل Y بوده که شبیه به سازهای کوبهای آفریقا و هندی میباشد. ظاهراً نام این ساز را از صدای آن تقلید کردهاند. از جمله سازهای کوبهای جنوب ایران خصوصاً بوشهر و بندر گناوه دمام است. دمام در مراسم آیینی گوناگون در جنوب ایران کاربرد داشتهاست که از آن جمله میتوان به سنج و دمام، زار، نیمههای دریایی (زمزمههایی هنگام صید)، دم دم سحری و سبالو اشاره کرد.
دمام، استوانهای از چوب یکپارچه یا ترکهای و گاه فلزی است که بر دوطرف آن پوست کشیدهاند. پوست را ابتدا دور طوقههایی به نام چمبره از جنس نی خیزران یا بامبو میکشند. هر ساز چهار چمبره دارد که در میان پوست صداهای متداول در ایران یک ویژگی منحصر به فرد است، زیرا همهی طبلهای دوطرفه معمولا دارای دوطوقه هستند، اما ساز دمام در هر طرف دو طوقه دارد. طوقهها همراه با پوست در دوطرف این ساز با طناب به شکل خاصی به بدنه متصل میشوند. این ساز را با یک قطعه چوب (ساقهی برگ نخل) که اندکی قوس دارد مینوازند.
بدنه: چوب یکپارچه یا ترکهای، فلز
پوست: پوست بز
چمبره (طوقه): نی بامبو، خیزران، چوب، میلهی فلزی
چوب (گرز): ساقهی برگ درخت نخل
طناب: الیافی مانند کنف، بند نخی
چوب یا گرز دمام که سر آن کمی خمیده است در دست راست نوازنده قرار میگیرد. پوست سمت راست با چوب و پوست سمت چپ با دست نواخته میشوند. دستهای راست و چپ در ایجاد تقارنهای متریک و ریتمیک مکمل یکدیگر هستند و نوعی مکالمهی ریتمیک را به وجود میآورند.
این مکالمه در دمام معمولی سادهتر است و به ترتیب در دمام غمبر و اِشکون پیچیدهتر میشوند. صدای برخورد گرز دمام به پوست سمت راست قوی، پرحجم و بم است و صدای برخورد کف و انگشتهای دست چپ نوازنده به پوست سمت چپ تا حدودی نافذ و زیرتر است. دمامهای غمبر از نظر تکمیل جریان ریتم، واسطهای میان دمامهای معمولی و دمام اِشکون هستند.
دمامهای معمولی پایههای اصلی جریان ریتم را ایجاد میکنند و دمامهای غمبر این پایهها را به ساختمان ریتمیک تبدیل میکنند و دمام اِشکون به صورت بداهه به تزئین و آرایش این ساختمان ریتمیک میپردازد؛ بنابراین نقش دمام اشکون از سایر دمامها مشکلتر و مهمتر است.
یکی از شاخصترین موارد استفاده دمام در مراسم سوگواری ماه محرم است که به صورت گروههای دمام و سنج و بوق اجرا میشود. از دمام در مراسم یزله و همراه با نیانبان و نی جفتی نیز استفاده میشود. همچنین در زمانی که لنج تازه ساختهشدهای را بخواهند راهی دریا کنند، دمام مینوازند.
در زمانهای گذشته وقتی میخواستند بار لنجهای بزرگ را به ساحل منتقل کنند، بعضی از این کشتیهای بزرگ بادبانی که توانایی پهلو گرفتن را نداشتند، بالاجبار در لنگرگاه، لنگر میانداختند و توسط قایقهای کوچکی که به «تشاله» معروف بودند، تخلیه میشدند. جاشوهای سوار بر تشاله که سیاهپوستان آفریقایی بودند در هنگام پاروزدن نوایی را که به آن "نیمه" میگویند، همراه نواختن دمام میخواندند.
در مراسم «زار» نیز از دمام استفاده میشود. این مراسم سوغات آفریقاییهاست و در بوشهر نیز با یک حالت بومی- مذهبی به اجرا در میآید و کاربرد درمانی دارد.
«دم دم سحری» نیز از جمله مراسمی است که در اجرای آن از دمام استفاده میشود. این مراسم برای بیدار کردن مردم هنگام سحر در ماه مبارک رمضان به اجرا در میآید.
هنگامی که کشتیها را برای استراحت یا برداشتن آب متوقف میکردند، در این حالت نیز جاشوها با دمامزدن پیاده میشدند. در این خصوص ناخدا «حاج حسین بزن» از بندرگاه بوشهر میگوید: «هرگاه کشتیها برای برداشتن آب یا استراحت به بندر میرسیدند، ملاحان با دمام پیاده میشدند و همینطور در هنگام سوار شدن، البته منظور ساز دمام است نه سنج و دمام».
«سبالو» مراسمی است که در گذشته نه چندان دور در بوشهر اجرا میشده و نوازندگان آن را سیاهان تشکیل میدادند و به آنها سبالوها میگفتند. سبالوها مراسمی ویژه داشتند که در بعضی برنامههای مهم یا عروسیها هنرنمایی میکردند.
دَمام، سازیست که در تقسیمبندی سازها جزو سازهای کوبهای است با نوسان پوست به صدا در میآید و در دسته سازهای کوبهای استوانهای شکل قرار میگیرد. دمام بیشتر در جنوب ایران به ویژه در بوشهر ، بندر ریگ، بندر گناوه، آبادان، برازجان و بندر دیر و بندرعباس و دیگر شهرهای جنوبی رایج است.
