ناآرامی های قزاقستان/ در آسیای میانه چه خبر است؟

قزاقستان کشوری هست که شریک اصلی چین در مسیر زمینی ابتکار کمربند و جاده است که به هیچ وجه مطلوب کشورهای غربی نیست و قزاقستان نقطه ای هست که روسیه و چین منافع استراتژیک فرآوانی در آن دارند و بی ثباتی در آنجا، شاید به نفع کشورهای غربی باشد.

ساعدنیوز: تحلیل حضرتعالی از ناآرامی های قزاقستان چیست؟ آیا این ناآرامی ها صرفاً ریشه های داخلی دارد یا از خارج از مرزهای این کشور هدایت می شود؟

دکتر امید رحیمی: خب هنوز با قاطعیت نمی شود گفت که این ناآرامی ها فقط ریشه داخلی دارد یا فقط ریشه خارجی دارد. اما موضوع این است که هم ریشه داخلی دارد و هم ریشه خارجی. ریشه داخلی، اول از این جهت که به هر حال، قزاقستان کشور نسبتاً بسته ای بوده و مشکلات مخصوص به خودش را هم داشته است؛ چه در موضوع فضادهی به نیروهای اوپوزیسیون و چه در پرداختن به اعتراضات، مخالفت ها و انتقادات مردم و چه در موضوعات و شاخص های اقتصادی مثل فساد و شفافیت و موضوعات دیگری که مردم، نارضایتی هایی داشته و دارند. این عاملی هست که در داخل قزاقستان می توان به آن اشاره کرد. عامل دومی که باز به عنوان ریشه داخلی عنوان می شود، در واقع تضارب آراء سیاسی در داخل یا به عبارتی، تعارض منافع سیاسی در داخل و یا مناسبات در تقسیمات قدرت بین جناح های مختلف است. این هم می تواند به عنوان عامل داخلی ناآرامی ها مطرح شود. عامل خارجی هم می تواند در این ناآرامی ها دخیل باشد. به هر حال، قزاقستان کشوری هست که شریک اصلی چین در مسیر زمینی ابتکار کمربند و جاده است که به هیچ وجه مطلوب کشورهای غربی نیست و قزاقستان نقطه ای هست که روسیه و چین منافع استراتژیک فرآوانی در آن دارند و بی ثباتی در آنجا، شاید به نفع کشورهای غربی باشد. از طرف دیگر، کشورهای غربی هم روابط نسبتاً خوبی با قزاقستان دارند و خب شاید بد نباشد به این نکته اشاره کنیم که مثلاً هلند رقمی نزدیک به 56 میلیارد دلار سرمایه گذاری در قزاقستان داشته است. آمریکا حدود 36 میلیارد دلار سرمایه گذاری در قزاقستان دارد. اینها رقم های بسیار بالایی برای کشوری مثل قزاقستان یا هر کشور دیگری است. اینها باعث می شود که روابط قزاقستان با غرب هم نزدیک و تنگاتنگ باشد. شاید روسیه و چین هم رضایتی به این موضوع نداشته باشند. لذا عامل خارجی را هم نمی توان نادیده گرفت. در کنار اینها، بحث گروه های افراط گرا در کل آسیای مرکزی مطرح است که اینها هم می توانند در بی ثباتی قزاقستان نقش داشته باشند. البته بعضی از این عوامل، عوامل مستقل نیست بلکه محرک های خارجی یا داخلی بی ثباتی را ایجاد می کند و این عوامل در تشدید یا تضعیف این بی ثباتی ها نقش دارند.

ساعدنیوز: برخی تحلیلگران از نارضایتی های گسترده در داخل قزاقستان و عدم رضایت عموم از عملکرد آقای توقایف سخن میگویند و معتقدند که انتقال نمایشی قدرت در سال 2019 از آقای نورسلطان نظربایف هیچ تغییری در روش های مدیریتی حاکمیت نداشته است. نظر حضرتعالی چیست؟

دکتر امید رحیمی: بله این هم یکی از فرضیه هایی است که توسط تحلیلگران مطرح شده است ولی همان طور که عرض کردم، هنوز نمی توان با قاطعیت در این خصوص نظر داد. به هر حال، از یک طرف، واگرایی بین آقای توقایف و نظربایف وجود دارد، و از طرفی هم نمی شود این موضوع را نادیده گرفت که آقای توقایف از نزدیکترین و وفادارترین افراد به آقای نظربایف بوده و هست. این هم خب باز ممکن است گمانه زنی هایی را درباره غلط بودن این تحلیل به وجود بیاورد. به هر صورت، باید صبر کنیم. نه هنوز آقای توقایف اظهارنظر مستقیمی درباره آقای نظربایف کرده است و نه آقای نظربایف موضعی درباره تحولات اخیر در قزاقستان گرفته است. بنابراین، باید منتظر باشیم تا داده های رسمی تری به دستمان برسد تا اظهارنظر دقیقتری درباره این موضوع بکنیم.

روند کلی در واقع همین باز شدن فضا و گذار به دموکراسی در کشورهای آسیای مرکزی نشان می دهد. این روند در حال بهتر شدن است مخصوصاً در کشورهایی که بسته تر بودند.

ساعدنیوز: یکی از تحلیل هایی که بسیار پررنگ در برخی از رسانه ها مطرح می شود، طراحی این ناآرامی ها توسط غرب برای بر هم زدن تمرکز روسیه درباره بحران اوکراین است خصوصاً با توجه به حضور گسترده نیروهای سی اس تی او در آلماتی که عمده نیروهای آن از طریق روسیه تأمین می شود. نظرتان در این خصوص چیست؟

دکتر امید رحیمی: بله، این هم یکی از سناریوهایی است که در رسانه های روسیه و قزاقستان پررنگ بوده است. اما برقرار کردن ارتباط بین اوکراین و قزاقستان و این که آیا اصولاً تمرکز روسیه در این دو موضوع به هم می خوره یا نه! اینها سؤالاتی است که نمی شود هنوز به آنها پاسخ دقیقی داد. ولیکن حضور نیروهای سی اس تی او در آلماتی به درخواست دولت قزاقستان انجام شده است. بنابراین، شواهدی هنوز در خصوص تمایل خود روسیه برای حضور این نیروها در قزاقستان وجود ندارد. چیزی که هست، این اتفاق در پی درخواست رسمی آقای توقایف خطاب به رئیس دوره ای سی اس تی او آقای پاشینیان بوده است.

ساعدنیوز: برخی تحلیلگران از پایان استبداد پساشوروی در آسیای میانه و تغییر ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک در کشورهای این منطقه در آینده نزدیک خبر می دهند. چقدر این تحلیل با واقعیت های موجود همخوانی دارد؟

دکتر امید رحیمی: روند کلی در واقع همین باز شدن فضا و گذار به دموکراسی در کشورهای آسیای مرکزی نشان می دهد. این روند در حال بهتر شدن است مخصوصاً در کشورهایی که بسته تر بودند. اما خب این که از قِبل چنین تحولاتی این روند تحقق پیدا کند یا نه، محل تردید است. گاهی اوقات کشورها و دولت ها وقتی با بحران های امنیتی مواجه می شوند نه تنها فضا بازتر نمی شود بلکه درجه اقتدارگرایی هم افزایش پیدا می کند. خب این روند به هر صورت، می تواند تأثیرگذار باشد. اما این که چه تأثیری این روند بر تحولات کلی آسیای مرکزی در این خصوص دارد، شاید پاسخ دادن به این سؤال نیاز به زمان بیشتری دارد.

دکتر رضا اختیاری امیری : آیا روسیه توان تحمل عواقب حمله به اوکراین را دارد؟