دستگاه نوا در موسیقی
هر دستگاه موسیقی ایرانی، توالیی از پرده های مختلف موسیقی ایرانی است که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال می دهد. هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده است و معمولا" بدین شیوه ارایه می شود که از درآمد دستگاه آغاز می کنند، به گوشه اوج یا مخالف دستگاه در میانه ارایه کار می رسند، سپس با فرود به گوشه های پایانی و ارایه تصنیف وسپس رِنگی اجرای خود را به پایان می رسانند. هفت دستگاه ردیف موسیقی سنتی ایرانی عبارت اند از: دستگاه سه گاه ، دستگاه چهارگاه، دستگاه همایون ، دستگاه ماهور ، دستگاه شور ، دستگاه نوا ، دستگاه راست پنج گاه نوا از دیگر دستگاه هاى هفت گانهٔ موسیقى ایرانى است و آوازى است در حد اعتدال که آهنگى ملایم و متوسط دارد، نه زیاد شاد و نه زیاد حزن انگیز. نوا را آواز خوب گفته اند و معمولاً در آخر مجلس مى نواختند. معمولاً اشعار عارفانه مثل اشعار حافظ را براى نوا انتخاب مى کنند که تأثیر بسیار زیادى در شنونده ایجاد مى کند.
ارتباط دستگاه نوا با دستگاه های دیگر
دستگاه نوا از منظر فواصل و مایه ی گوش ها با دستگاه شور پیوندی آشکار دارد. گفته میشود که نت درجه چهارم در درآمد شور همان نت شاهد در درآمد نوا است. رابطه میان این دو دستگاه تا آنجاست که علینقی وزیری و پیرو او روح الله خالقی نوا را یکی از متعلقات شور دانسته اند. به نظر میرسد دیدگاه آنان نشات گرفته از این واقعیت است که با آغاز اجرا از درجه چهارم شور میتوان به نوا رسید. از آنجا که به همین طریق میتوان از همایون نیز به بیات اصفهان ورود کرد، و آواز بیات اصفهان نه دستگاهی مستقل که از متعلقات دستگاه همایون در نظر گرفته شده است، این دو موسیقی شناس بزرگ دستگاه نوا را دارای کیفیات یک دستگاه مستقل ندانسته اند. از سوی دیگر، فرهت با نقد این دیدگاه بر این نکته تاکید می کند که ارتباط میان درجات در دستگاهها و آوازها تنها مبنای تضمین کننده استقلال آنان نیست. بنابراین با وجود اختلاف نظرها، کماکان اکثر روایتهای ردیف نوا را دستگاهی جداگانه در نظر گرفته اند. از دیگر ویژگی های دستگاه نوا می توان به مشابهت آن با آواز بیات اصفهان نیز اشاره کرد. دارا بودن گوشه هایی همنام از اشتراکات بیات اصفهان و نوا است. برای نمونه در هر دو آنها گوشه های عشاق و بیات راجه نام دارند. اما به رغم شباهتها در مُد و گوشه ها، از نوا به آواز بیات اصفهان پرده گردانی اتفاق نمی افتد. بر این مبنا نسبت این دو را می توان با رابطه دو دستگاه چهارگاه و سه گاه مقایسه کرد که در آن دو نیز با وجود گوشه هایی با عنوانهای مشابه پرده گردانی از یکی به دیگری رخ نمی دهد.
مقام نوا
مقام نوا یا نوی در موسیقی قدیم ایران مقام دوم از دوازده مقام اصلی موسیقی بوده است. در مقایسه با موسیقی کلاسیک غربی، مقام نوا از منظر فواصل با گام مینور یا گام کوچک نزدیکی بسیاری دارد. مقام نوا در قدیم دارای دو شعبه با نامهای «نوروز خارا» و «ماهور» بوده است. اما قدمت کاربری نام نوا به پیش از تکوین مقامهای موسیقی بازمیگردد. گفته میشود نخستین بار در کتاب «شفا» نوشته ابن سینا به نوا اشاره شده است. ابن سینا به این نکته نیز اشاره کرده است که بهتر است مقام نوا در شامگاه نواخته شود. به این ترتیب، دستگاه نوا میراث به جا مانده از مقام نوا به شمار می آید. درجات مقام نوا در موسیقی قدیم ایران عبارت بودهاند از 1. طنینی. 2. بقیه. 3. طنینی. 4. طنینی. 5. بقیه. 6. طنینی. درجات مذکور بر گام مینور موسیقی اروپایی انطباق پذیر است. بر این اساس گام نوا از نت پایه سل چنین ساختاری دارد: سل، لا، سی بمل، دو، ر، می بمل، فا، سل. اما امروزه همراه با تغییراتی در درجات مقام نوا، دستگاه نوا همانند دستگاه شور و آوازهای متعلق به آن نواخته میشود. به این طریق که در دستگاه نوا امروزه درجه ششم مقام قدیم نوا به اندازه ربع پرده بالاتر نواخته میشود. به باور فرهاد فخرالدینی این دگرگونی از زمان قاجار آغاز شده و به تدریج جای خود را پیدا کرده و تثبیت شده است. مقام نوا آن طور که در قدیم نواخته می شده، امروز همچنان در موسیقی نواحی خراسان و کردستان حفظ شده و نوازندگان دوتار و تنبور با همان فواصل صورت کهن آن را اجرا می کنند. گفته می شود گوشه نهفت از معدود گوشه های دستگاه نوا است که به طور دقیق منطبق بر مقام نوا است.
حس و حال دستگاه نوا
قطعات دستگاه نوا نه شاد هستند و نه غمگین و حزن انگیز. نوا معمولاً در آخر مجالس نواخته می گردد و اشعار آن بیشتر حس و حال عارفانه دارد. دستگاه نوا در انسان آرامشی همراه با سکون و سکوت ایجاد می نماید. با گوش دادن به این موسیقی حسی همچون سبکی و معلق بودن بر روی امواج دریا به انسان دست می دهد و به نوعی آرامبخش است.
نحوه ساختن یک گام نوا
دستگاه نوا همانند درجه چهارم شور است. به این معنی که اگر شور ر داشته باشیم، گام نوای آن می گردد نوای سل (ر می فا سل).
ویژگی های گام نوا
- گام نوا با تونیک آغاز نمی گردد؛ و درجه اول آن درجه پنجم شور است.
- دارای دانگ های نامساوی است.
- پرده های آواز نوا با شور تفاوتی ندارد و علامت های سرکلید شور و نوا نیز یکی است.
- گام نوا محسوس ندارد.
- فواصل گام نوا عبارتند از: یک پرده، نیم پرده، یک پرده، یک پرده، سه ربع پرده، سه ربع پرده، یک ربع پرده
گوشه های دستگاه نوا
درآمد نوا
واژه نوا از ریشه پهلوی نواک گرفته شده (واک ) به زبان پهلوی به معنای آوا و صوت بوده ملودی نوا شباهت به درآمد های ابوعطا افشاری بیات عجم و پنجگاه دارد و اگر نوازندگان و خوانند گان مواظب نباشند این ملودی ها با هم تداخل می کنند گام نوا با شور یکی است من خود شخصأ نوا را دستگاه جدا گانه نمی دانم چون دستگاه گام کاملآ مستقل به خود را دارد و چون گام نوا با شور یکی است می توان آنرا آوازی از شور دانست همان طور که ابوعطا دشتی بیات ترک و بیات کرد از متعلقات شور هستند نت شاهد درجه چهارم گام شور و گستره ملودی تا درجه هشتم گام شور است.
گوشه دوبیتی
همانطور که از اسم گوشه پیداست از ملودی های منطق لرستان است که این نوع ملودی ها با اشعار دوبیتی در مراسمی خاص خوانده می شونددر مورد گوشه کرشمه و نغمه ونیریز قبلأ در مطالب گذشته سخن گفته شده نت شاهد گوشه دویبتی و نغمه درجه اول گام نوا (یعنی درجه چهارم گام شور ) است و گستره ملودی تا درجه دوم گام نت شاهد گوشه کرشمه روی درجه اول گام نوا و گستره ملودی تا در جه سوم گام می رسد نت شاهد گوشه های تخت طاقدیس (کیکاووسی )و نیریز درجه اول گام نوا را اشغال می کنند و گستره ملودی تا درجه چارم گام نوا می رسد.
گوشه نستاری
نستوریان فرقه ای از ترسایان که آنان را کافر می دانستند و آنان از عقاید نستوریوس پیروی می کردند و به همین دلیل نستوری یانستاری خوانده شده اند نستوریان امروزه به کلدانی و آسوری معروفند زبان و مذهب ا ایشان نوعی از زبان ساریانیست این گوشه ضربی است در وزن 3/4 این قطعه ضربی را در آواز نوا به نام رنگ نستاری ثبت شده نت شاهد روی درجه اوت گام و گستره ملودی تا درجه پنجم گام نوا را اشغال می کند.
دم مسیح که گویند روح پرور بود یقینم آنکه به لب داشت گفته گوی ترا
گوشه مسیحی
لغت مسیح از ریشه عبری (ماشیاخ )گرفته شده و به معنای نجات دهنده و مسیحی کسی که دارای دین مسیح باشد نوعی نیایش در هنگام مراسم خوانده می شود که ملودی آن به این گوشه که امروز در ردیف ما ثبت شده و در افشاری و نوا اجرا می شود شباهت دارد نت شاهد یعنی نتی که بیشر از سایر نت ها بصدا در می آید روی درجه اول گام نوا و گستره ملودی تا درجه پنجم همانطور که قبلأ گفته شد منظور از گام نوا گامی است که از آنجا آواز نوا را می خوانند یعنی درجه چهارم گام شور
اعتمادی نیست بر کار جهان بلکه بر گردون گردان نیز هم
گوشه گردانیه
گردانیه تعاریف بسیاری دارد آنچه که از معنی آن پیداست از گردان و مصدر گردانیدن می آید نظامی در این باره می گوید:
بلی در طبع هر دانندهای است که با گردنده گردانندهای هست
یا در جای دیگر مولوی می فرمایند
بی تکلف پیش هر داننده هست آنکه با گردنده گرداننده هست
گردانه دهی است از دهستان منگور شهرستان مهاباد و می توان گفت گردانیه آوازی که منسوب است به ناحیه گردانه کردستان ایران در آواز گردانیه نت ایست آن اهمیت زیادی دارد چرا که ملودی آن بطوری بنا شده که روی درجات (هفتم -ششم -پنجم )بصورت گام پایین رونده ایستهایی دارد نت شاهد آن روی درجه سوم گام نوا و گستره ملودی تا در جه پنجم است.
پیانو چند پدال دارد و کاربرد هر کدام چیست؟
