عوارض و موارد مصرف واکسن ب ث ژ

عوارض جانبی واکسن ب ث ژ

همه داروها ممکن است عوارض جانبی ایجاد کنند. اما بسیاری از مصرف کنندگان نیز هیچ نوع عارضه ای بروز نمی دهند. یکسری از عوارض بعد از گذشت مدت کوتاهی از مصرف دارو، از بین می روند. در صورت بروز مستمر هریک از عوارض می بایست به پزشک اطلاع داده شود:

• درد و تورم یا قرمزی در اطراف محل تزریق
• غدد لنفاوی متورم
• تب خفیف، درد استخوان، درد عضلانی

نکته مهم: به طور معمول، دکتر یا پرستار از شما می خواهد چند دقیقه پس از واکسیناسیون، صبر کنید تا مطمئن شوند که هیچ واکنش نامطلوبی به خاطر واکسن در شما رخ نمی دهد. اگرچه واکنش های آلرژیک بسیار نادر هستند، اگر بعد از واکسیناسیون، دچار تنگی نفس شد یا هر گونه تورم شدید یا بثورات جلدی در شما توسعه یافت، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

اگر شما هر علائم دیگری دارید که احساس می کنید به خاطر استفاده از واکسن ب ث ژ می باشد، با پزشک خود مشورت کنید.

مصرف بیش از حد واکسن ب ث ژ (مسمومیت دارویی)

• از آنجایی که این واکسن توسط پزشک و فرد متخصص برایتان تجویز و تزریق می شود، احتمال مسمومیت دارویی وجود ندارد.

چه کسانی باید واکسن ب ث ژ بزنند؟

واکسن ب ث ژ به صورت همگانی تجویز نمی شود، زیرا میزان سل در بسیاری از مناطق کشور کاملا کم است. این واکسن تاثیر کمتری در بزرگسالان دارد. همچنین واکسیناسیون BCG در صورتی که خطر ابتلا به سل بیشتر باشد، برای نوزادان یا کودکان زیر 5 سال توصیه می شود. برای مثال برای افراد زیر تزریق واکسن ضروری است:

• در کشورهایی که بیماری سل شایع است یک دوز در نوزادان سالم توصیه می شود که بهتر است تا حد ممکن زمان تجویز آن به زمان تولد نزدیک باشد.

• نوزادان مبتلا به اچ آی وی/ ایدز نباید واکسینه شوند.
• در مناطقی که بیماری سل شایع نیست تنها در نوزادان در معرض خطر بالا واکسیناسیون انجام می شود در حالی که در موارد مشکوک به بیماری این موارد به صورت جداگانه مورد آزمایش و درمان قرار می گیرند.
• بزرگسالانی که سل ندارند و قبلاً واکسینه نشده اند اما اغلب در معرض بیماری سل مقاوم در برابر دارو قرار دارند ممکن است واکسینه شوند.
• کسانی که سيستم دفاعی شان ضعيف است يا در حال حاضر بيمار هستند، مثلاً آبله مرغان دارند، يا اخيراً واکسنی زده اند که با ميکرب زنده ساخته شده است، مثل واکسن سرخک، بهتر است که واکسن ب ث ژ نزنند. افراد قبل از ب س ارزيابی مي شوند و لازم خواهد بود که قبل از واکسيناسيون رضايتنامه ای را امضا کنند.

آیا می توان ب ث ژ را در کودکان با سن بالاتر استفاده کرد؟

بسته به میزان خطر ابتلا به سل، شاید واکسیناسیون کودکان با سن بیشتر مزایایی داشته باشد. پزشکی که تجربه استفاده از واکسن ب ث ژ را دارد می تواند به شما در تصمیم گیری برای واکسیناسیون و اینکه آیا اینکار مفید است یا خیر، کمک کند. در حقیقت ب ث ژ برای بزرگسالان تجویز نمی شود. اما می توان آن را برای کسانی که در بخش بهداشت فعالیت دارند و با موارد زیاد از بیماران مبتلا به سل مفاوم در برابر داروها برخورد دارند، در نظر گرفت.

بعد از تزریق واکسن ب ث ژ چه می شود؟

در فاصله یک تا سه هفته پس از تزریق واکسن ب ث ژ نوزاد یک جوش قرمزرنگ که معمولاً زیرش نرم است، ایجاد می شود. این جوش معمولاً تا سه ماه طول می کشد که بهبود یابد و در بیشتر مواقع نیز جای آن (اسکار) باقی می ماند. در بازوی کودک شما، اگر جای واکسن ب ث ژ نمانده امّا می دانید که واکسن دریافت کرده است، نیاز به دو بار زدن واکسن ب ث ژ نیست. کمپرس آب گرم، چهار تا پنج بار در روز، می تواند در کاهش علائم کمک کند.

لنف آدنیت؛ رایج ترین مورد از عوارض واکسن ب ث ژ

لنف آدنیت به معنی التهاب، بزرگی و درگیری غدد لنفاوی است که می تواند چرکی یا غیرچرکی باشد. لنف-آدنیت واکسن ب ث ژ، خصوصاً نوع غیرچرکی آن، شایع ترین مورد از عوارض واکسن ب ث ژ در نوزادان است؛ به طوری که در بین یک تا پنج مورد از هر 1000 کودک روی می دهد. تشخیص آن فقط به صورت بالینی بوده و مشاهده و لمس غده لنفاوی متورم کافی است؛ نیاز به آزمایش دیگری ندارد. ویژگی های لنف آدنیت واکسن ب ث ژ به شرح زیر است:

• غده لنفاوی برجسته که می تواند همراه با ترشح و چرکی باشد و یا چرکی نباشد (همانند آن چه در تصویر بالا مشاهده می کنید). معمولاً قطری بیش از یک سانتی متر دارد.
• این غده لنفاوی ملتهب بوده و علاوه بر برجستگی و تورم، دارای علائمی مانند گرمی و قرمزی است.
• لنف آدنیت باید هم سمت با جای تزریق واکسن ب ث ژ باشد. به این معنی که اگر جای تزریق (اسکار واکسن) در سمت راست است، لنف آدنیت آن نیز باید در غدد لنفاوی سمت راست یاشد.
• لنف آدنیت واکسن ب ث ژ معمولاً باعث درگیری غدد ی لنفاوی زیربغل و مجاور ترقوه می شود.
• این مورد از عوارض واکسن ب ث ژ، به طور میانگین در فاصله دو تا چهار ماه پس از تزریق واکسن روی می دهد؛ البته از دو هفته تا شش ماه پس از دریافت واکسن می تواند بروز یابد.
• لنف آدنیت واکسن ب ث ژ، یک واکنش موضعی بوده و علائمی مانند تب، کاهش وزن و سایر علائمی که نشان دهنده ی درگیری سیستمیک هستند، در آن دیده نمی شود.
• تندرنس (tenderness) در غده لنفاوی وجود ندارد؛ تندرنس یک اصطلاح پزشکی، به معنی دردی است که بر اثر یک فشار بیرونی روی می دهد.

نکته: مطالعات نشان می دهند که لنف آدنیت واکسن ب ث ژ تا دوسالگی، یک واکنش طبیعی بوده و نیاز به بررسی خاصی ندارد؛ امّا اگر پس از دوسالگی بروز یابد، کودک باید از نظر بیماری های نقص ایمنی مانند ایدز بررسی شود. البته در برخی منابع، بررسی بیماری های نقص ایمنی را، به جهت اطمینان بیشتر، در همه کودکان توصیه می کنند.

درمان لنف آدنیت پس از واکسن ب ث ژ

در ارتباط با درمان لنف آدنیت غیرچرکی، بهترین کار صبر است و درمان خاصی نیاز نیست. در بیشتر موارد این تورم خود به خود در فاصله چهار تا شش ماه ازبین می رود. درمان آنتی بیوتیکی تاثیری نداشته و فقط احتمال مقاومت آنتی بیوتیکی را بالا می برد. امّا اگر با گذشت 6 تا 9 ماه، کاهشی در اندازه ی لنف آدنیت دیده نشد و اندازه ی آن بزرگ تر از سه سانتی متر بود، تخلیه به روش جراحی توصیه می شود. البته گاهی به-جای جراحی، پزشک ممکن است از تخلیه با سوزن (آسپیراسیون) استفاده کند. درمان لنف آدنیت چرکی از ابتدا تخلیه با آسپیراسیون و یا جراحی است. در این مورد نیز مصرف آنتی-بیوتیک ضرورتی ندارد؛ مگر زمانی که پزشک نیاز ببیند.

عفونت ب ث ژ منتشر، خطرناک ترین مورد از عوارض واکسن ب ث ژ

عفونت منتشر ب ث ژ (disseminated BCG infection)که با عناوینی هم چون ب ث ژ سیستمیک نیز شناخته می شود، یک عارضه نادر (یک مورد در هر یک میلیون) و بسیار خطرناک پس از تزریق واکسن ب ث ژ است. این مورد از عوارض واکسن ب ث ژ، یک عفونت است که تمام بدن را درگیر کرده و محدود به غدد لنفاوی مجاور محل تزریق واکسن ب ث ژ نمی شود. به طوری که؛

• این بیماری با علائمی سیستمیک مانند تب، کاهش وزن، تاخیر رشد، ضعف مفرط و... همراه است.
• اعضایی مانند کبد، طحال، استخوان، پوست، مغزاستخوان، ریه و... می توانند درگیر بیماری شده و با توجه به این که کدام یک تحت تاثیر قرار گیرند، علائم بیماری متفاوت خواهد بود.
• غدد لنفاوی در محلی دور از جای تزریق واکسن و حتی در سمت مخالف آن بزرگ می شوند؛ مثلاً بزرگی غدد لنفاوی کشاله ی ران سمت چپ در کودکی که محل تزریق واکسن ب ث ژ در بازوی راست است.

درمان این بیماری، درواقع تاحدی مشابه با درمان بیماری سل بااندکی تفاوت در جزئیات است. عفونت ب ث ژ منتشر نشان دهنده ی ابتلا به بیماری های نقص ایمنی، چه مادرزادی و چه اکتسابی، با احتمال بسیار بالا است؛ در کودکان مبتلا، آزمایش های مربوطه حتماً انجام می شود. همچنین در فرزندان بعدی خانواده، تزریق واکسن ب ث ژ بعد از تولد باید بااحتیاط بیشتر و گاهی باتاخیر انجام شود.

درگیری های استخوانی دیگر عوارض واکسن ب ث ژ

از دیگر مواردی که به عنوان عوارض واکسن ب ث ژ با درگیری کلی بدن شناخته می شود، بیماری های استخوانی مانند عفونت و یا التهاب استخوان است. این عارضه نیز نادر بوده و نسبت به بیماری منتشر ب ث ژ، خطرات کمتری دارد. بیماری استخوانی ناشی از واکسن ب ث ژ، می تواند به تنهایی و یا جزعی از عفونت منتشر ب ث ژ روی دهد. در این بیماری نیز اختلالات سیستم ایمنی باید مورد ارزیابی قرار گیرند.

میزان و نحوه مصرف واکسن ب س ژ