تنها راه برای عبور از معضلات فرهنگی، روشنگری است

ازدواج در سنین پائین که از آن به کودک همسری یا ازدواج کودکان تعبیر می شود، یک پدیده جهانی است. سالانه نزدیک 12 میلیون، کودک قربانی این پدیده می شوند. عوامل بسیاری در تشدید این پدیده در جوامع بشری از جمله ایران نقش دارند. اقتصاد و فرهنگ و سیاست های جمعیتی غلط از جمله عوامل مهم در ترویج و تشدید کودک همسری است که از سوی بسیاری از نهادهای حامی حقوق کودکان، به عنوان مصداقی از کودک آزاری قلمداد می شود. کودکان زیر 18 سال به بهانه های مختلف از جمله سنت های غلط فرهنگی یا به دلیل مشکلات اقتصادی از سوی خانواده مجبور به ازدواج میشوند. کودکی 10 ساله مجبور به وضع حمل می شود در حالی که به لحاظ فیزیکی هنوز آمادگی این کار را ندارد. در بسیاری موارد، عدم آمادگی جسمی برای مادر شدن منجر به مرگ مادر خردسال میشود. طلاق به دلیل عدم تفاهم بعد از رسیدن به بلوغ فکری از جمله مشکلاتی است که پدیده کودک همسری در جامعه سبب ساز می شود. آمار رسمی حاکی از آن است که در بهار 1399، 346 نوزاد در کشور متولد شده اند که مادران آنها سن زیر 15 سال را دارند. مادری که خود هنوز نیازمند دامان گرم مادر است، رسم مادری را نمی داند. پژوهشگران علوم رفتاری و اجتماعی معتقدند که عدم آشنایی با اصول فرزندپروری می تواند آینده نوزادان کودک همسران را به خطر بیاندازد. به نظر می رسد، تنها راه مبارزه با این پدیده، اجماع تمامی کارگزاران و تصمیم گیران در راستای فرهنگ سازی در جهت مبارزه با پدیده کودک همسری است. البته بخشی از جریان رو به رشد کودک همسری می تواند با سیاستهای اقتصادی درست و فقرزدائی مدیریت شود. به بیان دیگر، بالا بردن توان اقتصادی خانواده ها و ریشه کن کردن فقر می تواند زمینه را برای کاهش موارد کودک همسری در جامعه مهیا سازد. تصویب قانون در جهت حمایت از حقوق کودکان و جلوگیری از ثبت و تحقق ازدواج کودکان می تواند گامی مهم در راستای بهبود شرایط کودکان در کشور باشد. برای بررسی موضوع به سراغ خانم دکتر پروانه سلحشوری، جامعه شناس، نماینده مردم تهران، ری، اسلامشهر و شمیرانات در مجلس دهم و عضو کارگروه زنان روستایی، عشایر و مناطق محروم معاونت زنان و خانواده ریاست جمهوری رفته ایم. توجه مخاطبان ساعد نیوز را به مطالعه این مصاحبه دعوت می کنیم:

فشارهای قدرت پنهان، اجازه تصویب طرح افزایش حداقل سن ازدواج را نداد!

ساعد نیوز: اخیراً خبر مرگ مادر 13 ساله در سراوان بار دیگر اهمیت پیگیری سامان دهی ازدواج دختران در سنین پائین و جلوگیری از کودک همسری عیان شد. در مجلس دهم، طرح افزایش حداقل سن ازدواج برای صیانت از حریم کودکان و جلوگیری از کودک آزاری و پایمال شدن حقوق کودکان مطرح شد و متأسفانه مسکوت ماند. حضرتعالی یک از نمایندگان فعال در این زمینه بودید که پیگیر تصویب طرح شدید. چه عواملی باعث می شود که این نوع طرح ها به سرانجام نرسد؟

پروانه سلحشوری: در مورد این طرح مثل خیلی از مسائل دیگر در کشور، دو نوع سیاست گذاری و رویکرد کلان وجود دارد. رویکردی که کودک همسری را یک پدیده خوب و مثبت می داند و رویکردی که که نگاهی منفی به این مسأله دارد. رویکرد غالب که سیاست گذاری کلان را در این زمینه در کشور بر عهده دارد، رویکرد ترویج کودک همسری است. زمانی که ما در مجلس تلاش کردیم تا حداقل سن ازدواج را همین 13 سال تصویب کنیم، علیرغم این یک فوریت طرح در صحن تصویب شد، بار دوم به کمیسیون ها ارجاع شد و دیگر این طرح فرصت مطرح شدن در صحن را پیدا نکرد. این طرح قرار بود در کمیسیون قضائی مجلس مورد بررسی شود که اعضای این کمیسیون همه آقا بودند. از ما در خواست شد که برای دفاع از این طرح به کمیسیون برویم و وقتی وارد کمیسیون شدیم دیدم که دو تا خانم که اصلاً من آنها را نمی شناختم در کمیسیون حضور دارند. شروع کردند به انگ زدن به ما؛ که شما غرب زده هستید می خواهید فرهنگ غربی را در کشور حاکم کنید و از این مسائل. همانجا من از قرآن مثال آوردم و گفتم قرآن می فرماید که اگر یک نفر انسان جان خودش را به دلیل بی ملاحظگی کسی از دست دهد، عین این که کل بشریت را کشته است. تعلل ما در عدم تصویب طرح حمایت از کودکان هر سال به قیمت جان کودکانی تمام می شود که قربانی کودک همسری می شوند. بعد از ازدواج آسیب می بینند و مرگ زودرس دارند. بعد از این جریان، حتی همکارانی که قبلاً موافق این طرح بودند در کمیسیون قضائی، به طرح رأی منفی دادند. دلیل این رأی منفی هم، غلبه فشارهای قدرت پنهان بود. نامه از انجمن پزشکان گرفته بودیم مبنی بر این که کودک همسری آسیب زا است. خود من و دیگر همکارانی که پیگیر تصویب این طرح بودیم، زیر فشار قرار داشتیم. در نهایت هم این طرح رأی نیاورد. در عوض رسانه های بالادستی، چندهمسری و کودک همسری را دارند تبلیغ می کنند. بعد از این مسأله، حتی شاهد این بودیم که کلیپی را منتشر کردند که در آن، دو نفر که در سن کم ازدواج کرده بودند علیه طرح افزایش حداقل سن ازدواج صحبت می کردند.

کنشگری و روشنگری می تواند زمینه تغییر دگم های فرهنگی را مهیا کند/ خودشان می دانستند که این طرح در کمیسیون خفه می شود!

ساعد نیوز: به نظر می رسد درباره مسأله کودک همسری ما با پارادوکس قانون و فرهنگ مواجه هستیم. آقای کدخدائی سخنگوی شورای نگهبان در توئیتی در مورد همین طرح کودک همسری نوشته بودند که "نظر رسمی شورای نگهبان در خصوص طرح افزایش حداقل سن ازدواج وقتی اعلام می شود که این طرح در مجلس تصویب و به شورا ارسال گردد. ضمن این که در حل مشکلات فرهنگی کشور نباید صرفاً به دنبال راهکارهای حقوقی و اجبار قانونی باشیم، چون لزوماً نتیجه بخش نیست. مسائل فرهنگی راهکارهای فرهنگی نیاز دارند". نظرتان درباره این موضع چیست؟

دکتر پروانه سلحشوری: ایشان خودشان می دانستند که چه چیزی بنویسند! می دانستند که طرح از کمیسیون نمی تواند عبور کند و در کمیسیون خفه خواهد شد. در مورد این طرح، تبلیغات فرآوانی شده بود و حساسیت هایی را برانگیخته بودند. مخالفت های شدیدی با طرح وجود داشت. ما حتی به دیدار علمای قم رفتیم تا حمایت این علما را نسبت به طرح جلب کنیم چون خیلی مخالفت ها به دلیل عدم اطلاع کافی از محتوای طرح بود. به هر صورت، این طرح به قانون تبدیل نشد. بله من هم با این سخن که باید سطح آگاهی جامعه را بالا ببریم معتقدم. فرهنگ سازی در این زمینه ارجح است. به نظرم اگر اشتباه نکنم، در یکی از روستاهای آذربایجان، طبق گزارش هایی که ما داشتیم، تمام دختران روستا، زیر 10 سال ازدواج کرده بودند! طبیعتاً در اینجا اجبار قانونی معنایی ندارد و ما فقط باید روی تغییر رویکرد غالب فرهنگی متمرکز شویم. ما امروز شاهد این هستیم که به صورت گسترده از رسانه های جریان غالب، چندهمسری و کودک همسری تبلیغ می شود. این در حالی است که خیلی از جوانان ما به دلیل مشکلات اقتصادی، توانایی تشکیل خانواده و ازدواج را ندارند. این یک نوع دهن کجی به جامعه است وقتی جوان نمی تواند ازدواج کند، ما داریم چندهمسری را تبلیغ می کنیم. در اینجا کنشگری و روشنگری است که می تواند کلیدی برای خروج از بن بست فعلی باشد. شما وقتی به فضای مجازی نگاه می کنید، در فضای مجازی بحث های فرهنگی و اجتماعی ای که مطرح میشود، درست است که متن جامعه و آنهایی که واقعاً درگیر پدیده های آسیب زای فرهنگی هستند با این نوع بحث ها ارتباط مستقیم ندارند ولی حلقه های واسطی در این نوع پلتفرم ها وجود دارند که می توانند تغییر ایجاد کنند. امروز دانشگاه آزاد در هر نقطه کشور، زمینه را برای تحصیل اقشار مهیا کرده است و این خودش می تواند فاصله های فرهنگی را کم کند. اگر یک تحصیل کرده روشنگر در یک خانواده فقیر بتواند پدرش را قانع کند که ازدواج دختر 10 ساله اش با یک مرد پولدار علاج دردش نیست، خوب در اینجا تغییری صورت گرفته است.

آقای مکارم نامه دادند که برای ازدواج، بلوغ فکری هم شرط است؛ ولی گفتند باید از همه مراجع نامه بگیرید/ وقتی نخواهند کاری بشود، بحث اقلیت و اکثریت را پیش می کشند!

ساعد نیوز: فقه شیعه به عنوان یک فقه پیشرو و عقلانیت محور معرفی می شود و در بسیاری از بن بست های فرهنگی همین فقه شیعه می تواند ما را نجات دهد. حداقل این حرفی است که علمای برجسته و مراجع عظام می گویند. آیا از این ظرفیت بزرگ علمی و اجتماعی برای پیش بردن طرح افزایش حداقل سن ازدواج بهره نبردید؟

دکتر پروانه سلحشوری: ما در این رابطه با مراجع گفتگو داشتیم. از آقای مکارم نامه گرفتیم که ایشان صریحاً اعلام کردند که برای ازدواج، بلوغ فکری هم شرط است. می گویند که اکثریت مراجع باید این مطلب را تأئید کنند. طبیعتاً ما هم به اکثریت دسترسی نداشتیم! وقتی قرار باشد که کاری نشود، می گویند این ایده اقلیت است! اراده ای قوی برای جلوگیری از تصویب این طرح وجود داشت. بهانه شان هم بحث جمعیت بود. فکر می کنند که اگر این طرح به قانون تبدیل شود، جمعیت کاهش خواهد یافت. طبیعتاً کسی که در 10 سالگی مادر می شود، ظرفیت دارد که تا 30 سالگی حداقل 10 فرزند به دنیا بیاورد! ولی پرسش اینجاست که آینده این فرزندان چه می شود؟ رفاه، مسکن، شغل، اقتصاد؟! این ها سؤالاتی است که بی پاسخ می مانند. برای مخالفان طرح افزایش حداقل سن ازدواج، فقط عدد و رقم مهم است! یعنی مهم است که بگوئیم فلان رقم ما افزایش ازدواج و زادآوری داشتیم! والسلام. دیگر هیچ چیزی مهم نیست. مهم نیست که نوجوان یا کودک آسیب می بیند. قربانی نیازهای مالی پدر می شود. البته رسانه ها هم به اندازه کافی ما را حمایت نکردند. امروز تنها راه برای عبور از معضلات فرهنگی در کشور، روشنگری است. باید به میان مردم برویم و این کار را انجام دهیم. این حداقل کاری است که می توان برای زنده نگه داشتن جامعه کرد. مطالبه تصویب طرح افزایش سن ازدواج بطور جدی باید مطرح شود و باید از قانونگذران و دولتمردان خواهان پیگیری و ایجاد بسترهای قانونی در این باره شد.

دکتر علی مطهری : آرمان های جمهوری اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری