تفاوت اصلی بین اوراق قرضه و اوراق مشارکت چیست؟

«اوراق قرضه» و «اوراق مشارکت» هر دو از ابزارهای تأمین مالی در بازار سرمایه هستند که در شرایط مختلف مورد استفاده قرار می گیرند و البته به لحاظ کارکردهای اقتصادی شان بسیار نزدیک به هم هستند. در ادامه بیشتر با این دو مفهوم و تفاوت هایشان آشنا خواهیم شد.

اوراق قرضه

پیش از هر چیز لازم است بدانید در ایران اوراق قرضه منتشر نمی شود، در مقابل اوراق با درآمد ثابت از قبیل اوراق مشارکت، اوراق خزانه، صکوک شرکتی، اوراق مرابحه، اوراق استصنا و… که با قوانین بانکداری اسلامی تطابق دارد، منتشر می گردد. در ادامه به برخی از ویژگی های اوراق قرضه که سابقا در کشورمان منتشر می شدند و هم اکنون نیز در کشورهای دنیا رایج است، اشاره خواهیم کرد.
اوراق قرضه اسنادی هستند که به موجب آن ها ناشر متعهد می شود مبالغ معینی (بهره سالانه) را در فاصله های زمانی مشخص به دارنده پرداخت کند و در زمان سررسید نیز اصل مبلغ را بازپرداخت کند. اوراق قرضه در کشورهای خارجی یک ابزار بدهی میان مدت و بلندمدت برای تأمین مالی دولت ها و شرکت ها بوده و با تعهدات مشخصی همراه است.
دارندگان این اوراق برخلاف صاحبان سهام عادی، ادعای مالکیت یا حق رأی در شرکت ندارند و در واقع فقط وام دهندگان به ناشر هستند. آن ها پول خود را به ناشر قرض می دهند و در عوض بهره دریافت می کنند و در سررسید نیز اصل سرمایه خود را پس می گیرند.
اوراق قرضه از طریق پذیره نویسی به عموم ارائه می شوند. پذیره نویسی معمولاً به صورت مذاکره ای و گاهی به صورت رقابتی است. در پذیره نویسی مذاکره ای، مدیریت شرکت و پذیره نویسان با بررسی وضعیت شرکت و بازار، در مورد انتشار اوراق قرضه تصمیم می گیرند. این اوراق عمدتاً در بازار های خارج از بورس(OTC) دادوستد می شوند. بازار اوراق قرضه نسبت به بازار سهام از ثبات قیمتی بیشتری برخوردار است و عموما نوسانات آن تحت تأثیر نرخ بهره قرار دارد.اوراق قرضه در دنیا برخلاف سهام، عمر محدود دو، پنج، ۱۰ و حتی ۳۰ ساله دارند و اعتبار آن ها در تاریخ تعیین شده که سررسید نام دارد، به پایان می رسد. اگرچه ورقه قرضه تاریخ های معینی برای پرداخت بهره به همراه دارد، اصل سرمایه (مبلغ اسمی ورقه قرضه) فقط در تاریخ سررسید بازپرداخت می شود.
این اوراق دارای کوپن بهره هستند و بهره آنها در فواصل زمانی معیّنی توسط بانک که نمایندگی صدور اوراق را دارد، پرداخت می شود. از نظر سررسید، اوراق قرضه به سه دسته کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تقسیم می شوند. سررسید اوراق کوتاه مدت بین یک تا پنج سال، سررسید اوراق میان مدت بین پنج تا ده سال و سررسید اوراق بلند مدت معمولا بیش از ده سال است.

اوراق قرضه به دو دسته تقسیم می شود

اوراق قرضه ساده: اوراقی است که پس از انتشار تغییر صورت نمی دهد و تا استرداد کامل وجه آن به صورت اوراق قرضه باقی می ماند.
اوراق قرضه مرکب: اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام و اوراق قرضه قابل تعویض با سهام را می توان اوراق قرضه مرکب دانست.

انواع اوراق قرضه

• اوراق قرضه دولتی
• اوراق قرضه شهرداری
• اوراق قرضه شرکتی

اصطلاحات موجود در اوراق قرضه

• تاریخ سررسید
• امکان فروش
• فراخوانی
• اوراق قرضه قابل تبدیل
• اوراق قرضه تضمین شده
• اوراق قرضه تضمین نشده

نکته!

• اوراق قرضه در ایران منتشر نمی شود.
• تنها شرکت های سهامی عام حق انتشار اوراق قرضه را دارند.
• اوراق قرضه دارای طول عمر هستند.
• اوراق قرضه جز اوراق مبتنی بر بدهی می باشد.
• اوراق قرضه در کشورهای خارجی یک ابزار برای تأمین مالی دولت ها و شرکت ها بوده و با تعهدات مشخصی همراه است.
• اوراق قرضه دارای بازه زمانی محدود ۲سال، ۳سال، ۵سال و یا حتی ۱۰ سال هستند.

ویژگی های اوراق قرضه

• در بازارهای بسیار بزرگ بدهی معامله می شوند.
• حجم آن ها با سرعت بسیار زیادی در حال رشد است.
• دارنده اوراق قرضه در واقع بستانکار شرکت است. او به عنوان بستانکار، حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد و حقوق وی در سند قرارداد تعیین شده است. دارنده اوراق قرضه هیچ نوع مالکیتی در شرکت ندارد و چیزی از بابت سود سهم - که به سهامداران پرداخت می شود - دریافت نمی کند.
• اوراق قرضه دارای سر رسید مشخص است. برخی از این اوراق در یک مقطع معین زمانی سررسید می شوند و برخی دیگر به تدریج سررسید می شوند.
• معمولاً اوراق قرضه دارای ارزش اسمی مشخص هستند.
• اگر ناشر اوراق قرضه ورشکست شود، دارندگان اوراق قرضه در دریافت اصل وفرع سرمایه خود بر صاحبان سهام حق تقدم دارند. اگر شرکتی چند نوع اوراق قرضه منتشر کند، ترتیب اولویت آن ها در قراردادهای مربوط، قید می شود.
• بعضی از شرکت ها برای ایجاد جذابیت و انگیزه بیشتر در سرمایه گذاران اقدام به انتشار اوراق قرضه با وثیقه می کنند؛ مثلاً ممکن است شرکت، زمین یا ساختمان خود را وثیقه اوراق قرضه قرار دهند. هرچند شرکت های مشهور و معتبر معمولاً اوراق قرضه بدون وثیقه منتشر می کنند.
• به طورکلی دارندگان اوراق قرضه در زمینه تصمیم گیری شرکت حق رأی ندارند، هرچند ممکن است که دارندگان انواع خاصی از این اوراق در مواردی از تصمیم گیری های شرکت (مثل انتشار و فروش اوراق قرضه های دیگر یا در موارد ادغام شرکت در شرکت های دیگر) حق رأی داشته باشند. البته اگر شرکتی شرایط مندرج در قرارداد اوراق قرضه را رعایت نکند، دارندگان اوراق مذکور می توانند بر بسیاری از فعالیت های شرکت اعمال قدرت کنند.
• اگر اوراق قرضه در قالب عرضه خصوصی به خریدار فروخته شود، فقط ناشر و خریدار، طرف های قرارداد هستند، ولی اگر اوراق قرضه به طور عمومی به تعدادی زیادی از خریداران فروخته شود، غیر از طرف های قرارداد شخص دیگری نیز به عنوان امین به نمایندگی از دارندگان اوراق مذکور بر اجرای تعهدات شرکت نظارت می کند.

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت (Participation Papers)، اوراق بهاداری است که بیانگر مشارکت دارنده آن در یک طرح است. در واقع شخص سرمایه خود را به یک شرکت، کارخانه و... می دهد تا بتواند طرح توسعه خود را اجرا و سود سرمایه گذار را نیز پرداخت کند. به بیان دیگر اوراق مشارکت، اوراق بهادار معمولا با نامی است که با قیمت و مدت معین و برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح های مورد نظر دولت، شهرداری ها، شرکت های بزرگ دولتی و خصوصی و تحت نظارت بانک مرکزی جهت تأمین مالی آن ها منتشر شده و بازپرداخت آن توسط دولت یا بانک ها تضمین می شود؛ اوراق مذکور از طریق عرضه عمومی به سرمایه گذاران واگذار می شود.
طبق دستورالعمل بانک مرکزی، اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که با مجوز بانک مرکزی برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز، طرح های سودآور تولیدی و خدماتی (به استثنای امور بازرگانی) در چارچوب عقد مشارکت مدنی، توسط سازمان جاری منتشر می شود. در هر ورقه مشارکت، میزان سهم دارنده آن مشخص شده است.

انواع اوراق مشارکت

• اوراق مشارکت بورسی: ۱٫ به کسر ۲٫ قابل تعویض با سهام ۳٫ قابل تبدیل به سهام
• اوراق مشارکت غیر بورسی

اصطلاحات موجود در اوراق مشارکت

• تاریخ سر رسید
• نرخ سود اسمی
• ارزش اسمی
• قیمت فروش
• نرخ سود تا سررسید یا YTM

نکته!

• سرمایه گذاران برای خرید اوراق مشارک نیازمند داشتن کد سهامداری (کد معاملاتی بورس) هستند.
• قیمت این اوراق مشخص و مدت سرمایه گذاری در این اوراق معین است.
• اوراق مشارکت دارای سود ثابت علی الحساب است.
• سود اوراق مشارکت معاف از مالیات است.
• زمان مناسب برای خرید اوراق مشارکت زمانی است که روند بازار در حالت خنثی و نزولی است.

ویژگی های اوراق مشارکت

• خرید اوراق مشارکت یک سرمایه گذاری بدون ریسک محسوب می ­شود.
• قابلیت خریدوفروش در بازار ثانویه
• بازده بدون ریسک برای سرمایه گذاران
• مالکیت بدون حق رأی برای دارندگان اوراق
• معافیت مالیاتی برای سرمایه گذاری در اوراق مشارکت
• تضمین سود و اصل مبلغ سرمایه گذاری برای دارندگان اوراق
• پرداخت سود دوره های معین با کوپن های ماهیانه، سه ماهانه یا سالانه
• پرداخت سود به صورت علی الحساب و سود قطعی در سررسید
• تعیین سود ۱۸ تا ۲۲ درصد برای اوراق مشارکت(ممکن است ارقامی دیگری نیز ارائه شود)

تفاوت های اوراق قرضه با اوراق مشارکت

اوراق مشارکت تفاوت چندانی با اوراق قرضه ندارد.

• اوراق قرضه با قوانین بانکداری ایران مطابقت ندارد ولی اوراق مشارکت براساس قوانین بانکداری ایران پایه گذاری شده است.
• در اوراق قرضه ، نرخ بهره ثابت است، اما د رورقه مشارکت، نرخ سود علی الحساب است.
• اوراق قرضه به مراتب بیشتر از اوراق مشارکت است با ریسک مواجه می باشد. اوراق قرضه دولتی معمولا کم ریسک و با بهره پایین است و در مقابل اوراق قرضه شرکت های خصوصی، با توجه به رتبه بندی آن شرکت ها، دارای نرخ بهره بالاتری نسبت به اوراق دولتی هستند. بدیهی است شرکت هایی که ریسک بالاتری دارند، نرخ بهره اوراق قرضه آن ها بالاتر و احتمال «نکول» آن ها نیز بیشتر است.
• اوراق قرضه در خارج از بورس معامله می شود، اما امکان معامله اوراق مشارکت دربازار بورس وجود دارد.
• سود اوراق مشارکت از ابتدا مشخص است اما سود اوراق قرضه با توجه به سود و زیان دهی شرکت تعیین می شود.
• در اوراق قرضه برای وام گیرنده، محدودیت خاصی ایجاد نمی کنند، در حالی که وجوه دریافتی در اوراق مشارکت حتما باید در طرح های مشخص تولیدی، عمرانی یا خدماتی به کار گرفته شود و سود قطعی آن پس از پایان طرح، محاسبه و به سرمایه گذار پرداخت شود.