بورس چیست؟ چگونه در آن سرمایه گذاری کنیم؟

نیازهای انسان در طول تاریخ حیات بشر آن را به سمت ایجاد محل هایی به نام بازار سوق داده است. بازار مکانی عمومی است که در آن خریداران و فروشندگان معاملات خود را به طور مستقیم یا از طریق واسطه ها انجام می دهند. اما بورس چیست؟ بورس نیز یکی از این بازارها است. امروزه، بازارها دیگر محدود به یک مکان خاص نمی شوند و می توانند در قالب یک شبکه ارتباطی مانند اینترنت به کار خود ادامه دهند. بازار بورس در ذهن بیشتر مردم به بازاری اشاره دارد که در آن خریداران و فروشندگان اوراق بهادار – مانند سهام – گرد هم می آیند و دارایی های خود – مثل سهام، اوراق مشارکت و… – را معامله می کنند.

نحوه ی وارد شدن به بازار بورس

تاریخه بورس در ایران

مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال ۱۳۱۵هجری شمسی برمی گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام «ران لوترفِلد» پس از انجام مطالعات گسترده درباره تأسیس بورس در ایران، اساسنامه داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملاً موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از ۲۵سال به تأخیر افتاد.

در سال ۱۳۴۱، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت نامه اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد. در اواخر همان سال یعنی سال ۴۱، هیئتی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیر کل این بورس برای مشارکت در راه اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و بالاخره پس از چهار سال، در سال ۱۳۴۵ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد. حدود یک سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن ماه سال ۱۳۴۶، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه ‍ صنعتی و معدنی که بزرگ ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریخ به شمار می رفت، به طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.

انواع بازار بورس در ایران

بر اساس قانون بازار اوراق بهادار که در آذرماه سال 1384 به تصویب رسیده، وظایف متعددی برعهده بازار بورس اوراق بهادار است که مهمترین آن نظارت بر بورس های مختلف است.وظیفه هر بورس هم فراهم کردن بستری مناسب برای معامله نوع خاصی از دارایی هاست. بسته به دارایی مورد معامله در هر کدام از آن ها، به 4 گروه دسته بندی می شوند:

بورس اوراق بهادار

بورس اوراق بهادار بازاری متشکل و رسمی است که در آن دارایی های مالی مثل سهام، اوراق مشارکت و … تحت ضوابط خاص و معین معامله می شوند. بیشتر سرمایه گذاران در این بخش از بورس فعال هستند. بطورکلی هر گاه از بورس صحبت می شود منظور بورس اوراق بهادار است. ویژگی بارز بورس اوراق بهادار شرایط پذیرش شرکت هاست. بطوری که پذیرش شرکت ها در بورس اوراق بهادار نیازمند رعایت شرایط و استاندارهای خاص سازمان بورس است.

شرکت های سهامی عام تا شرایط مد نظر سازمان بورس را نداشته باشند نمی توانند وارد بورس شوند. این استاندارها و الزامات خاص سازمان بورس باعث شده که شفافیت اطلاعاتی در این بازار نیز نسبت به سایر بازارها بیشتر باشد.البته شرکت هایی که امکان ورود به بازار بورس اوراق بهادار را ندارند، می توانند وارد بازار فرابورس شوند.شرایط ورود به فرابورس راحت تر است و از این جهت شفافیت اطلاعات در آن کمتر و بنابراین ریسک معاملات در آن بیشتر است. با این حال اگر شرکتی در فرابورس فعالیت داشته باشد، می تواند نظر مثبت سازمان را جلب کند و بعد وارد بازار بورس شود.

بورس کالا

بورس کالا، بازار منسجمی است که تعداد زیادی از عرضه کنندگان، کالای خود را عرضه می کنند و کالای مربوطه پس از بررسی های کارشناسی و قیمت گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می شود.در بورس کالا معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پنبه، گندم، برنج و... دادوستد می شوند. یکی از مزایای بورس کالا، حضور نهادهای نظارتی و تنظیم کننده بازار است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، از مزایای قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می شوند.

بررسی روند پیدایش و تکامل بورس های کالا در جهان حاکی از آن است که این گونه بازارها در عرصه اقتصاد کشورها از قرن ۱۹ به بعد در پی پاسخ گویی به برخی از نیازمندی های اقتصادی و در بسیاری موارد رفع برخی تنگناها و موانع در بازار کالاهای مختلف بوده است.

بورس انرژی

بورس انرژی نسبت به سایر بورس های فعال در ایران بورس جوانی محسوب می شود که در آن حامل های انرژی (نفت، گاز، برق و سایر حامل های انرژی) و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای ذکر شده معامله می شوند. بورس انرژی در اسفند ماه 1391 بطور رسمی فعالیت خود را با معاملات برق، قطران و زغال سنگ آغاز کرد.

بورس ارز

در این بازار خرید و فروش ارزهای خارجی انجام می شود. در حال حاضر این نوع از بورس در ایران فعال نیست.

انواع شاخص بورسی چیست؟

در بورس اوراق بهادار تهران شاخص های مختلفی وجود دارد که سهامداران از آن ها برای سرمایه گذاری و خرید و فروش سهام استفاده می کنند. این شاخص ها عبارتند از:

• شاخص کل قیمت
• شاخص هم وزن
• شاخص بازده نقدی
• شاخص قیمت و بازده نقدی
• شاخص صنعت و شاخص مالی
• شاخص سهام آزاد شناور
• شاخص بازار اول و بازار دوم
• شاخص ۵۰ شرکت برتر
• شاخص ۳۰ شرکت بزرگ

هریک از شاخص ها با توجه به پارامتر مورد بررسی به شاخص قیمت و شاخص بازدهی تقسیم می شود و معنا و مفهومی را در بر دارند که براساس متغییر های مورد نظر قابل تفکیک هستند؛ به عنوان نمونه شاخص کل تمامی شرکت های بورس را در برمی گیرد، شاخص صنعت شرکت های تولیدی و شاخص مالی شرکت های گروه خدمات مالی و سرمایه گذاری را شامل می شود.

شاخص هم وزن چیست؟

در ذهن اهالی بازار سرمایه همواره این سوال وجود دارد که آیا شاخص کل معیار خوبی برای وضعیت کلی بازار می باشد یا خیر؟ شاخص هم وزن از تاریخ ۵ اسفند ۹۳ توسط سایت مدیریت فناوری بورس در دسترس کاربران قرار گرفته است. این شاخص پس از درخواست فعالان بازار سرمایه مبنی بر واقعی نبودن شاخص کل طراحی و محاسبه شد. در این شاخص کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل سهیم هستند. در واقع ۵ درصد نوسان مثبت شرکتی کوچک، به اندازه ۵ درصد نوسان مثبت بزرگترین شرکت بورس در این شاخص تاثیرگذار است.

شائبه ای که همواره از دستوری شدن بازار و بهره برداری های خاص شاخص کل وجود دارد این است که معاملات هماهنگ شده بلوکی در سهامی که بزرگ بوده و بیشترین تاثیر را در شاخص کل دارد باعث می شود تا کلیت بازار بصورت تصنعی مثبت گزارش شود به طوری که در شاخص هم وزن این امکان وجود ندارد.

شاخص کل قیمت (TEPIX)

شاخص کل قیمت در بورس اوراق بهادار که به اختصار آن را شاخص کل می گویند، نشان دهنده تغییرات سطح عمومی قیمت ها در کل بازار است و میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار را بیان می کند. شاخص کل، میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران را نشان نمی دهد. به عنوان مثال وقتی گفته می شود شاخص کل ۳۰ درصد رشد کرده است، یعنی میانگین قیمت سهام شرکت های بورسی به میزان ۳۰ درصد نسبت به سال پایه، افزایش پیدا کرده است. در نظر داشته باشید که شاخص کل به صورت لحظه ای در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس به نشانی www.tsetmc.com قابل بررسی و مشاهده است.

روش محاسبه شاخص کل بورس تهران

برای درک بهتر نحوه محاسبه شاخص کل ابتدا لازم است توضیح دهیم که بازدهی سرمایه گذاران که (در بورس) سرمایه گذاری کرده اند در بورس اوراق بهادار به دو روش محاسبه می شود.در ابتدا بازدهی حاصل از دریافت سود نقدی در پایان هر سال مالی شرکت است و دوم تغییر قیمت سهم در طول دوره سرمایه گذاری سهامدار. یعنی فرض کنیم که شخصی سهامی را به ارزش هر سهم ۵۰۰ تومان در ابتدای یک سال خریداری کرده است، قیمت هر سهم این شرکت در پایان سال ۶۰۰ تومان شده و شرکتی که سهام آن خریداری شده است نیز در پایان سال ۵۰ تومان به ازای هر سهم سود نقدی تقسیم کرده است؛ بنابراین این سرمایه گذار روی سهام توانسته تا پایان این سال در مجموع ۱۵۰ تومان به ازای هر سهم سود کند و در واقع بازدهی این سرمایه گذار در پایان سال ۳۰ درصد بوده است، زیرا سرمایه وی از ۵۰۰ تومان به ۶۵۰ تومان افزایش یافته است.حالا روش و فرمول محاسبه شاخص کل بورس نیز بر همین شکل می باشد.
به این معنی که شاخص کل افزایش قیمت کلیه سهام های منتشر شده در بورس و همچنین تقسیم سود نقدی این شرکت های سهامی را در نظر گرفته و بر این اساس بازدهی کلیه سهام ها و در واقع بازدهی کل بورس را محاسبه می کند که به آن شاخص کل بورس یا بازدهی نقدی بازار بورس می گویند.

مفهوم واحد در شاخص چیست؟

شاخص کل براساس یک واحد تعریف می شود به این صورت که اگر شاخص کل بورس در ابتدای سال برای مثال ۲۰ هزار واحد باشد و در آخر سال مالی به ۳۰ هزار واحد افزایش یابد یعنی شاخص کل 10 هزار واحد افزایش داشته که این به معنای بازده ۵۰% درصدی در شاخص کل بورس است.