اهل فن معتقدند که هنر تعزیه خوانی با وجود اینکه درون مایه اسلامی دارد، ریشه هایش ایرانی است و این مضمون اسلامی روی همان ریشه ها جوانه زده اند و درخت عزاداری ایرانیان را تنومندتر کرده است. به عنوان نمونه می توان از فرهنگ شاهنامه خوانی و پرده خوانی ایرانیان یاد کرد که چیزی شبیه به تعزیه بوده امّا مضمون حماسی ایرانی داشته است. حتما تا به حال در ماه محرم و صفر یا مناسب هایی خاص، تعزیه خوان ها را گوشه وکنار شهر و خصوصا در حال اجرای مراسم عزاداری دیده اید. کودکانی که لباس های عربی بر تن کرده اند و چهره نگران و برافروخته به خود گرفته اند. تعزیه خوان مخالف عمدتا قرمزپوش است و با چهره ای غضبناک و پرهیبت و شمشیر به دست به مردم نگاه می کند. شاید حتی اجرا هایی کوتاه از مصائب کربلا به صورت تعزیه در بعضی پارک ها یا حسینیه ها هم دیده باشید. کمتر کسی است که با این هنر آیینی و نمایشی آشنا نبوده، یا حداقل تصاویر مراسم تعزیه خوانی نقاط مختلف کشور را در تلویزیون یا فضای مجازی ندیده باشد.
تاریخچه مختصری از تعزیه خوانی
این آیین یکی از بزرگترین مراسم تعزیه خوانی جهان اسلام است که همه ساله از ۲۰ تا ۲۸ ماه صفر با حضور بهترین استادان و پیشکسوتان هنر شبیه خوانی برگزار می شود.روستای قودجان یکی از روستاهای بزرگ در بخش مرکزی خوانسار در استان اصفهان می باشد . مراسم تعزیه خوانی قودجان بیش از ۲۵۰ سال است که در این منطقه اجرا می شود. قودجان میزبانی این گردهمایی بزرگ را به عنوان مهد تعزیه جهان اسلام برعهده دارد. اینکه از چه زمانی تعزیه به مفهوم کنونی در ایران اجرا میشده چندان مشخص نیست. چون خلافت اموی و عباسی بر ایران حکومت داشتند، اگر هم شکل می گرفته بسیار محدود و در مجامع خصوصی بوده امّا سندی از گذشته های دور در دست نیست. بعضی گفته اند اولین اشکال تعزیه و شبیه خوانی در مناطق شمالی ایران که شیعه بودند، زمان دیلمیان شکل گرفته امّا در این باره هم اسناد محکمی در دست نداریم و بعضی مخالف این نظر هستند. به نظر می رسد شکل اولیه تعزیه به صورتی بوده که درون دسته گردانی ها و نوحه سرایی ها در دوره آل بویه، این شکل نمایشی به مرور شکل گرفته و در ابتدا هم در میدان ها و روی تکیه ها اجرا میشده. به مرور افرادی را شبیه امامان (ع) و شهیدان می کردند و سوار بر اسب و ارابه در محله ها می چرخاندند و گاهی آن شبیه ها از زبان شهدای کربلا سخنان و حرکات نمادین اجرا می کردند.
با نگاهی به تاریخ هنر نمایشی ایران، نمایش واقعه مصائب میترا میان ایرانیان مهرپرست و برگزاری آیین سیاوشان در جامعه بخارا، می توان فهمید که هنرهای نمایشی در طول تاریخ مورد توجه اغلب مردم بوده است. تعزیه از قدیمی ترین نمایش های مذهبی در ایران است. این هنر نمایشی در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی (معنوی) و همچنین در سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. تماشای تعزیه از قدیم طرفداران بسیاری داشته است. پیرمردها و پیرزن ها بارها مجالس تعزیه را دیده اند، اما باز هم در سرما و گرما و با وجود کهولت سن و ناتوانی جسمی می آیند، پای مجالس تعزیه می نشینند و گریه می کنند.
بی شک تلاقی هنر و مذهب، ویژگی های منحصر به فردی دارد که نه در هنرهای دیگر و نه در مراسم مذهبی دیگر می توان آن را یافت. به همین دلیل است که این محل به یکی از مکان های مهم استان اصفهان تبدیل شده است. تماشای تعزیه در انبوه جمعیت عزاداران حسینی، لمس فریاد و فغان شبیه خوان ها و چکاچک شمشیرها، همراه استشمام عطر اسپند فضای منحصربه فردی را خلق می کند. همچنین تپیدن دل در اثر نوای حماسی طبل ها و سنج ها هربار آدمی را به تماشای این شور حسینی فرا می خواند.
ویژگی های مراسم تعزیه خوانی قودجان
اگر می خواهید در این مراسم حضور داشته باشید، بهتر است اطلاعاتی از آن داشته باشید. دیدن برخی آیین ها زمان مخصوص خودش را دارد. به این ترتیب در روزهای دیگر اثری از آن ها نمی توان یافت، مگر صحنه ای خالی از اجرا. حسینیه حضرت ابوالفضل العباس قودجان فقط در همین ۹ روز برای برگزاری تعزیه دایر است. به عبارت دیگر در سایر ایام سال برنامه و مناسبتی در این حسینیه برگزار نمی شود.
هنر نمایشی تعزیه خوانی سال ها است که از اربعین حسینی تا ۲۸ صفر، با حضور اساتید بزرگ و پیشکسوتان هنر شبیه خوانی با شکوه و عظمتی بی نظیر در این حسینیه برگزار می گردد. این حسینیه به واسطه پخش زنده در سرویس های پخش زنده اینترنتی سرتاسر دنیا، شهرتی جهانی پیدا کرده است. هرسال هزاران نفر از اقشار مختلف مردم و عاشقان اهل بیت از سراسر ایران در این مراسم شرکت می کنند. مراسم تعزیه خوانی قودجان به مدت نه روز در دو نوبت بعدازظهر و شب در حسینیه حضرت ابوالفضل العباس به اجرا درمی آید. از این رو قودجان به عنوان پایتخت تعزیه جهان اسلام شناخته شده است.
پیشینیه تعزیه خوانی قودجان
سید ابوالقاسم خوانساری معروف به میرکبیر، از علمای بزرگ منطقه در قرن دوازدهم به شمار می رفت. گفته شده او نخستین حسینیه را به درخواست مردم، کنار امامزاده دختران بکر از نوادگان امام موسی بن جعفر(ع)، در روستای قودجان ساخت. بنابراین پیشینه مراسم به قرن دوازدهم بازمی گردد.
ویژگی های حسینیه حضرت ابوالفضل العباس قودجان
در سال ۱۳۴۸، مدیریت و اداره حسینیه به حاج آقا مرتضی خاتمی، از مجتهدین بزرگ کشور سپرده شد. قبل از سال ۱۳۵۸ حسینیه حدود ۶۰۰ متر بود. این حسینیه در مراسم های مختلف مملو از جمعیت می شد و جمعیت بسیاری بیرون می ماندند. به همین دلیل نیاز به توسعه حسینیه مطرح شد و طرح توسعه در چند مرحله انجام گرفت. سکوهای نشستن در قسمت آقایان به صورت شیب دار طراحی شده تا امکان دید برای افرادی که در فاصله ای دورتر از سکوی نمایش هستند، راحت تر شود. گودبرداری هایی در قسمت تخت یا سکوی نمایش انجام شده و تونل هایی برای سهولت رفت و آمد شبیه خوانان احداث شد. به همین ترتیب در نقاط مناسب، ملزومات دیگر تعزیه را ایجاد کردند. چاه در تعزیه مسلم و تنور در تعزیه امام علی بخشی از این تغییرات هستند. همچنین برای نهر فرات در این بخش سیستم لوله کشی طراحی شد.
اکنون این حسینیه با سه طبقه مجزا، از ویژگی های منحصربه فردی برای اجرای نمایش تعزیه برخوردار است. سالن های مجاور این مجموعه حدود ده هزارمترمربع وسعت دارند و ظرفیت این حسینیه اکنون به ۶۰ هزار نفر توسعه یافته است. مراسم تعزیه خوانی قودجان توسط دوربین مداربسته در سالن های مجاور حسینیه نیز پوشش داده می شود.
مهمانسرای رایگان برای مسافران
یک سالن ۲۰۰۰ متری در حسینیه مخصوص آقایان و یک سالن ۱۴۰۰ متری ویژه خانم ها در نظر گرفته شده است. افرادی که از شهرهای دیگر برای حضور در این مراسم می آیند، می توانند به طور رایگان از این سالن ها برای استراحت و اسکان استفاده کنند.
شبیه خوان های تعزیه در حسینیه قودجان
شما با حضور در این مراسم، از نزدیک اجرای پیشکسوت های هنرنمایشی تعزیه را خواهید دید. هرسال گروه های تعزیه خوانان حرفه ای از سوی هیات امنای تکیه قودجان و مسئولین این مراسم، به حسینیه قودجان دعوت می شوند. آن ها در دو نوبت بعدازظهر و شب، مجالس تعزیه را اجرا می کنند. بی شک حضورتعزیه خوان های جدید، کنار این تیم قوی نمایشی، تجربه خوبی برای آموزش و کسب تجربه برای آن ها است. آقایان حاج محمدرضایی، حاج مرتضی صفاریان، حاج حسن برکتی، سیدمحمدرضاامینی، سیدحسن گل خطمی، حاج مظفر قربانژاد، حاج محمدبخشی نیا، سید رسول امینی و… از جمله پیشکسوتان این هنر هستند.
گروه موسیقی تعزیه قودجان
آقایان مجید معنوی زاده، جواد فلاحی، مجیدربانی، حسن فیاض، حسین کریمی، علیرضا رضایی و… از نوازندگان حرفه ای در این عرصه هستند که اجراهایی هم در خارج از ایران داشته اند.
چه تعزیه هایی اجرا می شود؟
تصور رایج میان مردم این است که تعزیه محدود به چند مجلس است. اما گفته شده بیش از ۳۶۰ مجلس تعزیه در این مراسم وجود دارد. در حسینیه حضرت ابوالفضل العباس قودجان در طی ۹ روز ۱۸ تعزیه متفاوت اجرا می شود. تعزیه هایی با موضوع چهارده معصوم و تعزیه های موسوم به «تعزیه غریب» که ممکن است چند دهه خوانده نشده باشند نیز بخشی از مراسم تعزیه خوانی قودجان را تشکیل می دهند. چند سالی است که این مراسم با نظم و برنامه ریزی دقیق قبلی برگزار می شود.
آیین گل مالی مردم خرم آباد
