رفراندوم در قزاقستان؛ تغییر در انتظار سرزمین اسب های وحشی؟

نباید فراموش کنیم که روند اصلاحات در قزاقستان در دوره آقای توکایف قبل از اعتراضات ژانویه شروع شده بود. نمی شود گفت که صرفاً پاسخ به اعتراضات ژانویه است.

ساعدنیوز: برگزاری رفراندوم در قزاقستان بعد از ناآرامی های ژانویه 2022 در چه شرایطی نهایی و در نهایت اجرا شد؟

امید رحیمی: شرایط بعد از اعتراضات ژانویه در قزاقستان، شرایط بسیار خاصی بود. من فکر می کنم که یک دوره گذار را بعد از این اعتراضات و تحولات شاهد بودیم که با آغاز جنگ در اوکراین به خاطر روابط خاصی که قزاقستان هم با روسیه و هم با اوکراین و غرب دارد، باعث پیچیدگی مضاعف شد. این به نوعی باعث شد که این فرایند در یک نوع محافظه کاری خاص پیش برود. این رفراندوم پاسخی به بخشی از مطالبات مردم در اعتراضات بود.

البته این را هم نباید فراموش کنیم که روند اصلاحات در قزاقستان در دوره آقای توکایف قبل از اعتراضات ژانویه شروع شده بود. نمی شود گفت که صرفاً پاسخ به اعتراضات ژانویه است. بلکه تداوم یک روندی است که از سال 2020 شروع شد و به آرامی داشت پیش می رفت و به نوعی اعتراضات ژانویه این روند را عمق بخشیده و سرعت آن را افزایش داده است.

نمی توان کتمان کرد که این رفراندوم یک گام رو به جلو در عرصه سیاست و حکمرانی در قزاقستان است.

ساعدنیوز: رأی 80 درصدی شرکت کنندگان در این رفراندوم به تغییرات اساسی در قانون اساسی این کشور به چه معناست و چه تحولاتی را می تواند در پی داشته باشد؟

امید رحیمی: علیرغم تمام انتقاداتی که نسبت به این اصلاحاتی که در قانون اساسی مطرح می شد چه در بین مردم قزاقستان و چه بین رسانه های غربی که خیلی روی این انتقادات مانوور دادند؛ نمی توان کتمان کرد که این رفراندوم یک گام رو به جلو در عرصه سیاست و حکمرانی در قزاقستان است.

طبیعتاً این موضوع می تواند بر آینده تعاملات مردم و حاکمیت در قزاقستان و حتی بر تعاملات خارجی قزاقستان تأثیرگذار باشد. اما تحولات ژانویه و تحولات بحران اوکراین نشان داد که یک مقدار پیشبینی تحولات قزاقستان در مقطع کنونی سخت است. با قاطعیت نمی شود گفت که این تأثیر در چه جهتی و به چه صورتی و با چه عمقی هست.

قزاقستان بعد از تحولات ژانویه یا حتی بعد از کناره گیری آقای نظربایف به سمت کاهش مؤلفه های تأثیرگذاری آقای نظربایف و اطرافیانش در قدرت پیش رفته است.

ساعدنیوز: برخی منابع خبر از تلاش آقای توکایف برای خروج از سایه آقای نظربایف از طریق این تغییرات می دهند. نظر حضرتعالی در این خصوص چیست؟

امید رحیمی: این نکته هست که مورد اختلاف نظر خیلی از تحلیلگران است که آیا لزوماً آقای توکایف هدفمند برای خروج از سایه آقای نظربایف عمل می کند یا یک امر اجتناب ناپذیر در چرخه سیاسی قزاقستان بود و اگر اراده هم نبود این اتفاق می افتاد.

من معتقدم که نکته دوم به واقعیت نزدیک تر است. صرفنظر از وجود اراده از سوی آقای توکایف، قزاقستان بعد از تحولات ژانویه یا حتی بعد از کناره گیری آقای نظربایف به سمت کاهش مؤلفه های تأثیرگذاری آقای نظربایف و اطرافیانش در قدرت پیش رفته است. این فرایندی است که بعد از اعتراضات تقویت شد. نمی شود گفت که این رفراندوم صرفاً برای این موضوع طراحی شده یا حتی بگوئیم که تأثیرگذار نبوده است. این در واقع، یک حالت بینابینی بوده است.

ولی اظهار نظر دقیق در این خصوص شاید منوط به رصد روند اجرای قوانین توسط دولت قزاقستان است.

علیرغم تمام مباحثی که درباره وابستگی قزاقستان به روسیه یا غرب مطرح می شود، قزاقستان کشور بزرگ و نسبتاً مستقلی است.

ساعدنیوز: با توجه به تحولات شرق اروپا و عدم تمرکز روسیه، برخی تحلیلگران معتقدند که ممکن است غرب در آسیای میانه از طریق نفوذ برنامه هایی در سر داشته باشد و رفراندوم در قزاقستان هم بی نسبت با این برنامه ها نباشد. نظرتان در این خصوص چیست؟

امید رحیمی: این نکته ای است که برای تمام عرصه های مرتبط با روسیه برخی تحلیلگران محترم ذکر می کنند. اما دوره قرن شانزدهم نیست که اگر کشوری مثل روسیه درگیر یک جبهه مانند اوکراین بشود دیگر نتواند در حوزه های دیگر ورود کند و مداخله داشته باشد؛ مخصوصاً در حوزه های منافع استراتژیک مثل قزاقستان که جزو مهمترین نقاط در همسایگی روسیه است.

حوزه هایی که در ساختار حاکمیت روسیه در این موارد دخیل هستند متمایز و جدا هستند. نمی شود گفت که خیلی مرتبط هستند. بله روی تمرکز تصمیم گیران کلان حاکمیتی ممکن است تأثیر بگذارد. اما این گزاره، گزاره ای درست نیست. در واقع، این هم که بگوئیم که غرب بعد از اوکراین این تصمیم را گرفت، حرف درستی نیست. چه بسا که از قبل چنین تصمیمی را داشت.

یکی از سؤالات مهمی که باید در اینجا در پاسخ به سؤال شما پرسیده شود این است که آیا غرب اساساً توانایی نفوذ در این سطح را در یک کشور مستقل دارد یا نه؟ منافع ملی قزاقستان به عنوان یک کشور مستقل در چه جایگاهی قرار دارد؟ به نظرم قبل از پاسخ به سؤال مطرح شده باید جواب این سؤال های اخیر را داشته باشیم.

علیرغم تمام مباحثی که درباره وابستگی قزاقستان به روسیه یا غرب مطرح می شود، قزاقستان کشور بزرگ و نسبتاً مستقلی است. فکر می کنم که استقلال شاخصه مهمی است در اینجا؛ با توجه به منابع مالی و قدرت قزاقستان، منافع ملی و عوامل درونی تأثیرگذارترند کما این که نمی شود گفت که غرب و روسیه تأثیری نداشته است. بنابراین، من عوامل داخلی را در این حوزه قوی تر می دانم.

دکتر امید رحیمی : ناآرامی های قزاقستان/ در آسیای میانه چه خبر است؟