ترک انفاق و مجازات آن در قانون

ترک انفاق

با ازدواج و تشکیل خانواده، زندگی مرد و زن به هم پیوند خورده و وحدت می یابد. این اجتماع کوچک، بر اساس مودت و دوستی و رعایت مبانی اخلاقی به راه خود ادامه می دهد و اداره آن با اعتماد متقابل و صلاحدید زن و شوهر انجام می شود. اما زمانی که در خانواده اختلافی پدید می آید، نیاز به اصول و قواعدی احساس می شود که بر اساس آن داوری انجام شده و اختلاف حل شود. قوانین و مقررات در این مرحله پا به میدان می گذارند. بنابراین در یک خانواده سالم و بدون مشکل، همه چیز بر پایه اخلاق حل می شود و نوبت به قوانین و مقررات نمی رسد. این قوانین و مقررات، در خصوص هزینه های زندگی همسر، وظیفه تامین مخارج را برعهده شوهر گذاشته است. این هزینه ها نفقه نام گرفته و شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن مانند هزینه های درمانی و بهداشتی، مسکن، لباس، غذا، وسایل خانه و… می شود. وظیفه تامین هزینه های متعارف زندگی همسر با شوهر است. برخی خویشاوندان نیز حق مطالبه نفقه دارند. اما این نفقه با آنچه که حقق همسر است، تفاوت زیادی دارد. پرداخت نفقه به خویشان مشروط به این است که نفقه دهنده وضع مالی خوبی داشته باشد و برعکس، نفقه گیرنده از وضع مالی نامناسب برخوردار بوده و توان مالی نداشته باشد و نتواند از طریق اشتغال به شغلی، درآمدیی که برای گذران زندگی کافی باشد، کسب کند. وظیفه نفقه دادن تنها میان برخی از خویشاوندان وجود دارد و نه همه آنها؛ قانون مدنی وظیفه پرداخت نفقه را میان اقارب نسبی در خط عمودی قرار داده است. یعنی اینکه، کسانی که به واسطه ازدواج با کسی فامیل می شوند، به هیچوجه حق گرفتن نفقه از او را ندارند (بجز حق نفقه زن از شوهر) و تنها میان کسانی که خویشاوندی نسبی دارند، وظیفه پرداخت نفقه وجود دارد. منظور از خط عمودی روابط شخص است با پدر و پدربزرگ و مادربزرگ و هر چه که بالاتر برود و همچنین روابط با پسر و فرزندان او و همین طور فرزندان آنها هرچقدر که پایین برود. این افراد با شخص، خویشاوندی در خط عمودی دارند، اما برادر و خواهر و فرزندان آنها در خط عمودی با انسان خویشاوندی ندارند پس تکلیفی به پرداخت نفقه به آنها نیست و آنها هم وظیفه ای در این خصوص ندارند. به عبارتی کسانی با هم در خط عمودی خویشاوندی دارند که از یکدیگر متولد شده باشند.

بر اساس ماده 1106 قانون مدنی، در عقد دائم مرد مکلف است که به همسر خود نفقه بدهد و بر اساس ماده 1107 قانون مدنی، نفقه زن شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از جمله مسکن، البسه، نان، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج است. در خصوص پرداخت نفقه به زن، شرط مهمی وجود دارد و آن، تمکین از سوی زن میباشد. لذا در شرایطی که زن از همسر خود تمکین نکرده باشد، استحقاق دریافت نفقه نخواهد داشت. در صورتی که مرد به تکلیف خود بابت پرداخت نفقه به همسر عمل نکند، جرم ترک انفاق محقق شده است. بنابراین، ترک نفقه از سوی مرد به معنای آن است که با وجود اینکه زن استحقاق دریافت نفقه را دارد، مرد به تکلیف خود عمل نکرده و زن برای مطالبه نفقه خود مجبور می شود به دادگاه مراجعه و روال قانونی را طی کند.

راه های اثبات شکایت ترک انفاق چیست؟

در شکایت ترک انفاق نیز مانند هر نوع شکایت دیگری زن به عنوان خواهان (شاکی) باید وقوع جرم ترک انفاق را اثبات کند. راه های اثبات شکایت ترک انفاق هم مانند شکایت های دیگر شیوه هایی کاملا مشخص است. مثلا در مواردی که زن مدعی است همسرش او را از خانه بیرون کرده یا مدتی است به او نفقه نداده، این مساله در صورتی برای دادگاه اثبات می شود که یا همسر زن در محضر دادگاه به این مساله اقرار کند و این اتهام را بپذیرد یا این که شهود معرفی شده از سوی زن به دادگاه این موضوع را تایید کنند. شاهدان هم شرایط خاصی دارند. مثلا آنها باید به اتفاقی که رخ داده اشراف کافی داشته باشند و ضمنا از بستگان و اقوام زن هم نباشند. رعایت دیگر شرایط شهود هم از مواردی است که برای زنان دردسر کمتری ایجاد می کند. این که شهود باید کارت شناسایی معتبر یا شناسنامه داشته باشند که در دادگاه احراز هویت شوند. شهود هم معمولا به این مساله شهادت می دهند که از وضعیت زندگی خواهان مطلع هستند و می دانند او به دلیل پرداخت نکردن نفقه از سوی همسرش در سختی و مشکل است. ترک انفاق ازجمله جرایم مستمر به شمار می آید و معنی این حرف این است که این جرم به دفعات قابل شکایت کیفری است در مواردی هم که شهود حاضر به حضور در دادگاه و ادای شهادت نباشند، دادیار پرونده دستور می دهد تا کلانتری محل تحقیقات مورد نیاز را تکمیل و پرونده را برای دادسرا ارسال کند. البته همه این موارد به سرعت صورت می گیرد تا در حداقل زمان ممکن پرونده تکمیل و درباره آن اظهارنظر شود. در کلانتری های هر محدوده دادگاه مامورانی حضور دارند که هر روز پرونده ها را از کلانتری به دادسرا می آورند و پس از بررسی پرونده، در صورت نیاز به تحقیق پرونده را به کلانتری ارجاع می دهند. البته پیگیری شاکی هم سبب می شود زودتر به پرونده رسیدگی و درباره آن تصمیم گیری شود. تا زمانی هم که پرونده ای تکمیل نشود، دادسرا نسبت به آن تصمیم گیری نمیکند.

حکم ترک انفاق چیست؟

به طور کلی، معنای ترک انفاق آن است که مرد به تکلیف خود در رابطه با پرداخت نفقه به زن خود عمل ننموده است. شاید تا به حال شنیده باشید که مرد مرتکب ترک انفاق نسبت به همسر خود شده است و زن به دلیل همین ترک انفاق یا عدم پرداخت نفقه از شوهرش شکایت کرده است و یا در دادگاه مطالبه نفقه نموده است . اکنون که با مفهوم ترک انفاق آشنا شدیم ، پاسخ به این سوال ضروری است که حکم ترک انفاق مطابق قانون چیست ؟

بر اساس قانون مجازات اسلامی ، ترک انفاق که به معنای عدم پرداخت نفقه به زن است ، نوعی جرم می باشد. بنابراین، در قانون برای فعل ترک انفاق به زن، مجازات در نظر گرفته شده است. حکم ترک انفاق زن بر اساس قانون مجازات اسلامی عبارت است از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس. در صورتی که زن از شوهر خود تمکین کرده باشد و مرد استطاعت مالی کافی برای پرداخت نفقه زن را داشته باشد، زن می تواند به دادگاه مراجعه کرده و از شوهر خود به جرم ترک انفاق شکایت کیفری نماید که در نهایت مرد ممکن است زندانی شود. علاوه بر این، زن می تواند به دادگاه خانواده مراجعه کند و دادخواست مطالبه نفقه بدهد که در این صورت، دادگاه مبلغ نفقه زن را مشخص و به پرداخت آن حکم می کند.

زنان چه هنگامی شکایت ترک انفاق می کنند؟

در بیشتر موارد زنان هنگامی به سراغ شکایت کیفری نفقه می روند که از سوی همسرانشان از خانه بیرون شده اند یا این که با وجود زندگی در خانه همسرشان، مرد به او نفقه نداده و او را رها کرده است. در چنین شرایطی زنان می توانند با مراجعه به دادگاه های کیفری محدوده سکونت خود این شکایت را مطرح کنند و امیدوار باشند در مدتی کوتاه به حق خود برسند. در شکایت ترک انفاق نیز اولین قدم نوشتن دادخواست در دادسراست. زن پس از مراجعه به دادگاه در متنی می تواند شکایت خود را این گونه مطرح کند:
«ریاست محترم دادسرای ناحیه ...
با سلام و احترام؛ به استحضار می رساند اینجانب..... شاکی فوق در تاریخ..... طی عقدنامه شماره...... دفترخانه..... به عقد دائمی آقای..... درآمده ام. نامبرده بعد از عقد تاکنون فقط مبلغ..... به بنده پرداخت کرده و با وجود آمادگی اینجانب برای تمکین، از پرداخت نفقه حال اینجانب خودداری کرده است، لذا از محضر دادگاه به خاطر ترک انفاق از نامبرده شکایت دارم و خواهان تعقیب کیفری وی هستم.»
این شکایت پس از ثبت در واحد رایانه از سوی سرپرست دادسرا به یکی از شعب دادیاری ارجاع می شود. بعد از ارائه این شکایت به دادگاه و تعیین شعبه، دادیار از خواهان پرس و جو می کند و براساس نشانی ذکر شده از متهم او را فرا می خواند. ممکن است این احضار به صورت تلفنی صورت بگیرد، اما در صورتی که مرد حاضر به شرکت در دادگاه نشود، دادگاه وی را به شکل کتبی احضار خواهد کرد. ویژگی این احضار هم این است که برگه اخطاریه به زن داده می شود تا با مراجعه به کلانتری محدوده سکونت همسرش، این برگه را به همراه مامور کلانتری به مرد ابلاغ کند. در این برگه نیز عنوان شده است که مرد ظرف مدت مشخصی برای ادای توضیحات باید به دادسرا مراجعه کند و در غیر این صورت جلب خواهد شد. البته در مواردی نیز انجام تحقیقات به عهده کلانتری محدوده سکونت گذاشته می شود و کلانتری از طریق دایره قضایی این تحقیقات را تکمیل و پس از آن پرونده را برای دادسرا ارسال می کند.

نحوه ارائه دادخواست حقوقی

زنی که می خواهد نفقه روز های گذشته را مطالبه کند، باید دادخواست حقوقی بدهد. برای ارائه دادخواست، زوجه باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه نفقه بدهد. پرونده به شعبه شورای حل اختلاف محل اقامت زوجه ارسال و برای تعیین مبلغ نفقه، کارشناس مشخص می شود؛ حال اگر زنی توان مالی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار داده و با معرفی شهود مبنی بر نداشتن توانایی مالی، زوجه از پرداخت هزینه دادرسی معاف می شود. کارشناس با توجه به شئون زن، نفقه را تعیین می کند و رأی می دهد.

نحوه ارائه شکایت کیفری

برای نفقه حال می توان شکایت کیفری ترک انفاق داد. در این صورت زوجه با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی شکایت کرده و پرونده به دادسرا فرستاده می شود. بعد از ارائه شهود توسط زوجه برای اثبات عدم انفاق، کیفرخواست صادرشده و پرونده به دادگاه کیفری ارسال می شود. در دادگاه کیفری وقت رسیدگی تعیین می شود و در صورت اثبات ادعای زوجه مبنی بر عدم انفاق زوج، مرد از سه ماه و یک روز تا پنج ماه محکوم به حبس می شود و زن می تواند علاوه بر مطالبه نفقه، تقاضای طلاق هم مطرح کند. لازم به ذکر است که نفقه از جمله جرایم مستمر است و چنانچه نفقه یک ماه از مردی اخذ شود و مرد مجدداً از نفقه ماه بعد خودداری کند، زن می تواند مجدداً شکایت ترک انفاق مطرح کند. به همین منظور ترک نفقه جرم مستمر محسوب می شود و با گذشت شاکی (زوجه) پرونده بسته می شود.

ترک انفاق در چه حالت مجازات ندارد؟

چنانچه مردی نفقه افراد واجب النفقه اش را به هر دلیلی ترک نماید، جرم انجام داده است. ترک انفاق در یک حالت مجازات ندارد و آن در حالتی است که فرد نتواند انفاق نماید. ترک انفاق جرمی است که استمرار دارد. به عنوان مثال اگر مردی نفقه تیر ماه همسرش را پرداخت نکند و زن این نفقه را در دادگاه از شوهرش اخذ نماید، وی می تواند بلافاصله این شکایت را برای ماه دی نیز مطرح نماید.

برای پیشگیری از طرح شکایت زنان علیه مردان چند راه وجود دارد:

• مرد می تواند از همسرش بابت دادن نفقه، رسید بگیرد.
• چنانچه زنی منزل را به حالت قهر ترک نمود، مرد می تواند مبلغی را به عنوان نفقه به حساب او ریزد و فیشش را نزد خودش نگه دارد.
• مرد می تواند توسط پست بانک پول را به حساب زن بریزد.

گاهی اوقات مردها بعد از شکایت همسر بابت ترک پرداخت نفقه، منزل نامناسبی را برای او تهیه می نمایند و در دادگاه با داشتن این منزل خواستار تمکین زن هستند. این در حالی است که این منزل برای زندگی شرایط خوبی نداشته و فاقد ویژگی منزل مناسب می باشد، در این حالت نیز تصمیم گیری کردن دادگاه نیز به ضرر مرد تمام می شود.